“Το άγχος δεν ελευθερώνει το αύριο από τα προβλήματά του, αλλά στερεί τη σημερινή ημέρα από τη δύναμή της.” – Corrie ten Boom, συγγραφέας & επιζήσασα του Ολοκαυτώματος
Το στρες είναι μια φυσιολογική απόκριση του οργανισμού απέναντι στην πρόκληση ή την απειλή. Το πρόβλημα ξεκινά όταν αυτή η απόκριση παγιώνεται, γίνεται διαρκής, εγκαθίσταται μέσα στο σώμα και το μυαλό σαν παραμορφωτικός φακός της πραγματικότητας. Το χρόνιο στρες δεν φωνάζει – ψιθυρίζει. Και ο ψίθυρος αυτός, όταν αγνοηθεί, διαβρώνει σταδιακά κάθε σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού.
Advertisment
Αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης: ορμόνη-συναγερμός που δεν σβήνει ποτέ
Η κορτιζόλη, η λεγόμενη «ορμόνη του στρες», έχει σημαντικό ρόλο στις μεταβολικές λειτουργίες και στην ενεργοποίηση του οργανισμού σε καταστάσεις ανάγκης. Όταν όμως παραμένει αυξημένη για μεγάλο χρονικό διάστημα, γίνεται τοξική. Συνδέεται με αυξημένο σωματικό βάρος – κυρίως στην κοιλιακή περιοχή – με υψηλή αρτηριακή πίεση και αυξημένο καρδιολογικό κίνδυνο. Δεν είναι τυχαίο ότι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα άγχους εμφανίζουν συχνότερα υπέρταση ή διαβήτη τύπου 2.
Ο οργανισμός δεν προλαβαίνει να επανέλθει σε κατάσταση ηρεμίας. Βιώνει μια μόνιμη «έκτακτη ανάγκη» και σε αυτή την επιφυλακή, αρχίζει να φθείρεται. Σαν κινητήρας που δουλεύει στο κόκκινο, η φθορά είναι αναπόφευκτη, ακόμη κι αν το εξωτερικό φαίνεται άθικτο.
Αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού: ένας στρατός σε διαρκή κόπωση
Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ο εσωτερικός φύλακας του οργανισμού. Όταν ο εγκέφαλος στέλνει διαρκώς σήματα κινδύνου, αυτό το σύστημα κινητοποιείται συνεχώς και τελικά εξαντλείται. Η χρόνια ενεργοποίηση της κορτιζόλης και των άλλων ορμονών του στρες επηρεάζει την παραγωγή κυττάρων που καταπολεμούν τις λοιμώξεις. Το αποτέλεσμα είναι περισσότερα κρυολογήματα, αργή ανάρρωση, συχνότερες φλεγμονές. Η αποδυνάμωση δεν γίνεται απότομα. Είναι σαν ένα φρούριο που παραμένει με τις πύλες ανοιχτές επί εβδομάδες. Κάποια στιγμή, ο εχθρός περνά. Το σώμα κουράζεται να αμύνεται χωρίς ανάπαυλα.
Advertisment
Προβλήματα ύπνου: όταν το σώμα ζητά ηρεμία και ο νους δεν συνεργάζεται
Το χρόνιο στρες συνδέεται άμεσα με την αϋπνία αλλά και με τη γενικότερη απορρύθμιση του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης. Η κορτιζόλη, όταν παραμένει σε υψηλά επίπεδα το βράδυ, «αναιρεί» τη φυσιολογική κάμψη που επιτρέπει την έναρξη του ύπνου. Ο άνθρωπος δυσκολεύεται να αποκοιμηθεί, ξυπνά συχνά μέσα στη νύχτα ή νιώθει εξαντλημένος το πρωί, παρά τις ώρες ανάπαυσης.
