Ο Θεόφραστος φον Χόχενχάιμ, κατά κόσμον Παράκελσος, ήταν ένας αλχημιστής γιατρός που γεννήθηκε το 1493 στο Άινσιντελν της Ελβετίας. Συνέδεσε το όνομά του με μεγάλες αντιθέσεις και συμβολές στην ιατρική, τη φαρμακοποιία, την ομοιοπαθητική και τη χημεία, ενώ ακόμη και σήμερα υπάρχει δυσκολία στο να κατηγοριοποιήσουμε την αναγεννησιακή αυτή προσωπικότητα. Οι άνθρωποι είτε τον θαύμαζαν ως έναν σωτήρα γιατρό, είτε τον κατηγορούσαν ως μάγο, τον αντιμετώπιζαν ενίοτε ως έναν θαυματουργό θεραπευτή και άλλοτε ως έναν αλλαζόνα επαναστάτη.
Έζησε ενάντια στο κατεστημένο, τον λάτρεψαν πολλοί, αλλά και τον κυνήγησαν, ενώ ήταν μέγας θεραπευτής, με ακατανόητο για την εποχή του τρόπο. Ωστόσο είναι αυτός που έθεσε τα θεμέλια για μια νέα ιατρική, όντας πρωτοπόρος παρόλο που θα αναγνωρίζονταν αιώνες αργότερα. Στην εποχή του οι πολέμιοι του τον θεωρούσαν έναν μάγο ή αρνητή των μεγάλων δασκάλων και εκείνος θα τους απαντούσε ότι:
Advertisment
«Η μαγεία είναι καλύτερος δάσκαλος Ιατρικής από όλα τα βιβλία. Ονομάζω μαγεία τη δύναμη που έρχεται κατευθείαν από τον Θεό. Δημιουργεί κανάλια ροής και μεταβιβάζεται κατά κάποιον τρόπο στον γιατρό. Αυτό είναι το Θεραπευτικό Ένστικτο και βασίζεται στην πανάρχαια γνώση ότι ο άνθρωπος είναι ο μικρόκοσμος της φύσης – αυτό το δίδασκε κι ο ίδιος ο Ιπποκράτης».
Φυσικά ο Παράκελσος δεν ήταν μάγος και γνώριζε πολύ καλά την ιατρική, είχε σπουδάσει στα καλύτερα πανεπιστήμια: Βασιλεία, Βιέννη, Τούμπινγκεν, Χαιδελβέργη, Κολονία, Μπάζελ, Βιρτεμβέργη, Λειψία. Έλαβε το πτυχίο της ιατρικής από το πανεπιστήμιο της Βιέννης και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στη Φεράρα, ενώ πάντα αναζητούσε τους κορυφαίους δασκάλους. Πρώτος δάσκαλος, όμως, ήταν ο πατέρας του, γιατρός και καθηγητής χημείας, που τον μύησε στη μεταλλουργία στην οποία εργάσθηκε μέχρι τα 14 του, ενώ του έμαθε τις ιδιότητες των φυτών και των ορυκτών, δείχνοντας του πώς να παρασκευάζει φάρμακα.Μεγάλη επιρροή άσκησε επάνω του ο βενεδικτίνος αββάς Ιωάννης Τριθέμιος, με τον οποίο μυήθηκε στον ερμητισμό και στη συμβολική ερμηνεία του αποκρυφισμού και από εκείνον μάλλον πυροδοτήθηκε το ενδιαφέρον του για τη φιλοσοφική λίθο και το ελιξήριο της ζωής. Έτσι, ξεκίνησε να αναζητά αλχημιστές για να ανακαλύψει τις καλύτερες θεραπείες και να αποκαλύψει τα μυστικά των κρυφών δυνάμεων της Φύσης. Έψαχνε να βρει τρόπο να τις χρησιμοποιήσει υποστηρίζοντας πως όταν ο άνθρωπος το καταφέρει αυτό μαζί και με τη δημιουργική φαντασία του μπορεί να γεννήσει νέα αστέρια και να φτιάξει ένα νέο ουρανό.
Εκείνην την περίοδο άρχισε ανοιχτά να εναντιώνεται με κάθε ευκαιρία στον ακαδημαικό σχολαστικισμό της εποχής λέγοντας πώς η γνώση είναι εμπειρία και ότι δεν γίνεται να μάθεις εάν δεν συναναστραφείς ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα, ζητιάνους, τσιγγάνους, περιπλανώμενους, μπαρμπέρηδες, φυγάδες και άτομα του περιθωρίου. Επιτέθηκε σε όλες τις ιατρικές πρακτικές και τα σκευάσματα της εποχής, υποστηρίζοντας ότι η προσωπική παρατήρηση οδηγεί στην επιστήμη και ο γιατρός πρέπει να συσσωρεύει εμπειρίες. Ταξίδεψε για πολλά χρόνια σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη και έπειτα στη Ρωσία, όπου αιχμαλωτίσθηκε από Τατάρους, διέφυγε στη Λιθουανία και από εκεί στην Ολλανδία, συμμετέχοντας στους πολέμους της χώρας ως χειρούργος.
