Η ιστορία είναι γεμάτη από σπουδαίους εσωστρεφείς: Από τον Μαχάτμα Γκάντι, τον Μαρσέλ Προυστ και τον Άλμπερτ Αϊνστάιν μέχρι την Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, τον Στίβεν Σπίλμπεργκ και τον Γουόρεν Μπάφετ. Και από πολλούς αφανείς αλλά σημαντικούς, όπως τον άντρα σου ή τη γυναίκα σου, το παιδί σου ή τους γονείς σου. Ακόμα και τον ίδιο σου τον εαυτό. Οι εσωστρεφείς είναι παντού.
Τουλάχιστον ένας στους τρεις ανθρώπους που γνωρίζουμε είναι εσωστρεφής. Είναι τα άτομα που προτιμούν να ακούνε παρά να μιλάνε. Να διαβάζουν παρά να ξεφαντώνουν. Καινοτομούν και δημιουργούν, χωρίς να επιδιώκουν την προσωπική τους προβολή. Αποδίδουν καλύτερα όταν σκέφτονται μόνοι τους παρά σε ομάδες. Συχνά περνάνε απαρατήρητοι…
Advertisment
Χωρίς τους εσωστρεφείς, όμως, ο κόσμος θα είχε στερηθεί σημαντικές ανακαλύψεις, μοναδικά έργα τέχνης και πολιτικά κινήματα. Χωρίς αυτούς δεν θα είχε διατυπωθεί ποτέ η θεωρία της σχετικότητας. Δεν θα είχε γραφτεί το 1984. Δεν θα υπήρχαν τα Ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ.
Σε ένα βιβλίο γραμμένο με αμεσότητα, βασισμένο σε επαναστατικές έρευνες στην ψυχολογία και στις νευροεπιστήμες, η Susan Cain χαρτογραφεί έναν δρόμο αποδοχής, κατανόησης και ανάπτυξης για τους εσωστρεφείς σε έναν κόσμο που δεν σταματάει να μιλάει.
Η Δύναμη των Εσωστρεφών απενοχοποιεί τους ήσυχους και εγκεφαλικούς ανθρώπους που δεν πληρούν το «Ιδανικό της Εξωστρέφειας». Επίσης, προσφέρει συμβουλές που κάνουν πιο ουσιαστική την επικοινωνία μεταξύ εσωστρεφών και εξωστρεφών στις προσωπικές σχέσεις, στον χώρο εργασίας και στην οικογένεια. Πώς θα ευτυχήσεις με έναν εξωστρεφή σύντροφο; Πώς θα στηρίξεις το εσωστρεφές παιδί σου; Πώς θα αντιμετωπίσεις τον επιθετικό εργοδότη σου; Πώς θα αξιοποιήσεις τον λιγομίλητο συνεργάτη σου;
Advertisment
Το πολυσυζητημένο αυτό best seller αλλάζει μια και καλή το πώς βλέπουμε τους εσωστρεφείς και, κυρίως, το πώς αντιλαμβάνονται οι εσωστρεφείς τον εαυτό τους.
Ακολουθεί απόσπασμα από το βιβλίο της Susan Cain “Η Δύναμη των Εσωστρεφών” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Key Books:
Οι ψυχολόγοι της προσωπικότητας αναγνωρίζουν ότι μπορεί να νιώθουμε κοινωνικοί στις 6 το απόγευμα αλλά μοναχικοί στις 10 το βράδυ, και ότι αυτές οι διακυμάνσεις είναι πραγματικές και εξαρτώνται από την εκάστοτε κατάσταση. Όμως επισημαίνουν επίσης πόσες αποδείξεις έχουν ήδη συγκεντρωθεί υπέρ της παραδοχής ότι, παρά τις μεταβολές αυτές, υπάρχει στ’ αλήθεια κάτι που μπορεί να θεωρηθεί μόνιμη προσωπικότητα.
Σήμερα ακόμα και ο Μίσελ παραδέχεται ότι χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όντως υπάρχουν, αλλά πιστεύει ότι τείνουν να εκδηλώνονται σε μοτίβα. Για παράδειγμα, ορισμένοι είναι επιθετικοί με τους ομοίους και τους υφισταμένους τους αλλά πειθήνιοι με μορφές αυθεντίας. Άλλοι είναι ακριβώς το αντίθετο.
