«Το κύριο μέλημα του ανθρώπου δεν είναι να κερδίσει την ευχαρίστηση ή να αποφύγει τον πόνο, αλλά μάλλον να βρει ένα νόημα στη ζωή του. Γι’ αυτό ο άνθρωπος είναι έτοιμος ακόμη και να υποφέρει, με την προϋπόθεση, να είναι σίγουρος, ότι το μαρτύριο του έχει νόημα». | Βίκτορ Φρανκλ
O Viktor Emil Frankl (26 Μαρτίου 1905 – 2 Σεπτεμβρίου 1997) ήταν ένας Αυστριακός νευρολόγος, ψυχίατρος, φιλόσοφος, συγγραφέας και υπήρξε επιζών του Ολοκαυτώματος. Είναι επίσης γνωστός ως ο ιδρυτής της λογοθεραπείας, μιας σχολής ψυχοθεραπείας, η οποία έχει στο επίκεντρό της την αναζήτηση του νοήματος μιας ζωής και πρεσβεύει ότι αυτή η απόπειρα συνιστά μάλιστα την κεντρική ανθρώπινη κινητήρια δύναμη.
Advertisment
Ο Φρανκλ εξέδωσε συνολικά 39 βιβλία, εντούτοις, όμως, το διασημότερο εξ’αυτών είναι το αυτοβιογραφικό του με τίτλο: «Η Αναζήτηση του Νοήματος της Ζωής» και βασίζεται στα προσωπικά του βιώματα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Φρανκλ έγραψε το εν λόγω βιβλίο ενώ ήταν επικεφαλής του Νευρολογικού Τμήματος στο Γενικό Νοσοκομείο Πολυκλινικής, μέσα σε διάστημα εννέα ημερών.
Ο αρχικός τίτλος του βιβλίου ήταν: «Ένας Ψυχολόγος Βιώνει το Στρατόπεδο Συγκέντρωσης» και κυκλοφόρησε στα γερμανικά το 1946, ενώ η αγγλική μετάφραση του Man’s Search for Meaning δημοσιεύτηκε το 1959 και έγινε διεθνές μπεστ σέλερ. Ο Φρανκλ είδε αυτήν την επιτυχία ως ένα σύμπτωμα της «μαζικής νεύρωσης της σύγχρονης εποχής», αφού ο τίτλος υποσχόταν να ασχοληθεί με το ζήτημα του νοήματος της ζωής. Σε μια έρευνα που διεξήχθη το 1991 για τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και το Book of the Month Club, το βιβλίο Man’s Search for Meaning θεωρήθηκε ένα από τα δέκα βιβλία με τη μεγαλύτερη επιρροή στις ΗΠΑ.
Ακόμη και στην εποχή μας η αναζήτηση του νοήματος παραμένει στο υπαρξιακό επίκεντρο και βρίθει από ενδιαφέρον καθώς φαίνεται ότι οι άνθρωποι σε όλες τις εποχές ζητούν απαντήσεις σε καθολικά και παρόμοια ερωτήματα, αλλά και τρόπους ύπαρξης με νόημα, με ευζωία και επιτυχία. Ο Φρανκλ ήταν ένας άνθρωπος που τα προσωπικά του βιώματα ήταν τόσο επώδυνα και απειλητικά για τη ζωή, κι εκεί ακριβώς αναθεώρησε συνολικά ολόκληρη την ύπαρξη όπως και τη δική του ζωή.
Advertisment
Έτσι συνειδητοποίησε ότι ένας κεντρικός άξονας στη ζωή όλων των ανθρώπων ήταν η απάντηση στο ερώτημα: «τι είναι αυτό που δίνει νόημα», ένα ερώτημα που είχαν θέσει και οι ψυχαναλυτικοί κύκλοι του Φρόυντ και στους οποίους συμμετείχε κι ο Φρανκλ, προτού πάρει τις δικές του αποστάσεις και ασχοληθεί με το δικό του έργο, τη Λογοθεραπεία και την Υπαρξιακή Ανάλυση.