Advertisment
Έπειτα πήγε στην Ουγγαρία, στην Ιταλία όπου υπηρέτησε ως στρατιωτικός χειρούργος και συνέχισε τις περιπλανήσεις του στην Κωνσταντινούπολη, στην Αραβία, στην Αίγυπτο, στα Ιεροσόλυμα και στη Μέση Ανατολή.
Επιστρέφοντας στη γενέτειρά του συνειδητοποίησε ότι η φήμη των θαυματουργών θεραπειών του είχε φτάσει πρωτύτερα από εκείνον. Εκεί τον αναγόρευσαν καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Μπάζελ και έρχονταν άνθρωποι από όλη την Ευρώπη να παρακολουθήσουν τα μαθήματά του. Εκείνος, όμως, βρήκε ευκαιρία για να κατακεραυνώσει όλη την ιατρική επιστήμη των προκατόχων του, έκαψε τα βιβλία του Αβικέννα και του Γαληνού στην είσοδο του πανεπιστημίου, προκαλώντας έτσι το ιατρικό κατεστημένο της εποχής και παρουσίασε το δικό του μανιφέστο.
Τότε τον παρομοίασαν με τον Λούθηρο, που είχε κάψει τα παπικά διατάγματα και φυσικά τον απέβαλλαν από το πανεπιστήμιο, κάτι που δεν τον πτόησε αφού ο ίδιος περηφανευόταν ότι τα δικά του βιβλία δεν αναμασούσαν παλιές γνώσεις και ότι ήταν αποτελεσματικότερα από τις αγυρτείες των συναδέλφων του.
Εντούτοις, όμως, οι άνθρωποι τον στήριζαν και στοιβάζοταν για να τον ακούσουν, ενόσω δίδασκε τη θεραπευτική δύναμη της φύσης και κατήγγειλε τους παραδοσιακoύς γιατρούς που γέμιζαν με κοπριά και βρύα τις πληγές, λέγοντας πώς αν αποτρέψει κανείς τις μολύνσεις τότε η φύση γιατρεύει αφεαυτής της την πληγή, παρουσιάζοντας ως άχρηστα τα χάπια, τα καθαρτικά, τις αλοιφές και τα ιατρικά καπνίσματα που χορηγούσαν τότε.
Το 1530 έγραψε μια κλινική περιγραφή της σύφιλης για την οποία έλεγε ότι θεραπεύεται με μετρημένες δόσεις ενώσεων υδραργύρου και ήταν ο πρώτος που είπε ότι η ασθένεια των ανθρακωρύχων – η πυριτίωση που μάστιζε κόσμο τότε- προήλθε από την εισπνοή ατμών και όχι ως συνέπεια αμαρτιών. Ακόμη δήλωνε πώς οτιδήποτε είναι αυτό που αρρωσταίνει το άτομο, το ίδιο ακριβώς σε μικρές δόσεις μπορεί να τον γιατρέψει και έτσι θεράπευσε πολλά άτομα κατά την επιδημία της πανώλης το καλοκαίρι του 1534 στο Στέρτζινγκ, χορηγώντας τους ψωμί με ελάχιστη ουσία από τις εκκρίσεις των ασθενών, που εξήγαγε με τη χρήση βελόνας. Υπήρξε πρωτοπόρος στην αντιμετώπιση της βρογχοκήλης, την οποία συνέδεσε με τα μέταλλα και με το μόλυβο στο πόσιμο νερό, ενώ παρασκεύασε και χρησιμοποίησε νέα φάρμακα που περιείχαν υδράργυρο, θείο, σίδηρο και θειικό χαλκό, ενώνοντας έτσι τη χημεία με την ιατρική.
