Η κοινωνική σύνδεση και η ενότητα είναι παράγοντες υγείας και μακροημέρευσης.
Οι δημοσκοπήσεις του Gallup και το Survey on American Life έχουν επισημάνει ότι ενώ το 1990, το 33% των Αμερικανών ανέφεραν ότι είχαν 10 ή περισσότερους φίλους, μέχρι το 2021 μόνο το 13% επαλήθευε αυτόν τον αριθμό. Το 1990, μόνο το 3% ανέφερε ότι δεν είχε στενούς φίλους, αλλά το 2021 το 12% έλεγε ότι δεν είχαν φίλους. Παρόμοια δεδομένα αναφέρθηκαν και στην Ευρώπη από το Παρατηρητήριό της και από τις αντίστοιχες δημοσκοπήσεις Gallup, σημειώνοντας ελάχιστες ποσοτικές διακυμάνσεις μεταξύ των χωρών του Βορρά και του Νότου.
Advertisment
Ένα ακόμη εντυπωσιακό στατιστικό αφορά 5 στους 10 Ευρωπαίους, που αναφέρουν ότι έχουν μειώσει τις εκ του σύνεγγυς κοινωνικές επαφές σε πολύ μεγάλο βαθμό, ενώ η «πρωταθλήτρια» Μεγάλη Βρετανία φαίνεται να έχει τα υψηλότερα ποσοστά μοναξιάς και έλλειψης κοινωνικής δικτύωσης (αγγίζει το 60%!). Στην Ευρώπη τα νούμερα είναι ως γενικός μέσος όρος αρκετά ενδεικτικά: στις ηλικίες 15-29 το 55% νιώθει μοναξιά αρκετά έως συνέχεια, μεταξύ 30-44 το ποσοστό είναι στο 52%, από 45 έως 64 στο 47%, ενώ στις ηλικίες 65+ το ποσοστό μειώνεται στο επίπεδο του 42%.
Σε γενικές γραμμές το 35% των ευρωπαίων νιώθει συνεχή μοναξιά και σε μόνιμη βάση μην έχοντας ούτε καν έναν άνθρωπο να μιλήσουν από κοντά πολλές φορές στην καθημερινή τους ζωή, ενώ το 20% νιώθει συχνά απομόνωση και αίσθημα μοναξιάς.
Παρόλο που φαίνεται ότι οι άνθρωποι ανταλλάσουν μηνύματα και επικοινωνούν μέσω τηλεφώνου ή διαδικτύου, τα επίπεδα της κοινωνικής αποστασιοποίησης έχουν αυξηθεί και ειδικά έπειτα από τη διετία των μέτρων λόγω της πανδημίας, αφότου οι άνθρωποι κλείστηκαν περισσότερο στον εαυτό τους και μέσα στο σπίτι τους, έχοντας κυρίως τηλεφωνική ή ψηφιακή επικοινωνία. Αυτές οι αλλαγές είναι σημαντικές για την υγεία του πληθυσμού, επειδή η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι ένας εξαιρετικά κρίσιμος παράγοντας για την καλή υγεία και τη μακροζωία.
Advertisment
Το βασικό δεδομένο είναι ότι σε χώρες σε όλο τον κόσμο, εκατομμύρια άνθρωποι βιώνουν τη μοναξιά στην καθημερινή τους ζωή μολονότι δηλώνουν συνδεδεμένοι με κάποιο δικτυακό μέσο. Μεγάλη εντύπωση όσο κι ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι οι νεότερες ηλικίες βιώνουν περισσότερη μοναξιά από ότι οι ηλικιωμένοι. Η έρευνα δείχνει ότι η μοναξιά συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για ένα ευρύ φάσμα σωματικών και ψυχικών καταστάσεων υγείας, καθιστώντας την έρευνα για τη μοναξιά ένα κρίσιμο πρώτο βήμα για τη βελτίωση της υγείας και της ευημερίας παγκοσμίως.