Ο ύπνος είναι η φάση στην οποία ο εγκέφαλος αποκαθιστά ισορροπίες, αποθηκεύει μνήμες και ρυθμίζει το συναίσθημα. Όταν διαταράσσεται, η μέρα γίνεται πιο δύσκολη και η νύχτα πιο μακρά. Επιπλέον, το αίσθημα συνεχούς κόπωσης ενισχύει περαιτέρω το άγχος, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Διαταραχές στη λειτουργία του πεπτικού: το άγχος «γράφει» στο έντερο
Δεν είναι τυχαίο που το έντερο αποκαλείται «δεύτερος εγκέφαλος». Διαθέτει δικό του νευρικό δίκτυο και ανταποκρίνεται έντονα στο συναισθηματικό φορτίο. Το χρόνιο στρες επηρεάζει την κινητικότητα του πεπτικού συστήματος, προκαλώντας γαστρεντερικές διαταραχές όπως φούσκωμα, καούρα, γαστρίτιδα ή ακόμη και Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (IBS).
Η πεπτική δυσλειτουργία είναι και καθρέφτης μιας ψυχικής έντασης που δεν έχει άλλο τρόπο να εκφραστεί. Πολλές φορές, η δυσφορία του εντέρου προηγείται της συνειδητής αναγνώρισης του άγχους. Το σώμα μιλά, όταν ο νους ακόμα σιωπά.
Ψυχικές επιπτώσεις: όταν η πίεση γίνεται άγχος και το άγχος γίνεται τρόπος ζωής
Το στρες, όταν παγιώνεται, επηρεάζει τη χημεία του εγκεφάλου. Ορμονικές ανισορροπίες οδηγούν σε αυξημένη διέγερση, διαταραχή της διάθεσης, αίσθημα συνεχούς ανησυχίας. Το χρόνιο άγχος αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης καταθλιπτικών επεισοδίων και συμβάλλει στην ψυχική εξάντληση, στη συναισθηματική αποστασιοποίηση και στη νευρικότητα.
Δεν είναι μόνο η πίεση των εξωτερικών συνθηκών· είναι και ο εσωτερικός μονόλογος που δεν σταματά. Ο εαυτός γίνεται αυστηρός κριτής. Και το βάρος της τελειότητας, της επάρκειας, της απόδοσης μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Το χρόνιο στρες αλλάζει και τη σχέση με τους άλλους. Ενισχύει την ευερεθιστότητα, τη δυσκολία στην επικοινωνία, τη συναισθηματική απόσταση.
Μείωση γνωστικών λειτουργιών: ο εγκέφαλος σε συνθήκες διαρκούς συναγερμού
Η γνωστική επίδοση υποφέρει όταν το στρες γίνεται χρόνια κατάσταση. Η υπερέκκριση κορτιζόλης επηρεάζει τον ιππόκαμπο – την περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη μνήμη και τη μάθηση. Το αποτέλεσμα: δυσκολία στη συγκέντρωση, αποδυνάμωση της βραχυπρόθεσμης μνήμης, αίσθημα “θολούρας”. Ο εγκέφαλος δεν είναι φτιαγμένος να λειτουργεί σε καθεστώς συναγερμού για μήνες ή χρόνια. Όταν δεν υπάρχει παύση, δεν υπάρχει και εσωτερική εστίαση. Και χωρίς εστίαση, η σκέψη χάνει την ευκρίνειά της. Οι αποφάσεις λαμβάνονται υπό πίεση, η δημιουργικότητα περιορίζεται, και η συνολική πνευματική απόδοση φθίνει. Το χρόνιο στρες κατοικεί σε σώματα που δεν ξεκουράζονται, σε μυαλά που δεν ησυχάζουν και σε συναισθήματα που δεν εκφράζονται. Οι επιπτώσεις του είναι διάχυτες, διασκορπισμένες, αλλά όχι ασήμαντες.
Η φροντίδα της ψυχικής ηρεμίας είναι πρόληψη, είναι θεραπεία, είναι ένας τρόπος να παραμείνει ο άνθρωπος άνθρωπος, μέσα σε έναν κόσμο που συχνά τον θέλει μηχανή. Κι ίσως η πιο ριζοσπαστική πράξη φροντίδας, σήμερα, να είναι το να μάθει κανείς να ξεκουράζεται ουσιαστικά, όχι μόνο για να αποδώσει, αλλά για να αντέξει, να θυμηθεί ποιος είναι, να ξαναβρεί τον ρυθμό του.
«Ο άνθρωπος δεν σπάει από τα μεγάλα βάρη, αλλά από τη διαρκή απουσία ανάπαυσης.»
