Για μεγάλο μέρος της ζωής μας, έχουμε την προδιάθεση να αναζητούμε μια μοναδική λύση σε ένα μοναδικό πρόβλημα (π.χ. Τι είναι το 2 + 2; Ποια είναι η πρωτεύουσα της Ινδίας; Ποιο είναι το χημικό σύμβολο του αλατιού;). Μας έχει γίνει «πλύση εγκεφάλου», κατά μία έννοια, ώστε να πιστεύουμε ότι για κάθε πρόβλημα υπάρχει ένας και μόνο ένας τρόπος να λυθεί το πρόβλημα.
Μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών μας εμπειριών έχει επικεντρωθεί στην εκμάθηση της σωστής απάντησης ή στην ανακάλυψη της μίας και μοναδικής λύσης. Σπάνια μας δόθηκε η ευκαιρία να σκεφτούμε ότι μπορεί να υπάρχει ένα πλήθος πιθανών απαντήσεων σε κάθε πρόβλημα. Το σύνδρομο «ένα πρόβλημα, μία απάντηση» έχει εμπεδωθεί σε βάθος στα πρότυπα της σκέψης μας.
Advertisment
Τι συμβαίνει όμως όταν μας ζητείται να παράγουμε πολλαπλές απαντήσεις αντί για μια και μόνη σωστή απάντηση; Για να το ανακαλύψω, ζήτησα από μια ομάδα μαθητών της τετάρτης δημοτικού να σκεφτούν όσο το δυνατόν περισσότερες πιθανές λύσεις στο πρόβλημα 2 + 2. Τους έκανα την εξής ερώτηση: «Τι θα γινόταν αν υπήρχαν περισσότεροι από ένας τρόποι για να καταγραφεί η απάντηση στο 2 + 2;» Ακολουθούν μερικές από τις απαντήσεις (από τις 54) που σκέφτηκαν:
- 6-2
- 22
- √16
- 1+1+1+1
- (2 x 1) + (2 x 1)
- ½ του 8
- 40 τοις εκατό του 10
- Ο αριθμός των γωνιών ενός τετραγώνου
- Τι φωνάζει ένας παίκτης του γκολφ
- 6 x 6 ÷ 9
- Ο αριθμός των δρομέων σε μια ομάδα σκυταλοδρομίας (στίβος ή κολύμβηση)
- Πάντα μετά το 3
- 16 ÷ 4
Όπως μπορείτε να δείτε, αυτά τα παιδιά δεν ήταν «εγκλωβισμένα» από την τεχνητή «απαίτηση» της εύρεσης μιας μόνο σωστής απάντησης (Όταν προσθέτετε τον αριθμό 2 σε έναν άλλο αριθμό 2 θα παίρνετε πάντα τον αριθμό 4.). Αντίθετα, τους τέθηκε μια ερώτηση που ξεκινούσε με τις δύο λέξεις «Τι θα γινόταν αν…;». Τα αποτελέσματα, πρέπει να συμφωνήσετε, ήταν ποικίλα και αρκετά ευρηματικά.
Τι λένε οι ειδικοί
Ο Ken Robinson το έθεσε σε μια προοπτική όταν έγραψε: «Πολύ συχνά τα εκπαιδευτικά μας συστήματα δεν επιτρέπουν στους μαθητές να αναπτύξουν τις φυσικές δημιουργικές τους δυνάμεις. Αντ’ αυτού, προωθούν την ομοιομορφία και την τυποποίηση. Το αποτέλεσμα είναι να στερούμε από τους ανθρώπους τις δημιουργικές τους δυνατότητες και… να παράγουμε ένα εργατικό δυναμικό που είναι μαθημένο να δίνει προτεραιότητα στη συμμόρφωση έναντι της δημιουργικότητας».
Advertisment
Εν ολίγοις, το εκπαιδευτικό μας σύστημα επικεντρώνεται περισσότερο στο να πάρει τις σωστές απαντήσεις παρά στην προώθηση των δημιουργικών δυνατοτήτων. Με άλλα λόγια, λέμε στους μαθητές να χρωματίζουν μέσα στις γραμμές και μετά περιμένουμε από τους ενήλικες να σκεφτούν έξω από το κουτί.
Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι συγκλονιστικές. Η διορατικότητα και η λογική υποστηρίζουν την άποψη ότι η εστίαση στη νοοτροπία της μίας σωστής απάντησης μας αναγκάζει σε μια νοοτροπία «μην παίρνετε κανένα ρίσκο». Η ενασχόληση με τη λήψη της σωστής απάντησης (αποδεδειγμένη συνέπεια ενός εκπαιδευτικού συστήματος βασισμένου στα γεγονότα) μας προετοιμάζει να μην παίρνουμε ρίσκα, ιδίως ως ενήλικες.