Σύμφωνα με τον Παράκελσο, κάθε σώμα αποτελούνταν από τρεις ουσίες: θείο, υδράργυρο και αλάτι. Για παράδειγμα, σε ένα κομμάτι ξύλου που καίγεται, «το εύφλεκτο μέρος είναι το θείο, ο καπνός είναι ο υδράργυρος και η στάχτη είναι το αλάτι». Το ίδιο ίσχυε για τον ανθρώπινο οργανισμό και ο Παράκελσος υποστήριζε ότι το σώμα ήταν υγιές όταν υπήρχε ισορροπία ανάμεσα στο Άλας, το Θειάφι και τον Υδράργυρο, μια αναλογία που καθόριζε η ανθρώπινη βούληση. Για αυτό υποστήριζε ότι όλα μπορούν να θεραπευτούν, εφόσον η βούληση είναι σταθερή, δυνατή και εστιασμένη. Ακόμη διέκρινε το σώμα σε βιολογικό σώμα, συναίσθημα, ευφυία και πνεύμα θεωρώντας ότι ο άνθρωπος περιείχε και περιβάλλονταν από μια ζωτική δύναμη μαγνητικής φύσεως, η οποία ακτινοβολεί μοιάζοντας με φωτεινή σφαίρα. Αυτή θεώρησε πώς ήταν υπεύθυνη τόσο για τη δηλητηρίαση του σώματος, όσο και για την υγεία του κι η οποία βασίζεται σε ένα είδος αρμονίας ανάμεσα στον άνθρωπο και στη φύση.
Δημιουργεί ένα αιθερικό ρευστό που υπάρχει μέσα στην φύση και μέσα στον άνθρωπο. Η διαταραχή αυτής της αρμονίας έχει ως φυσική συνέπεια την ασθένεια.
Οι ιδέες αυτές έμοιαζαν με δεισιδαιμονίες τότε, αλλά λειτούργησαν αποτελεσματικά και ακόμη λέγονται ιστορίες για τις εντυπωσιακές θεραπείες του Παράκελσου και η πιο γνωστή είναι ίσως η περίπτωση του διάσημου τυπογράφου Γιόχαν Φρόμπεν, ο οποίος έπασχε από γάγγραινα και θα του ακρωτηρίαζαν το πόδι και τον θεράπευσε πλήρως. Από εκείνον τον έμαθε και ο Έρασμος, ο οποίος του ζήτησε κι εκείνος θεραπεία για τους πόνους του. Σε όλη του τη ζωή ο Παράκελσος συνέχισε να θεραπεύει, να ταξιδεύει και να γράφει. Σύμφωνα με μαρτυρίες του μαθητή του Βαλεντίνους, έγραψε περισσότερα από 230 βιβλία φιλοσοφίας, 40 ιατρικά βιβλία, 12 για την πολιτική, 7 για τα μαθηματικά και την αστρολογία και 66 βιβλία περί αλχημείας και απόκρυφων τεχνών.
Πέθανε το 1541 στο Σάλτζμπουργκ σε ηλικία 48 ετών υπό μυστηριώδεις συνθήκες. Λέγεται ότι κάποιος αντίπαλος τον έσπρωξε με αποτέλεσμα να πέσει και μάλιστα ανευρέθη κάταγμα στο κροταφικό του οστό έπειτα από εξέταση του κρανίου του, κάποιοι είπαν ότι δηλητηριάστηκε με υδράργυρο, όπου βρέθηκαν δείγματα του στοιχείου στα οστά του, αλλά υπάρχει και η υπόνοια ότι ίσως ήταν άρρωστος επειδή λίγο πριν από το θάνατό του είχε μοιράσει όλα του τα υπάρχοντα σε φτωχούς.
Έτσι έδυσε το άστρο του αλχημιστή και γιατρού που έσωσε εκατοντάδες ζωές στα χρόνια του και φώτισε εκατομμύρια ζωών έκτοτε. Ο Παράκελσος ήταν ένας άνθρωπος που δεν θα ήθελε να ακούσει καμία φιλοφρόνηση, αλλά ίσως να χαιρόταν για αυτήν την αναγνώριση έστω και μετά θάνατον και δή έπειτα από τις τόσες λασπολογίες που είχε υποστεί. Βέβαια, ως ένας γνήσιος ονειροπόλος δεν το έβαλε ποτέ κάτω και παρά τις αντιδράσεις που συνάντησε, εκείνος συνέχισε ακλόνητος το εντυπωσιακό έργο του.
Αυτό που θαύμασα στον Παράκελσο είναι ότι ήταν απτόητος και ασυμβίβαστος, υπερασπίσθηκε τις αξίες του, αγωνίσθηκε για τα ιδανικά του, έμεινε πιστός στον εαυτό του με σθένος και δεν υποτάχθηκε σε κανένα συμφέρον και εξουσία της εποχής του. Ενώ είχε, βέβαια, πολλές ευκαιρίες για να το πράξει, υπήρξε ένα φλογισμένο πνεύμα, ένας ασυμβίβαστος χαρακτήρας, που ακόμη και όταν όλοι υποστήριζαν το αντίθετο με εκείνον, είχε την τόλμη και το θάρρος να σηκώσει το ανάστημά του.
