Μερικοί γονείς δεν ζητούν συγγνώμη από τα παιδιά τους για τίποτα, ούτε καν όταν τα παιδιά έχουν ενηλικιωθεί. Αυτό αποτελεί πρόβλημα, δεδομένου ότι οι γονείς μπορεί να κάνουν πράγματα που βλάπτουν τη σχέση με το παιδί και συχνά, ο μόνος τρόπος για να αποκατασταθεί μια κατεστραμμένη σχέση είναι να ζητήσει συγγνώμη ο υπαίτιος.
Πιστεύω ότι σχεδόν όλοι οι γονείς, ακόμη και αυτοί που δεν είναι πρόθυμοι να ζητήσουν συγγνώμη, θέλουν να έχουν μια καλή σχέση με τα παιδιά τους. Γιατί, λοιπόν, δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα για την αποκατάσταση των ρήξεων;
Advertisment
Περιστασιακά, τα παιδιά ανθρώπων που δεν τους ζήτησαν ποτέ συγγνώμη περιγράφουν τους γονείς τους ως ναρκισσιστές, αλλά το πρόβλημα με την απροθυμία να ζητήσει κανείς συγγνώμη από τα παιδιά του μου φαίνεται υπερβολικά διαδεδομένο προκειμένου ο ναρκισσισμός να είναι η πιθανή εξήγηση σε κάθε περίπτωση. Τότε τι είναι;
Το ζήτημα μάλλον δεν είναι άσχετο με εκείνο της βεβαρημένης διασταύρωσης της ηθικής και της κοινωνικής ιεραρχίας. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, το γεγονός ότι αν ένας απλός υπάλληλος καθυστερήσει σε ένα ραντεβού με έναν προϊστάμενο, ο υπάλληλος αναμένεται να ζητήσει συγγνώμη, αλλά αν ο προϊστάμενος καθυστερήσει, μπορεί να επιλέξει να μην πει τίποτα, και ο υπάλληλος αναμένεται να μην διαμαρτυρηθεί. Ίσως, κάποιοι γονείς πιστεύουν ότι σε μια οικογένεια, ο γονέας έχει τον αντίστοιχο ρόλο του προϊσταμένου και ίσως, τον ρόλο του διευθύνοντος συμβούλου.
Δεν είναι σαφές ότι δικαιολογούνται σημαντικά μη αναξιοκρατικές νόρμες στον εργασιακό χώρο, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι, αν και στο βαθμό που δικαιολογούνται, δικαιολογούνται από τους στόχους του οργανισμού. Μπορεί να είναι σημαντικό για την επιτυχία μιας εταιρείας το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι επικεντρώνονται σχεδόν αποκλειστικά στα καθήκοντά τους χωρίς να αφήνουν τις σχέσεις με τους συναδέλφους να καταλαμβάνουν πολύ μεγάλο μέρος του δικού τους νοητικού χώρου. Αλλά μια οικογένεια δεν έχει τέτοιους στόχους. Δεν είναι ένας οργανισμός που υπάρχει για να επιτύχει κάποιον στόχο- όχι, εν πάση περιπτώσει, έναν στόχο πέρα από την ευημερία των ίδιων των μελών της. Επιπλέον, έχουμε επιλογή για το πού θα εργαστούμε, αλλά όχι για το ποια είναι τα μέλη της οικογένειάς μας.
Advertisment
Ίσως, κάποιοι γονείς νομίζουν ότι μπορούν να εξαγοράσουν ηθική ασυλία λόγω του ότι είναι οι πάροχοι. Ο Franz Kafka, στο “Γράμμα προς τον πατέρα μου”, λέει: “Ο πατέρας μου είναι ο μόνος που μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο:
Για σένα φαινόταν ως εξής: Είχες δουλέψει σκληρά όλη σου τη ζωή για τα παιδιά σου, ιδιαίτερα για μένα, με αποτέλεσμα να ζω “σαν άρχοντας”, να έχω πλήρη ελευθερία να σπουδάζω ό,τι ήθελα, να ξέρω από πού θα έβγαινε το επόμενο γεύμα μου και, επομένως, να μην έχω λόγο να ανησυχώ για τίποτα…
Ωστόσο, ένα και το αυτό άτομο μπορεί να κάνει πράγματα για τα οποία οφείλει ευγνωμοσύνη -όπως όταν ένας γονιός ξεπερνάει τα όρια του καθήκοντος φροντίζοντας ένα παιδί- και επίσης να ενεργεί λανθασμένα σε άλλες περιπτώσεις. Πάρτε μια περίπτωση ακραίας θυσίας: Φανταστείτε ότι διακινδυνεύετε τη ζωή σας για να σώσετε τη ζωή κάποιου άλλου. Δεν έχετε τότε, λόγω του ότι έχετε εκτελέσει μια εξαιρετική και αξιέπαινη πράξη αλτρουισμού, την ηθική άδεια να προσβάλλετε το πρόσωπο του οποίου σώσατε τη ζωή ή να κακομεταχειριστείτε το πρόσωπο αυτό με άλλους τρόπους.