Ο Φρανκλ ανέπτυξε τη Λογοθεραπεία και την Υπαρξιακή ανάλυση, οι οποίες βασίζονται σε φιλοσοφικές και ψυχολογικές έννοιες, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην επιθυμία να βρει κανείς νόημα στη ζωή και στην ελεύθερη βούληση. Ο Φρανκλ έλεγε ότι το νόημα είναι κάτι που διαρκώς μεταβάλλεται όσο ζούμε και προσδιόρισε τρεις βασικούς τρόπους, για να συνειδητοποιήσει κανείς το νόημα της ζωής: κάνοντας τη διαφορά στον κόσμο, έχοντας ιδιαίτερες εμπειρίες ή υιοθετώντας συγκεκριμένες στάσεις.
Πώς, λοιπόν, μπορεί κανείς να ανακαλύψει νόημα στη ζωή του;
Ο Φρανκλ μας υποδεικνύει τρία μονοπάτια μέσα από τα οποία μπορεί κανείς να βρει νόημα.
1. Το πρώτο είναι μέσα από τη δημιουργικότητα και την επίτευξη σημαντικών -για το άτομο-στόχων.
Οι άνθρωποι επιθυμούν να δημιουργούν και να καταφέρνουν την εκπλήρωση των στόχων που θέτουν και όλοι σχεδόν οι άνθρωποι έχουν όνειρα που θέλουν να βιώσουν στη ζωή τους. Ο καθένας έχει ίσως διαφορετικές επιθυμίες, άλλοι θέλουν να κάνουν γάμο και οικογένεια, για άλλους είναι σημαντική η αναγνώριση της δουλειάς τους, άλλοι επιδιώκουν την ευτυχία και την επιτυχία, άλλοι θέλουν να αφήσουν πίσω τους κάποιο έργο τέχνης ή μια καλλιτεχνική ή επιστημονική κληρονομιά κοκ.
Ανεξάρτητα από τον στόχο που θέτει κάποιος, όμως, είναι σημαντικό οι άνθρωποι να νιώθουν ότι αυτό με το οποίο ασχολούνται έχει νόημα και εδώ αυτό στο οποίο μας εφιστά την προσοχή ο Φρανκλ, είναι ότι το ίδιο το άτομο θα δώσει περιεχόμενο και νόημα μέσα από τη δική του επίτευξη των στόχων που θέτει.
Σε αυτό, φυσικά, συνεισφέρει επίσης μια αναγνώριση ενός νοήματος και στο εξωτερικό περιβάλλον, είτε αυτό αφορά σε ιδεώδη, είτε σε κάτι πιο απτό όπως είναι συγκεκριμένες σχέσεις και ορισμένα πρόσωπα, αλλά σε κάθε περίπτωση ο άνθρωπος που αισθάνεται ότι ζει με βάση αυτά που εκείνος θεωρεί σημαντικά και πού καταφέρνει τους στόχους που έχει θέσει ο ίδιος, αυτό είναι ένα ισχυρό και ουσιαστικό νόημα για την ύπαρξή του και τον γεμίζει με υγεία, με δύναμη και με αισιοδοξία να ανταπεξέλθει στη ζωή του σε ό,τι του παρουσιάζεται ενώπιόν του. Εάν δεν υπάρχουν επαρκείς στόχοι και λόγοι τότε η ζωή μπορεί να μοιάζει ανούσια και υπαρξιακά κενή.
2. Το δεύτερο είναι μέσα από βαθιά συναισθήματα και βιώματα, όπως η επαφή με την ομορφιά, την αλήθεια και κυρίως την αγάπη.