Ίσως ήταν εκκεντρικός και έκρυθμος ως χαρακτήρας, αλλά πέτυχε να ανατρέψει την παραδοσιακή τάξη που μέχρι τότε παρέμενε όχι μονάχα στο απυρόβλητο, αλλά πέραν πάσης κριτικής και αναθεώρησης. Έτσι, λοιπόν, κατάφερε να αναμορφώσει την επιστήμη εξελίσσοντας την και αυτό είναι το επιστημονικό καθήκον, να οδηγεί τους ανθρώπους στην πρόοδο, να ανακαλύπτει και να βοηθά με κάθε τρόπο τους ανθρώπους και να υπηρετεί το κοινό καλό αντί για συμφέροντα.
Η φιλοσοφία και η φιλαλήθεια συνιστούν την ηθική του επιστήμονα, γνωρίσματα τα οποία ο Παράκελσος κατείχε αδιαμφισβήτητα, τιμώντας αληθινά την επιστήμη. Επίσης βοήθησε πολύν κόσμο και παρά τα όσα του καταμαρτυρούσαν ότι απέφευγε τους ανθρώπους ή ότι ήταν απότομος στις αντιδράσεις του, δεν αρνήθηκε ποτέ να θεραπεύσει κάποιον και πολλές φορές δεν αξίωνε καν να λάβει αμοιβή για τις υπηρεσίες του. Ακόμη και όταν υπήρχε πόλεμος εκείνος έσπευδε να βοηθήσει και κάπως έτσι εξελίχθηκε σε χειρούργο, ενώ μάλιστα οι τρόποι που εκείνος χειρουργούσε λειτούργησαν ως πρότυπο για τη σύγχρονη χειρουργική.
Ήταν πάντα ένας καινοτόμος σε ό,τι κι να έκανε, παρά τις όποιες δυσκολίες. Αυτές, όμως, οι αντιξοότητες είναι που νοηματοδοτούν με αξία το ήθος και το μεγαλείο του Παράκελσου, που υπήρξε συνεπής ως προς τα ιδανικά του και έζησε βάσει αυτών. Είχε μια ισχυρή φαντασία και ανεξάντλητη δημιουργικότητα και για αυτό κατάφερε πολλά στη σύντομη ζωή του, ταξιδεύοντας στον κόσμο σε μια δύσκολη εποχή, εμπλουτίζοντας συνεχώς τις γνώσεις του, θεραπεύοντας, συγγράφοντας και ανακαλύπτοντας συνεχώς νέα πεδία εφαρμογής σε όλα όσα καταπιάστηκε και άνοιξε δρόμους εκεί όπου οι περισσότεροι θα έβλεπαν βουνά ως εμπόδια.
Πράγματι η συνεισφορά του δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί επαρκώς και είναι κρίμα που τα περισσότερα έργα του δεν σώθηκαν, αφού είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επέκτειναν πολύ τις γνώσεις και τις θεραπείες μας. Ακόμη και σήμερα η οπτική του σε σχέση με το ανθρώπινο δυναμικό αναφορικώς με την ίαση είναι κάτι που πολλοί δυσκολεύονται να κατανοήσουν, ότι δηλαδή η θεραπεία είναι στο δικό μας χέρι, παρά το γεγονός ότι αυτό το έχει παραδεχτεί μέχρι και ο επίσημος πατέρας της ιατρικής, ο Ιπποκράτης.
Έτσι είναι, όμως, μέχρι σήμερα και η ιστορία το έχει καταδείξει, άνθρωποι σαν τον Παράκελσο δεν εισακούγονται εύκολα πάντα, αλλά τελικώς αυτοί οραματίζονται και δημιουργούν το μέλλον μέσα από τη φαντασία και το έργο τους. Σε κάθε περίπτωση πέτυχε να θεραπεύσει τα κατάλοιπα ενός μεσαιωνικού γίγνεσθαι και σκέπτεσθαι, επιτυγχάνοντας μια αλχημική μεταστοιχείωση με αποτελέσματα πολυτιμότερα και από τον χρυσό και δικαίως έμεινε στο πάνθεον της ιστορίας. Τα λόγια του συνεχίζουν να εμπνέουν:
«Η Δύναμη της θέλησης είναι αυτή που φέρνει τη θεραπεία και η δημιουργική φαντασία μπορεί να κάνει θαύματα».
Εκείνος τα κατάφερε υπενθυμίζοντάς μας πώς διαθέτουμε το δυναμικό για να τα υλοποιήσουμε κι εμείς!
