Ολόκληρες δεκαετίες μυστικότητας και μοναξιάς, ο Henry Darger (συγγραφέας) εργαζόταν εμμονικά πάνω στην τέχνη του. Δοκίμαζε ακούραστα διάφορα μέσα, αλλά το αριστούργημά του ήταν ένα εικονογραφημένο έπος, το οποίο ήταν πάνω από 15.000 σελίδες.
Αλλά παρά το γεγονός ότι αφιέρωσε τη ζωή του ολόκληρη στην τέχνη του, δεν την έδωσε ποτέ σε άλλο άνθρωπο να τη διαβάσει μέχρι το θάνατό του. Μόνο όταν έφυγε από τη ζωή, στην ηλικία των 79 ετών, ανακαλύφθηκε το έργο του.
Advertisment
Επίσης, δεν είχε φίλους ή συγγενείς. Επομένως, όλα τα υπάρχοντά του, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου των έργων του, έπεσαν στα χέρια του σπιτονοικοκύρη του, Nathan Lerner. Λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, του ζήτησε να πετάξει τα πάντα στα σκουπίδια. Όμως, ο Lerner ήταν φωτογράφος και κατάλαβε αμέσως την καλλιτεχνική του αξία.
Ο Lerner μοιράστηκε τα έργα αυτά με τον υπόλοιπο καλλιτεχνικό κόσμο, που γοητεύτηκε από την ποιότητα. Σήμερα, ένα από τα αυθεντικά κομμάτια των έργων του πωλείται για περισσότερο από 750.000 δολάρια. Παρά την έλλειψη επίσημης εκπαίδευσης, η καλλιτεχνική ικανότητα του Darger είναι μνημειώδης. Αλλά δεν είναι αυτή που τράβηξε τόσο τα μάτια του κόσμου πάνω του.
Πέρα από όλα τα άλλα, η λατρεία προς εκείνον έχει να κάνει με τα ιδιαίτερα κίνητρα που καθοδηγούσαν την τέχνη του. Πώς θα μπορούσε κάποιος να αφιερώσει τόσα πολλά στην τέχνη του και να μη θέλει ποτέ να τη δει κανείς, πόσο μάλλον να την αγοράσει; Ο Darger και η ιστορία του ανοίγουν ένα ενδιαφέρον παράθυρο στην επιστήμη του κινήτρου.
Advertisment
Η ψυχολογία των εσωτερικών και των εξωτερικών κινήτρων
Τα κίνητρα είναι περίπλοκα. Ας πούμε ότι πήγαμε για τρέξιμο σήμερα το πρωί. Γιατί πήγαμε; Επειδή νιώσαμε ωραία; Επειδή θέλουμε να είμαστε υγιείς; Επειδή απλώς θέλαμε να τρέξουμε σήμερα το πρωί; Για κάθε δοσμένη συμπεριφορά, τα κίνητρά μας γι’ αυτή ανήκουν σε δύο γενικές κατηγορίες: εσωτερικά και εξωτερικά.
Τα εσωτερικά κίνητρα είναι η παρόρμηση που έρχεται αυθεντικά από μέσα, χωρίς κάποια εξωτερική ανταμοιβή. Το κάνετε επειδή είναι βαθιά απολαυστικά για εσάς, και όχι λόγω κάποιας αναμενόμενης ανταμοιβής, προθεσμίας ή εξωτερικής πίεσης. Όπως και με την τέχνη του Darger. Δεν προσπαθούσε να πετύχει κάτι με αυτή. Αντιθέτως, η τέχνη ήταν η ανάγκη δημιουργίας.
Όσοι τρέχουν λόγω εσωτερικών κινήτρων, το κάνουν για την ίδια την πράξη του τρεξίματος. Το νιώθουν σαν ένα σημαντικό μέρος της ταυτότητάς τους και το απολαμβάνουν – ασχέτως του τι άλλο επακολουθεί, όπως υγεία.
Τα εσωτερικά κίνητρα είναι εκπληκτικά. Στην τέχνη, στην άθληση ή και σε άλλα πεδία, η ίδια η πράξη, η συμπεριφορά σας είναι αυτή που θα σας διασφαλίσει ότι θα συνεχίσετε να το κάνετε. Αλλά φυσικά, αυτό δεν συμβαίνει πάντα με όλα όσα κάνουμε.