Ο άνθρωπος που δεν βιώνει συναισθήματα και δεν έχει ουσιαστικές εμπειρίες δυσκολεύεται να αποδώσει ένα δυνατό για εκείνον νόημα. Οι ανθρώπινες σχέσεις και η αγάπη μαζί με τα συναισθήματα και τη μοιρασιά που τις συνοδεύουν, είναι ανεκτίμητα και δίνουν νόημα στην ύπαρξή μας. Όταν ο Φρανκλ ήταν φυλακισμένος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, μια νύχτα που τους είχαν βγάλει όλους μέσα σε συνθήκες ψύχους να περπατήσουν για πολλά χιλιόμετρα, άκουσε έναν συγκρατούμενό του να τον ρωτάει για τη γυναίκα του και εάν τη σκεφτόταν.
Τότε όπως έγραψε εκ των υστέρων, ήταν που κατανόησε την αλήθεια ότι η αγάπη είναι ο μέγιστος σκοπός ενός ανθρώπου και τότε κατανόησε το μυστικό: η λύτρωση του ανθρώπου είναι μέσω της αγάπης και στην αγάπη. Όπως αναφέρει στο βιβλίο του κι ο ίδιος: «…Τότε μια σκέψη με καθήλωσε: για πρώτη φορά στη ζωή μου είδα την αλήθεια όπως αποδίδεται από τόσους ποιητές και διακηρύσσεται από τόσους διανοητές. Κατάλαβα πως ένας άνθρωπος που δεν του έμεινε τίποτα στον κόσμο, μπορεί να είναι ευδαίμονας για μια στιγμή, σκεπτόμενος ένα αγαπημένο του πρόσωπο.
Σε μια κατάσταση έσχατης απόγνωσης, όταν ένας άνθρωπος το μόνο που μπορεί να καταφέρει είνα να αντέξει τις δοκιμασίες του με έναν έντιμο τρόπο, μπορεί σε αυτή την κατάσταση να αυτοεκληρωθεί ως άνθρωπος, μέσω της σκέψης και της νοερής εικόνας ενός αγαπημένου προσώπου». ‘Ετσι κατέληξε στο ότι τα συναισθήματα και η αγάπη είναι ίσως οι πιο βαθιές αξίες για έναν άνθρωπο και αυτό που μπορεί να του δώσει δύναμη και νόημα να αντέξει κυριολεκτικά οτιδήποτε επώδυνο.
3. Tρίτον, μέσα από κάποια αναπόφευκτη, οδυνηρή κατάσταση που ωθεί το άτομο σε αλλαγή.
Η τελευταία περίπτωση δεν αποτελεί απλή κι εύκολη διαδικασία και πολλές φορές χρειάζεται ψυχοθεραπεία ή θεραπευτική προσέγγιση για να καταφέρει κανείς να αντέξει τα επώδυνα συναισθήματά του και τελικά να νοηματοδοτήσει το βίωμά του μετατρέποντας την απόγνωσή του σε ελπίδα.
Ο άνθρωπος, όμως, είναι ένα θαυμαστό ον, το οποίο ακριβώς επειδή είναι ένα σκεπτόμενο ον, μπορεί να νοηματοδοτεί την εμπειρία του. Έτσι ανεξαρτήτως των καταστάσεων πόνου τις οποίες ενίοτε βιώνει, εκείνος έχει πάντα τη δύναμη να ανταπεξέρχεται, να αλλάζει και να επιβιώνει, αντλώντας δύναμη και νόημα μέσω των οδυνηρών βιωμάτων του. Εκεί ακριβώς όπου το σκότος και το ανέλπιδο μοιάζουν να τον καταβάλλουν, εκεί βρίσκει μιαν ελπίδα και τη διέξοδο να βγει ξανά στο φως. Υπό αυτήν την έννοια δεν είναι ποτέ αυτό καθαυτό το γεγονός ή το συμβάν που επηρεάζει τον άνθρωπο, αλλά περισσότερο η υποκειμενική ερμηνεία και το νόημα που του αποδίδονται.