Όσοι είναι «ευαίσθητοι στην απόρριψη» είναι θερμοί και τρυφεροί όταν νιώθουν ασφάλεια, αλλά εχθρικοί και συγκεντρωτικοί όταν νιώθουν απόρριψη. Όμως αυτός ο βολικός συμβιβασμός εγείρει ένα ζήτημα που μοιάζει με παραλλαγή του προβλήματος της ελεύθερης βούλησης που εξετάσαμε στο κεφάλαιο 5. Γνωρίζουμε ότι η φυσιολογία μας θέτει όρια στο ποιοι είμαστε και πώς συμπεριφερόμαστε. Όμως θα πρέπει να προσπαθούμε να χειραγωγούμε τη συμπεριφορά μας μέσα στο φάσμα των επιλογών που μας είναι διαθέσιμες ή απλώς να είμαστε αυτό που είμαστε; Σε ποιο σημείο ο έλεγχος της συμπεριφοράς μας καταντάει μάταιος ή και εξαντλητικός;
Αν είστε εσωστρεφής και εργάζεστε σε κάποια αμερικανική εταιρεία, θα πρέπει άραγε να προσπαθείτε να φυλάτε τον αληθινό σας εαυτό για κάποια ήρεμα Σαββατοκύριακα και να περνάτε τις εργάσιμες μέρες σας πασχίζοντας να ≪βγείτε εκεί έξω, να αναμιχθείτε με τους άλλους, να μιλάτε πιο συχνά και να συνδεθείτε με την ομάδα σας και τους υπόλοιπους συναδέλφους σας, ξεδιπλώνοντας στο μέτρο του δυνατού όλη την ενεργητικότητα και την προσωπικότητά σας≫ όπως συμβούλευε ο Τζακ Γουέλς από τη διαδικτυακή του στήλη στο BusinessWeek; Αν είστε εξωστρεφής φοιτητής, θα πρέπει να κρατάτε τον αληθινό σας εαυτό για κάποια τρελά Σαββατοκύριακα και να περνάτε τις καθημερινές εστιάζοντας την προσοχή σας στη σχολή και το διάβασμα; Μπορούν οι άνθρωποι να συντονίζουν την προσωπικότητά τους μ’ αυτόν τον τρόπο;
Σε αυτά τα ερωτήματά μου η μοναδική καλή απάντηση που άκουσα ήρθε από τα χείλη του καθηγητή Μπράιαν Λιτλ. Το πρωί της 12ης Οκτωβρίου 1979 ο Λιτλ επισκέφθηκε το Βασιλικό Στρατιωτικό Κολέγιο Σεντ Τζον στον ποταμό Ρισελιέ, σαράντα χιλιόμετρα νότια του Μόντρεαλ, για να μιλήσει σε μια ομάδα ανώτερων αξιωματικών. Όπως θα περίμενε κανείς από έναν εσωστρεφή, είχε προετοιμάσει σχολαστικά την ομιλία του, όχι μόνο προβάροντας τα λόγια του αλλά και επιβεβαιώνοντας ότι μπορούσε να παραθέσει από μνήμης τις πρόσφατες έρευνες. Ακόμα και στη διάρκεια της ομιλίας του βρισκόταν στην κατάσταση που ο ίδιος αποκαλεί κλασική κατάσταση εσωστρέφειας, διατρέχοντας συνεχώς με το βλέμμα του την αίθουσα για να εντοπίσει ενδείξεις δυσαρέσκειας στο ακροατήριο και κάνοντας μικρές προσαρμογές όποτε χρειαζόταν – μια στατιστική αναφορά εδώ, ένας τόνος χιούμορ εκεί.
Η ομιλία του ήταν πετυχημένη – τόσο πολύ μάλιστα, που τον καλούσαν να την ξανακάνει κάθε χρόνο. Όμως η επόμενη πρόταση που του απεύθυνε εκείνη τη μέρα το κολέγιο τον τρομοκράτησε: να παρακαθίσει σε γεύμα με τα ανώτερα στελέχη. Ο Λιτλ είχε να δώσει άλλη μια διάλεξη το ίδιο απόγευμα και ήξερε ότι θα εξουθενωνόταν αν έπιανε ψιλή κουβέντα για μιάμιση ώρα. Έπρεπε να αναλάβει δυνάμεις για την απογευματινή του υποχρέωση. Το σκέφτηκε στα γρήγορα και δήλωσε ότι είχε πάθος για τον σχεδιασμό των πλοίων. Ζήτησε λοιπόν από τους οικοδεσπότες του αν μπορούσε, αντί να παραστεί στο γεύμα, να αξιοποιήσει την επίσκεψή του για να θαυμάσει τα καράβια που διέσχιζαν τον ποταμό Ρισελιέ. Έτσι, πέρασε την ώρα του κάνοντας βόλτες πάνω κάτω στην όχθη του ποταμού με μια έκφραση επιδοκιμασίας στο πρόσωπό του.