Μπορεί να μην αγαπάμε την εργασία μας, αλλά πηγαίνουμε σε αυτή κάθε μέρα. Μπορεί να μην απολαμβάνουμε ιδιαίτερα το τρέξιμο, αλλά βάζουμε κάθε πρωί τα αθλητικά μας και βγαίνουμε. Όλα αυτά γίνονται μέσω των εξωτερικών κινήτρων.
Όταν κινητοποιούμαστε εξωτερικά, ακολουθούμε μια συμπεριφορά για να κερδίσουμε μια εξωτερική ανταμοιβή. Αν δεν αγαπάτε την εργασία σας, αγαπάτε το μισθό σας και τι θα σας προσφέρει μετά αυτός. Αν προπονείστε για έναν μαραθώνιο, προσπαθείτε να βελτιώσετε την ταχύτητα και την αντοχή σας. Θα μπορούσατε επίσης να τρέχετε για να ξεπεράσετε το ρεκόρ και την φυσική κατάσταση των φίλων σας ή μιας εφαρμογής. Όλα αυτά είναι εξωτερικά κίνητρα. Αποδεικνύεται ότι, εκτός από τη δραστηριότητα, το κίνητρο μπορεί επίσης να είναι ένα προϊόν.
Το φαινόμενο της υπερβολικής αιτιολόγησης
Οι εξωτερικές ανταμοιβές είναι φευγαλέες. Είναι υπέροχες βραχυπρόθεσμα, αλλά οι επιδράσεις τους τείνουν να εξασθενούν μακροχρόνια. Αλλά τα μειονεκτήματα των εξωτερικών ανταμοιβών δεν τελειώνουν εδώ: μπορούν επίσης να έχουν αρνητική επίδραση στην εσωτερική μας παρόρμηση.
Αυτό μπορούμε να το δούμε, για παράδειγμα, στην τέχνη των παιδιών. Τα περισσότερα παιδιά λατρεύουν να ζωγραφίζουν. Κάποια ασχολούνται με αυτό επί ώρες χωρίς διακοπή. Όπως ο Darger, το κίνητρό τους είναι εντελώς εσωτερικό, το κάνουν απλώς επειδή το απολαμβάνουν. Πώς μπορούμε να κάνουμε ένα παιδί να σταματήσει να ζωγραφίζει; Του λέμε ότι θα τους δίνουμε 5 ευρώ για κάθε ζωγραφιά που κάνουν.
Ακριβώς. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος να σταματήσουμε αυτή τη συμπεριφορά είναι να τους δώσουμε μια εξωτερική ανταμοιβή. Υπάρχει μια μικρή χαρά την πρώτη φορά που παίρνουν το χαρτονόμισμα, αλλά από εκεί και μετά τα πράγματα χειροτερεύουν. Καθώς τα ευρώ αρχίζουν να συσσωρεύονται, η επιθυμία τους σταθερά μειώνεται. Και μετά από λίγο, το παιδί αρχίζει να χάνει το ενδιαφέρον του.
Αυτό είναι γνωστό ως το φαινόμενο της υπερβολικής αιτιολόγησης: Αν ένα παιδί έχει ήδη εσωτερικό κίνητρο να κάνει κάτι, και εμείς του δώσουμε μια εξωτερική ανταμοιβή γι’ αυτό, η συμπεριφορά μειώνεται. Έρευνες έχουν βρει ότι αυτό δεν συμβαίνει μόνο με τη ζωγραφική στα παιδιά, αλλά επίσης με τη μουσική, το χορό και τα αθλήματα.
Το ίδιο ισχύει συχνά και για τους ενήλικες: Ας σκεφτούμε την κλασική ιστορία του Jerry Maguire. Ένας νέος αθλητής που παίζει και διαγωνίζεται για την αγάπη του παιχνιδιού (εσωτερικό κίνητρο). Όταν γίνεται επαγγελματίας και αρχίζει να πληρώνεται γι’ αυτό (εξωτερικό κίνητρο), η επιθυμία μειώνεται.
Αντιθέτως, το εσωτερικό κίνητρο είναι σαν μια ατέλειωτη πηγή. Καθοδηγεί συνεχώς τη συμπεριφορά από μέσα μας. Μακροπρόθεσμα, αυτή η συμπεριφορά γίνεται μέρος της ταυτότητάς μας.
Πηγή:
www.psychologytoday.com/intl/blog/mind-brain-and-value/202101/the-power-intrinsic-motivation