Οι γονείς μπορεί επίσης να πιστεύουν, ίσως, ότι έχουν την αποκλειστική εξουσία να καθορίζουν τους κανόνες στο νοικοκυριό και ότι μπορούν να επιλέξουν να θεσπίσουν κανόνες που απλώς δεν ισχύουν γι’ αυτούς. Όπως συμβαίνει, ο Κάφκα αφήνει να εννοηθεί ότι αυτό ίσχυε και στην περίπτωση του πατέρα του. Ο πατέρας του Κάφκα, λέει, επέβαλε τρόπους στο τραπέζι που ο ίδιος δεν ακολουθούσε:
Εμείς δεν επιτρεπόταν να τσακίσουμε κόκαλα, εσείς επιτρεπόταν. Εμείς δεν επιτρεπόταν να ρουφάμε ξύδι, εσείς επιτρεπόταν. Το κυριότερο ήταν το ψωμί να κόβεται ίσια- αλλά το ότι το κάνατε με ένα μαχαίρι που έσταζε σάλτσα ήταν άσχετο. Έπρεπε να προσέχουμε να μην πέφτουν υπολείμματα στο πάτωμα, στο τέλος, κυρίως κάτω από το κάθισμά σας.
Μερικές φορές, οι γονείς γνωρίζουν ότι έχουν ενεργήσει λάθος και μπορεί ακόμη και να το ομολογήσουν σε κάποιον, όχι όμως στο παιδί που αδίκησαν. Ένα άτομο που γνωρίζω, για παράδειγμα, μου παραδέχτηκε κάποτε ότι έκανε πράγματα που πιθανότατα τραυμάτισαν τον γιο της όταν ήταν μικρός. Την γνωρίζω και ξέρω ότι πιθανότατα έκανε και εκείνη πολλές θυσίες, όμως όταν ήρθε η ώρα να παραδεχτεί το λάθος της, ομολόγησε σε μένα – έναν εξωτερικό παρατηρητή – αντί να ζητήσει συγγνώμη από τον (ενήλικο τότε) γιο της. Ένα από τα περίεργα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ζωής είναι ότι κάποιοι άνθρωποι βρίσκουν ευκολότερο να κάνουν σχεδόν οτιδήποτε άλλο για τα παιδιά τους από το να πουν “λυπάμαι”.
Μερικά παιδιά μπορούν σε μεγάλο βαθμό να παραβλέψουν αυτού του είδους τη συμπεριφορά ενός γονέα ή να την αποδώσουν σε διαφορές προσωπικότητας ή γενεών. Εξαρτάται βέβαια από το τι ακριβώς συνέβη. Το να παραβλέψετε την απροθυμία των γονιών σας να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τις επιδιώξεις σας μπορεί να είναι ευκολότερο από το να συμφιλιωθείτε με το γεγονός ότι σας εμφύσησαν ένα αίσθημα ενοχής για την αποτυχία τους να επιτύχουν τους δικούς τους επαγγελματικούς στόχους, σαν να αποφασίσατε να γεννηθείτε σε μια ακατάλληλη στιγμή.
Άλλοι άνθρωποι κουβαλούν το τραύμα. Συνήθως δεν ζητούν συγγνώμη αν και την έχουν ανάγκη. Μπορεί να μιλήσουν σε τρίτους, αλλά η συμπάθεια των άλλων, ενώ μπορεί να βοηθήσει κάποιον να θεραπευτεί, ελάχιστα κάνει για την αποκατάσταση της σχέσης γονέα-παιδιού. Η ίδια η σιωπή μπορεί να είναι επιζήμια, καθώς το άτομο απέχει επανειλημμένα από το να εκθέσει τα παράπονα του παρελθόντος.
Θέλω να σημειώσω πριν κλείσω ότι η γυναίκα που μου παραδέχτηκε ότι είχε κακομεταχειριστεί τον γιο της απεβίωσε αρκετά χρόνια αργότερα. Κάποια στιγμή, είπα στον γιο της για τη συζήτηση που είχα κάνει μαζί της χρόνια πριν. Ήταν αξιοσημείωτη, νομίζω, η επίδραση που είχε η φράση μου αυτή πάνω του. Ήταν λίγο σαν να του είχε αφήσει ένα γράμμα για να το διαβάσει μετά το θάνατό της.
Δεν άφησε ένα τέτοιο γράμμα, ωστόσο δεν μπορώ να μην σκεφτώ ότι μοιράστηκε την ιστορία της μαζί μου όχι απλώς για να τη βγάλει από μέσα της, αλλά ελπίζοντας κατά το ήμισυ ότι θα έκανα εκ μέρους της αυτό που η ίδια δεν μπορούσε να κάνει: να πει στον γιο της ότι λυπόταν. Το έκανα, και η λέξη φάνηκε να έχει την επίδραση βάλσαμου όχι μόνο για το ψυχικό ρήγμα αλλά και για το ρήγμα στη σχέση του με τη μητέρα του.
Η μητέρα αυτού του άνδρα ευχόταν πραγματικά να μπορούσε να αναιρέσει κάποιες από τις προηγούμενες πράξεις της. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι θα είχε ενεργήσει διαφορετικά αν είχε μια δεύτερη ευκαιρία. Ήταν καλή γυναίκα. Ενώ κάποιοι γονείς μπορεί να πιστεύουν ότι είναι αλάνθαστοι ως γονείς, άλλοι γνωρίζουν πότε και πώς έχουν πληγώσει τα ίδια τους τα παιδιά αλλά δεν μπορούν να το παραδεχτούν. Μπορεί να ζουν με ενοχές που τους τρώνε από μέσα. Κάποιοι γονείς που δεν λένε ποτέ “λυπάμαι”, σιωπηλά και πραγματικά λυπούνται.
Justin Garson Ph.D.