Χρόνια ολόκληρα ο Λιτλ πήγαινε στο κολέγιο για να δώσει τη διάλεξή του και χρόνια ολόκληρα περπατούσε τις όχθες του ποταμού Ρισελιέ απολαμβάνοντας το φανταστικό του χόμπι – μέχρι που το κολέγιο μετακόμισε σε άλλη τοποθεσία, στην ενδοχώρα. Έχοντας χάσει την πρόφαση που είχε επινοήσει, ο καθηγητής Λιτλ προσέφυγε στη μόνη διέξοδο που μπορούσε να βρει – τις τουαλέτες. Ύστερα από κάθε διάλεξη έτρεχε και κλεινόταν σε κάποιο αποχωρητήριο. Μια φορά ένας στρατιωτικός έτυχε να προσέξει τα παπούτσια του Λιτλ κάτω από την πόρτα και του έπιασε εγκάρδια την κουβέντα, οπότε στο εξής ο Λιτλ φρόντιζε
να κρατάει τα πόδια του κόντρα στον τοίχο της τουαλέτας, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα. (Το να βρίσκει κανείς καταφύγιο στις τουαλέτες είναι ένα εκπληκτικά συνηθισμένο φαινόμενο, όπως πιθανότατα θα ξέρετε ήδη αν είστε εσωστρεφής. ≪Ύστερα από μια ομιλία βρίσκομαι στην τουαλέτα με τον αριθμό εννιά≫, είπε ο Λιτλ στον Πίτερ Γκζόφσκι, έναν από τους διασημότερους ραδιοφωνικούς παραγωγούς του Καναδά. ≪Ύστερα από μια εκ- πομπή βρίσκομαι στην τουαλέτα με τον αριθμό οκτώ≫, του αντιγύρισε μεμιάς ο Γκζόφσκι.
Μπορεί να αναρωτιέστε πώς ένας τόσο έντονα εσωστρεφής άνθρωπος σαν τον Λιτλ καταφέρνει να μιλάει δημόσια με τόση επιτυχία. Η απάντηση, όπως λέει, είναι απλή και έχει να κάνει με ένα καινούριο πεδίο στην ψυχολογία που δημιούργησε ο ίδιος σχεδόν μόνος του, τη λεγόμενη Θεωρία των Ελεύθερων Χαρακτηριστικών. Ο Λιτλ πιστεύει ότι τα σταθερά χαρακτηριστικά και τα ελεύθερα χαρακτηριστικά συνυπάρχουν.
Σύμφωνα με τη Θεωρία των Ελεύθερων Χαρακτηριστικών, διαθέτουμε εκ γενετής και υπό την επιρροή της κουλτούρας ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας –π.χ. εσωστρέφεια–, αλλά μπορούμε να συμπεριφερθούμε και έξω από τα πλαίσια του χαρακτήρα μας όταν πρέπει να υπηρετήσουμε «βασικές προσωπικές επιδιώξεις».
Με άλλα λόγια, οι εσωστρεφείς είναι ικανοί να συμπεριφερθούν σαν εξωστρεφείς για να πετύχουν στόχους που τους θεωρούν σημαντικούς, για χάρη ανθρώπων που αγαπούν ή για οτιδήποτε άλλο έχει μεγάλη αξία για τους ίδιους. Η Θεωρία των Ελεύθερων Χαρακτηριστικών εξηγεί γιατί ένας εσωστρεφής μπορεί να οργανώσει ένα πάρτι για την εξωστρεφή σύζυγό του ή να παραβρεθεί σε μια συνάντηση του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων στο σχολείο της κόρης του. Εξηγεί πώς ένας εξωστρεφής επιστήμονας είναι δυνατόν να φέρεται με επιφυλακτικότητα στο εργαστήριό του, πώς ένας γλυκομίλητος άνθρωπος φέρεται σαν σκληρό καρύδι σε μια επιχειρηματική διαπραγμάτευση και πώς ένας δύστροπος θείος συμπεριφέρεται με τρυφερότητα στην ανιψιά του όταν τη βγάζει βόλτα για παγωτό.