Με απλά λόγια: Δεν διδασκόμαστε πώς να είμαστε δημιουργικοί- μάλλον η εκπαίδευσή μας επικεντρώνεται περισσότερο στη «νοητική συμμόρφωση» παρά στην καινοτόμο έκφραση.
Ο Dr. Robert Sternberg, ψυχολόγος που έχει μελετήσει εκτενώς τη δημιουργικότητα, συμφωνεί. Γράφει: «Η δημιουργικότητα είναι μια συνήθεια. Το πρόβλημα είναι ότι τα σχολεία μερικές φορές την αντιμετωπίζουν ως κακή συνήθεια….. Όπως κάθε συνήθεια, η δημιουργικότητα μπορεί είτε να ενθαρρυνθεί είτε να αποθαρρυνθεί».
Ο Michael Roberto, στο βιβλίο του Unlocking Creativity (Ξεκλειδώνοντας τη δημιουργικότητα), εδραιώνει περαιτέρω αυτή την άποψη όταν αναφέρει: «Τα σχολεία μας μπορεί να αποθαρρύνουν τους δημιουργικούς μαθητές με διάφορους τρόπους. Ένα ρεύμα ερευνών έχει δείξει ότι οι δάσκαλοι ισχυρίζονται ότι εκτιμούν ιδιότητες όπως η ανεξάρτητη σκέψη και η περιέργεια, αλλά επιβραβεύουν συμπεριφορές όπως η υπακοή και η συμμόρφωση».
Οι «κίνδυνοι» των σωστών απαντήσεων
Λόγω της επικράτησης των εξετάσεων που βασίζονται σε γεγονότα σε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα των ΗΠΑ (περίπου 2.500 μεταξύ των τάξεων 1-12), τείνουμε να παραμένουμε σε μια ζώνη άνεσης: την εστίαση σε μεμονωμένες σωστές απαντήσεις.
Περιστασιακά, μπορεί να μας ζητήθηκε να εκφράσουμε μια δημιουργική απάντηση σε μια ερώτηση («Ποιες πιστεύετε ότι είναι μερικές από τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της τρέχουσας εμπορικής μας πολιτικής με την Κίνα;»), αλλά διστάσαμε να το κάνουμε με την πεποίθηση ότι ο ερωτών μπορεί να αναζητούσε μια συγκεκριμένη απάντηση. Ίσως η δημιουργική μας απάντηση να μην είναι αυτή που αναζητούσε ο ερωτών/καθηγητής. Μπορεί να βγήκαμε έξω από τα όρια του αναμενόμενου και να μπήκαμε στο έδαφος του άγνωστου.
Ο στόχος των μαθημάτων μας στην τάξη συχνά γινόταν: Οι σωστές απαντήσεις επιβραβεύονται- οι δύστροπες ή ασυνήθιστες απαντήσεις (π.χ. οι δημιουργικές απαντήσεις) συχνά καυτηριάζονται.
Κατά συνέπεια, ως ενήλικες, πολλοί από εμάς έχουμε εκπαιδευτεί να σκεφτόμαστε πολύ λογικά. Όταν μας παρουσιάζεται μια διανοητική πρόκληση, αναζητούμε μια μοναδική, λογική απάντηση. Το όραμά μας είναι περιορισμένο και όχι απεριόριστο.
Η λύση, με απλά λόγια, είναι να δημιουργούμε τακτικά πολλές πιθανές απαντήσεις και όχι μόνο μία, όταν αντιμετωπίζουμε οποιαδήποτε δημιουργική πρόκληση. Και έτσι, εδώ είναι η ερώτησή σας: Με πόσους διαφορετικούς τρόπους μπορείτε να απαντήσετε σε αυτό το μαθηματικό ερώτημα: 2 + 2 = ?
Anthony D. Fredericks, Ed.D
Αναφορές
Ken Robinson. Out of Our Minds: Learning to be Creative. (New York: Wiley, 2011).
Robert J. Sternberg and T.I. Lubert. Defying the Crowd: Cultivating Creativity in a Culture of Conformity. (New York: Free Press, 1995).
Michael A. Roberto. Unlocking Creativity: How to Solve Any Problem and Make the Best Decisions by Shifting Creative Mindsets. (New York, Wiley: 2019).