Ο άνθρωπος μπορεί να μετασχηματίσει την οποιαδήποτε εμπειρία ή συμβάν με τέτοιους τρόπους, που να δημιουργήσει άνθη από την καταστροφή και διαμάντια από τις στάχτες. Μπορεί να αλλάξει σκέψεις και συναισθήματα σε σχέση με τα βιώματά του και εμπειρίες όπως αυτές που έζησε ο Φρανκλ σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, αποδεικνύουν εκ των υστέρων, μέσα από τις ιστορίες των επιζήσαντων, τη δύναμη, το σθένος και το μεγαλείο του ανθρώπου.
Οι άνθρωποι αλλάζουν μέσα σε τέτοιες βαθιές εμπειρίες και οδυνηρές καταστάσεις και εξέρχονται αυτών ισχυρότεροι και με ένα νέο νόημα και σκοπό για τη ζωή τους. Το μόνο σταθερό στη ζωή είναι η αλλαγή και όταν οι άνθρωποι δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τη ροή των αλλαγών, έπειτα από ένα επώδυνο συμβάν, τότε ωθούνται σε αλλαγές και αυτό αποβαίνει προς το όφελός τους.
Ο Φρανκλ, πάντως, μέσα από την εμπειρία του ως κρατούμενος, καταλήγει ότι οι ψυχολογικές αντιδράσεις ενός ανθρώπου δεν είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα των συνθηκών της ζωής του, όσο σκληρές και αν είναι, αλλά εξαρτώνται από την ελευθερία επιλογής νοήματος και το οποίο δεν χάνεται ποτέ. Μερικές φορές για κάποιο λόγο η ανάγκη μας για νόημα ματαιώνεται με αποτέλεσμα να βιώνουμε ένα αίσθημα υπαρξιακού κενού και ανίας. Αυτή η ματαίωση δε θεωρείται ψυχική ασθένεια, αλλά πνευματική δοκιμασία που μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες και τις στάσεις μας.
Αυτοί οι τρεις δρόμοι είναι απλώς υποδείγματα διότι ο ίδιος ο Φρανκλ θεωρούσε ότι υπάρχει Νόημα έξω και πέραν από εμάς μολονότι θα πρέπει εμείς να το αναγνωρίσουμε και να αντιληφθούμε ότι αποτελούμε μέρος μιας ευρύτερης Τάξης Νοήματος. Εάν οι άνθρωπο δεν λειτουργήσουμε σαν ένα τμήμα μιας συνολικότερης τάξης που μας περιλαμβάνει, αυτό από μόνο του δημιουργεί μιαν αίσθηση κενού και δυσκολίας να αντλήσουμε νόημα. Η ζωή μας γίνεται πάντοτε αυτό που εμείς διαμορφώνουμε, ωστόσο αν δεν έχουμε την αίσθηση του ανήκειν σε κάτι που μας υπερβαίνει, αυτό μπορεί να είναι επιζήμιο για τον ανθρώπινο ψυχισμό.
Πολλοί άνθρωποι δρουν ανέντιμα και μηδενιστικά έως και βλαβερά ως προς τους συνανθρώπους τους ακριβώς επειδή δεν έχουν κάποια τέτοια αίσθηση αρκετά ανεπτυγμένη.Ο Φρανκλ διέκρινε σε δύο κατηγορίες τους ανθρώπους, σε έντιμους και ανέντιμους, ενόσω έλεγε ότι είδε στη ζωή του έντιμους δεσμοφύλακες, αλλά και ανέντιμους κρατούμενους και η διαφορά βρίσκονταν στις αξίες και στην αίσθηση ότι συμπεριλαμβάνονταν ή όχι σε μία ευρύτερη τάξη, ανθρώπινη, πνευματική ή θρησκευτική, ιδεολογική ή φυσική κοκ.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι άνθρωποι που έχουν μια ζωή με νόημα και δρουν βάσει αξιών, αυτοί είναι πιθανότερο να είναι περισσότερο ανθρώπινοι και πιο ευτυχισμένοι. Η ευτυχία, άλλωστε είναι κάτι που αφορά όλους τους ανθρώπους και σίγουρα πολλοί την ονειρεύονται και την επιδιώκουν. Κατά τον Φράνκλ η επιτυχία και η ευτυχία δεν είναι κάτι που μπορεί να επιδιωχθεί αλλά κάτι που επακολουθεί. Όσο πιο πολύ αναζητά κάποιος την επιτυχία, τόσο θα απομακρύνεται από αυτή. Η επιτυχία, όπως και η ευτυχία, αποτελούν “δευτερογενή οφέλη” της αφοσίωσης σε έναν ανώτερο σκοπό ή αποτελούν παράγωγα της προσωπικής αφιέρωσης σε έναν άλλο άνθρωπο.