Συνολικά, αυτά τα παγκόσμια δεδομένα δείχνουν ότι το 55% των ανθρώπων αναφέρει ότι αισθάνεται πολύ ή αρκετή μοναξιά, με τους ηλικιωμένους να έχουν τις λιγότερες πιθανότητες να αναφέρουν αισθήματα μοναξιάς. Η κατανόηση των διαφορών στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν — ή δεν βιώνουν — τη μοναξιά σε ολόκληρο τον κόσμο μπορεί να οδηγήσει σε νέους δρόμους για τον μετριασμό της μοναξιάς και τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας στις κοινότητες παντού.
Η έκθεση για την Παγκόσμια Κατάσταση των Κοινωνικών Συνδέσεων διερευνά πώς τα αισθήματα μοναξιάς διαφέρουν μεταξύ των χωρών και μοιράζεται αντίστοιχα δεδομένα σχετικά με τα ποσοστά της κοινωνικής σύνδεσης, τα οποία είναι σημαντικά υψηλότερα (σε παγκόσμιο επίπεδο) από ό,τι φαίνεται να υποδηλώνουν τα δεδομένα για τη μοναξιά. Η μοναξιά και η απομόνωση λόγω της έλλειψης ουσιαστικής κοινωνικής διασύνδεσης με αποτέλεσμα τον διαχωρισμό είναι παράγοντες που λειτουργούν συσσωρευτικά μη ωφέλιμα για τον ανθρώπινο ψυχισμό.
Στην εποχή μας οι επιστήμονες αναζητούν μέσω ποικίλων ερευνών τις πιθανές αιτίες που ευθύνονται για τη μεγάλη αύξηση του κοινωνικού χάσματος καθώς και της αλληλεπίδρασης τους με την ενίσχυση της εικονικής πραγματικότητας, που έχει πλέον ένα σημαντικό προβάδισμα έναντι της κοινωνικής ζωής. Σε αυτούς τους παράγοντες φαίνεται να προστίθεται ένας απαιτητικός τρόπος ζωής που δεν ενθαρρύνει τις προσωπικές επαφές και την κοινωνική δικτύωση ή την ενότητα με άλλους ανθρώπους.
Ερευνητές από το Ινστιτούτο Regenstrief και την Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου της Indiana διαπίστωσαν ότι ο «σημαντικός βιοψυχοκοινωνικός στρεσογόνος παράγοντας» που λέγεται μοναξιά, είναι πολύ πιο σημαντικός για την υγεία των ανθρώπων από το πόσο και τι ακριβώς τρώνε, πόσο αλκοόλ πίνουν ή αν καπνίζουν και καταλήγουν πώς αντιμετωπίζουμε μια «σιωπηλή, αλλά επικίνδυνη πανδημία».
Τι κρύβεται πίσω από αυτές τις μακροπρόθεσμες αλλαγές στον αριθμό των κοινωνικών επαφών; Η έρευνα έχει δείξει ότι αυτές οι τάσεις δεν είναι τόσο καινούριες αφού ανάγονται τουλάχιστον στη δεκαετία του 1970, επομένως δεν ευθύνονται μόνον το διαδίκτυο ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σίγουρα όχι μονάχα η πανδημία, παρόλο που η τελευταία έχει επιδεινώσει κατά πολύ αυτές τις τάσεις. Εντούτοις, όμως, αυτές οι τεχνολογικές αλλαγές μπορεί να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο και να επαυξήσουν τις συνέπειες αναφορικώς με την κοινωνική σύνδεση.
Μαζί και με το Διαδίκτυο, αυτές οι αλλαγές επιτρέπουν και ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να περιορίζουν αυτό που βλέπουν και ακούν, όπως άλλωστε περιορίζουν και τον κύκλο των επαφών τους. Στα κοινωνικά μέσα οι χρήστες προσελκύονται σε άτομα με παρόμοια ενδιαφέροντα και επιλέγουν να αλληλεπιδρούν με πολύ συγκεκριμένα άτομα.