Όπως δείχνουν αυτά τα παραδείγματα, η Θεωρία των Ελεύθερων Χαρακτηριστικών ισχύει σε πολλά διαφορετικά συγκείμενα, αλλά συνδέεται ιδιαίτερα με τους εσωστρεφείς που ζουν σ’ έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το Ιδανικό της Εξωστρέφειας.
Σύμφωνα με τον Λιτλ, η ζωή μας βελτιώνεται δραματικά όταν ασχολούμαστε με βασικές προσωπικές μας επιδιώξεις τις οποίες θεωρούμε σημαντικές, διαχειρίσιμες και όχι υπέρμετρα αγχωτικές, σε συνδυασμό και με την υποστήριξη άλλων ανθρώπων. Όταν μας ρωτάνε «Πώς πάνε τα πράγματα;» ίσως να απαντάμε χωρίς να το πολυσκεφτούμε, αλλά η αληθινή μας απάντηση είναι συνάρτηση του πόσο καλά πηγαίνουν οι βασικές προσωπικές μας επιδιώξεις.
Γι’ αυτό και ο καθηγητής Λιτλ, ένας ακραιφνώς εσωστρεφής άνθρωπος, δίνει διαλέξεις με τόσο πάθος. Σαν σύγχρονος Σωκράτης, αγαπάει βαθιά τους μαθητές του. Το να ανοίγει τους διανοητικούς τους ορίζοντες και να φροντίζει για το ευ ζην τους είναι δύο από τις βασικές προσωπικές του επιδιώξεις. Στις ώρες ακρόασης στο γραφείο του στο Χάρβαρντ οι φοιτητές έκαναν ουρές στον διάδρομο, λες και μοίραζε δωρεάν εισιτήρια για ροκ συναυλίες. Για πάνω από είκοσι χρόνια κάθε έτος οι φοιτητές του του ζητούσαν αρκετές εκατοντάδες συστατικές επιστολές.
≪Ο Μπράιαν Λιτλ είναι ο πιο αφοσιωμένος, διασκεδαστικός και προστατευτικός καθηγητής που έχω συναντήσει ποτέ≫, έγραψε γι’ αυτόν ένας φοιτητής. ≪Δεν μπορώ καν να αρχίσω να εξηγώ τους μυριάδες τρόπους με τους οποίους επηρέασε θετικά τη ζωή μου≫. Έτσι λοιπόν, για τον Μπράιαν Λιτλ η επιπρόσθετη προσπάθεια που απαιτείται για να ξεπεράσει τα φυσικά του όρια δικαιολογείται από το ότι βλέπει να εκπληρώνονται οι βασικές προσωπικές επιδιώξεις του – να εξάπτει διανοητικά το ακροατήριό του.
Εκ πρώτης όψεως, η Θεωρία των Ελεύθερων Χαρακτηριστικών μοιάζει να αντικρούει ένα προσφιλές στοιχείο της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Η συμβουλή του Σέξπιρ «Να είσαι αυτός που είσαι» έχει διαποτίσει το φιλοσοφικό μας DNA. Πολλοί από μας δεν νιώθουν άνετα να παρουσιάζουν μια «ψεύτικη» περσόνα είτε για λίγο είτε για πολύ. Και αν φερόμαστε με τρόπο που δεν συνάδει με τον χαρακτήρα μας, πιστεύοντας εμείς οι ίδιοι πρώτα ότι ο ψεύτικος εαυτός μας είναι πραγματικός, μπορεί τελικά να εξαντληθούμε χωρίς καν να ξέρουμε γιατί. Η θεωρία του Λιτλ είναι ευφυής ακριβώς επειδή λύνει με μαεστρία αυτή την περιπλοκή. Ναι, προσποιούμαστε τους εξωστρεφείς και ναι, μια τέτοια έλλειψη αυθεντικότητας μπορεί να είναι ηθικά αμφιλεγόμενη (για να μη συζητήσουμε πόσο εξαντλητική είναι), αλλά αν γίνεται για να υπηρετήσουμε μια αγάπη ή την καριέρα στην οποία αφιερώσαμε τη ζωή μας, τότε ενεργούμε ακριβώς όπως μας συμβουλεύει ο Σέξπιρ.