Η ευτυχία είναι κάτι που συμβαίνει και έτσι πρέπει να αφήνεται να συμβεί και όχι να αναζητείται ως άμεσος στόχος και παρομοίως συμβαίνει με την επιτυχία, η οποία ακολουθεί σε βάθος χρόνου την επιδίωξη ενός ανώτερου σκοπού. Κι αυτό μας το λέει ο Φρανκλ, ο οποίος είχε πραγματικά δύσκολα κύματα στη ζωή του και παρόλα όσα του συνέβησαν τα κατάφερε και μας έδειξε πώς να το κάνουμε κι εμείς.
Ουσιαστικά, λοιπόν, εάν θέλεις να είσαι ευτυχής τότε αφιερώνοντας τη ζωή σου σε έναν ανώτερο στόχο ή σε κάποιον άνθρωπο, τότε είναι πιθανότερο να γευτείς αυτήν την ευδαιμονία και την πληρότητα που συνοδεύουν την ευτυχία και συνακόλουθα να οδηγηθείς στην επιτυχία, η οποία τότε θα είναι και για εσένα ένα παράγωγο και ένα eπιπλέον στην απόλαυσή σου, αφού δεν υπήρξε ποτέ αυτοσκοπός.
Επειδή το πιο πιθανό είναι ότι όταν η επιτυχία γίνεται αυτοσκοπός και κάτι σαν εμμονή ή προσταγή, τότε πιο εύκολα βιώνονται η απογοήτευση και οι ματαιώσεις, ενώ αν εστιάσεις στην αναζήτηση και την αναγνώριση των δικών σου νοημάτων και αρχίζεις να τα μετουσιώνεις και να τα βιώνεις στην καθημερινότητά σου, τότε θα αρχίσεις να ζεις την ομορφιά και την αγάπη, και με άλλους ανθρώπους που βρίσκονται στην ίδια συχνότητα με εσένα και εάν όλα αυτά τεθούν στην υπηρεσία ενός ανώτερου σκοπού, τότε είναι βέβαιο ότι η ευδαιμονία και η ευτυχία θα είναι μόνιμες καταστάσεις στη ζωή σου και ό,τι πιο αληθινό ως βίωμα.
Εσύ έχεις την επιλογή και οι δρόμοι είναι πολλοί, αρκεί να επιλέξεις εσύ τη δική σου απάντηση και να γεμίσεις τη ζωή σου με το δικό σου νόημα. Επειδή δεν χρειάζεται να περάσεις μέσα από τις δυσκολίες και τον πόνο για να εκτιμήσεις τη ζωή σου με βαθύτερο νόημα και επειδή δεν είσαι μηχανή να λειτουργείς μονάχα εκπληρώνοντας ανάγκες και επενδύοντας σε φιλοδοξίες. Είσαι μια μοναδικότητα και έχεις δικαίωμα να ζήσεις τη δική σου ευτυχία, κι αυτό ξεκινά από εσένα, όταν βάζεις εσύ το πλαίσιο με τους δικούς σου στόχους και τις δικές σου αξίες. Άκου τον εαυτό σου και μείνε πιστός στο σενάριό σου, έχε εμπιστοσύνη στα όνειρά σου και ζήσε λοιπόν το νόημά σου, μα θυμήσου να βάλεις μέσα εκεί πρώτα από όλα την καρδιά σου!