Επίσης επιλέγουν να συμμετέχουν σε εικονικές ομάδες όλο και πιο στενά, νιώθοντας περισσότερη ενότητα από ότι σε κανονικές ομάδες στην καθημερινότητα. Επομένως φαίνεται ότι οι άνθρωποι έχουν αλλάξει τον τρόπο επικοινωνίας τους, αλλά έχουν αλλάξει επίσης και τα κριτήρια για τις επιλογές διασύνδεσης και το είδος ανθρώπων που επικοινωνούν, με τους οποίους νιώθουν να συνδέονται και βιώνουν εικονικά την ενότητα ή τη μοιρασιά κοινών ενδιαφερόντων και ιδανικών.
Στα λεγόμενα «κοινωνικά μέσα» του διαδικτύου, οι άνθρωποι συνδέονται μεν, αλλά τείνουν να το κάνουν μέσα από ένα εικονοφαντασιακό επίπεδο, διευκολύνοντας μια απομάκρυνση από πραγματικές ομάδες και ανθρώπους, αφού έχει ως αποτέλεσμα μια υποκατάσταση της φυσικής εγγύτητας. Στα επαγγελματικά περιβάλλοντα δε, οι επικοινωνίες μοιάζουν να έχουν μειωθεί εντός του χώρου εργασίας σε ένα πρακτικό και λειτουργικά αναγκαίο βασικό επίπεδο με τους συναδέλφους και οι περισσότεροι εργαζόμενοι προτιμούν να επικοινωνούν στα διαλείμματα μέσω του κινητού τους με άλλους ανθρώπους αντί με τους διπλανούς τους σε πραγματικό χρόνο.
Το άγχος για την απάντηση σε αιτήματα και επικοινωνίες στον ψηφιακό κόσμο και τη δήλωση παρουσίας στο διαδίκτυο έχει λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις και φαίνεται να απαιτεί περισσότερο χρόνο απόκρισης από ότι οι καθημερινές επαφές και σε πολλά «ανεπτυγμένα κράτη» φαίνεται πώς αυτό μεγεθύνεται, αφού ακόμη και η εργασία των ανθρώπων γίνεται όλο και περισσότερο άνευ της φυσικής παρουσίας και μέσω της τεχνολογίας, η οποία ενώνει ανθρώπους εκ του μακρόθεν, αλλά μάλλον διαχωρίζει στις εγγύτερες και κοντινές χωρικές διαστάσεις.
Η τεχνολογία δεν είναι ο μόνος παράγοντας που έχει συνδεθεί με εντονότερη αίσθηση μοναξιάς ή διαχωρισμούς μεταξύ μας, ή αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως η «αστοχία» της κοινωνίας. Οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν προτείνει ότι ακόμη και η έλλειψη πεζοδρομίων ή πάρκων σε πολλά σύγχρονα προάστια παίζει ρόλο στην ενθάρρυνση της απομόνωσης και του διαχωρισμού.
Επιπρόσθετα η άντληση νοήματος και ευχαρίστησης μέσω των ψηφιακών μέσων και επαφών, φαίνεται να έχει οδηγήσει σε αύξηση της απογοήτευσης από την πραγματικότητα με αποτέλεσμα η τελευταία να υποχωρεί έναντι μιας αρχής της φαντασιακής ικανοποίησης. Η αποδοχή και η αναγνώριση από άλλους ανθρώπους, η αίσθηση συμπερίληψης σε κάποια ομάδα, οι κοινωνικές ανάγκες και οι φιλίες, η ικανοποίηση όπως και η απόλαυση, φαίνεται να έχουν υποκατασταθεί από ένα επίπεδο άμεσης λειτουργίας και επικοινωνίας έξω από το πεδίο δράσης της υλικής πραγματικότητας.
Επίσης η διεύρυνση του κύκλου των επαφών από τη γειτονιά ή την εργασία των ανθρώπων σε ένα παράλληλο παγκόσμιο πεδίο, όπως είναι αυτό του διαδικτύου, φαίνεται να παρέχουν περισσότερες επιλογές σχετικά με την επιλογή των τρόπων αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας. Οι άνθρωποι μπορούν πλέον να έχουν φίλους με κοινά ενδιαφέροντα σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, ωστόσο όσο περισσότερο αυξάνονται οι διαδικτυακοί φίλοι, τόσο λιγότεροι παραμένουν στην πραγματικότητα.
Αυτό φαίνεται να κατέδειξε και μια άλλη έρευνα των Gallup και Meta που διεξήχθη από κοινού το 2022, στην οποία φάνηκε ότι κατά την περίοδο του κορονοιού σε εφτά χώρες παγκοσμίως αυξήθηκαν οι επαφές μέσω διαδικτύου σε ποσοστό 82% των ανθρώπων, οι οποίοι δήλωναν ότι ήταν συνδεδεμένοι ικανοποιητικά με την οικογένειά τους και με άλλους ανθρώπους και ότι τους βοήθησε η επαφή αυτή και στις διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά τα επίπεδα μοναξιάς και έλλειψης της εγγύτητας που επεσήμαναν ήταν πάλι εμφανώς μεγεθυμένα.
Σίγουρα η ύπαρξη των μέσων διαδικτύου έχει αυξήσει τους τρόπους επικοινωνίας και έχει συνεισφέρει σε μια ενδυνάμωση της αλληλεπίδρασης καθώς σε καθημερινή βάση δισεκατομμύρια άνθρωποι ανταλλάσσουν μηνύματα, εικόνες και ηχητικά χαιρετίσματα μαζί με σκέψεις και συναισθήματα, είτε μέσω των τηλεφώνων, είτε διαμέσου ιστοσελίδων κοκ. Η επικοινωνία με τα μέλη της οικογένειας, τους φίλους και τους συναδέλφους έχει πολλαπλασιαστεί και ενίοτε αυτό ενισχύει την υγεία των χρηστών, αλλά όταν αυτές οι επικοινωνίες απουσιάζουν ή είναι αντιληπτές ως λιγότερο ουσιαστικές, τότε οι άνθρωποι το νιώθουν βαθύτερα και αισθάνονται απομονωμένοι.
Η κοινωνική σύνδεση είναι αναγκαία και όπως είχε ήδη παρατηρήσει και ο Αριστοτέλης περίπου 2.500 χρόνια πριν από εμάς, η κοινωνική μας φύση είναι η βάση της ύπαρξής μας και δίνει νόημα στην καθημερινότητά μας γεμίζοντας μας με ευεξία και ισορροπία. Έτσι καλό είναι, βέβαια, να έχουμε οποιαδήποτε δικτύωση εικονική είτε και πραγματική, αλλά παραμένει γεγονός ότι το καλύτερο φάρμακο για τον άνθρωπο είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και συνεπώς η εγγύτητα και η διαπροσωπική επαφή δεν υποκαθίστανται.
Η υγεία και η ευημερία εξαρτώνται από την κοινωνική μας υπόσταση σε μεγάλο βαθμό και η μοναξιά και η απομόνωση έχουν συνδεθεί με χρόνιες παθήσεις υγείας, όπως υπέρταση, διαβήτης, άνοια και καρδιαγγειακές παθήσεις, καθώς και κατάθλιψη, αλλά και έντονο άγχος, που σχετίζονται με ένα αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Επομένως όλα τα εργαλεία που μας χρησιμεύουν στο να δικτυωνόμαστε ας είναι τα μέσα που προωθούν και ενισχύουν τις σχέσεις μας ή ακόμη να δημιουργούμε περισσότερες και πιο ουσιαστικές σχέσεις με αυτά, αλλά ποτέ να μην αντικαθιστάμε εντελώς τη διαπροσωπική επαφή με την εικονική και ας είμαστε συνδεδεμένοι δια της εγγύτητας και της φυσικής παρουσίας, να βρισκόμαστε εκ του σύνεγγυς ανταλλάσσοντας και βιώνοντας σε κοινό τόπο τις μοναδικές ποιότητες της διαπροσωπικής επαφής και κάνοντας μια αληθινή αγκαλιά σε αυτούς που αγαπάμε, αντί να στέλνουμε μονάχα εμότικονς και εμότζις!
