Υπάρχουν στιγμές όπου ο κόσμος μοιάζει να σταματάει. Όχι επειδή κάτι τεράστιο συνέβη — ένα φυσικό φαινόμενο ή ένας πόλεμος — αλλά επειδή κάτι χτύπησε μια χορδή τόσο βαθιά μέσα μας, που το συλλογικό μας ασυνείδητο δεν μπορούσε πια να μείνει σιωπηλό. Είναι το ψυχικό φαινόμενο της πεταλούδας: η στιγμή που ένα φτερούγισμα ευαισθησίας, αδικίας ή πίστης στην αξιοπρέπεια, προκαλεί καταιγίδες συγκίνησης, διαμαρτυρίας ή ελπίδας — όχι σε έναν, αλλά σε εκατομμύρια ανθρώπους ταυτόχρονα.
Στην ψυχολογία, το άτομο έχει τη δική του εσωτερική χαοτική δυναμική. Όμως οι μάζες έχουν ψυχή κι αυτές. Και, όπως έχει γράψει ο Γιουνγκ, “ό,τι δεν συνειδητοποιείται ατομικά, εκδηλώνεται συλλογικά σαν πεπρωμένο.” Το φαινόμενο της πεταλούδας λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι ένα μικρό γεγονός μπορεί να πυροδοτήσει σεισμικές δονήσεις στο συλλογικό ψυχικό πεδίο.
Advertisment
Όταν μια κραυγή απελευθερώνει την καταπιεσμένη οργή
Η εικόνα του George Floyd, πεσμένου στο έδαφος, να λέει “I can’t breathe” — δεν ήταν απλώς μια ακόμα πράξη αστυνομικής βίας. Ήταν το φτερούγισμα που ακούμπησε μια συσσωρευμένη, διαγενεακή αίσθηση αδικίας, αποκλεισμού, πνιγμένης φωνής. Δεν φώναζε μόνο για τη δική του ζωή· γινόταν στόμα για όλους όσους δεν είχαν ακουστεί.
Εκείνη τη στιγμή, συνέβη μια ψυχική μετατόπιση παγκοσμίως. Η συλλογική οργή από πολιτική έγινε υπαρξιακή. Οι δρόμοι γέμισαν, από ανθρώπους που ζητούσαν δικαιοσύνη, αλλά και από ανθρώπους που ένιωθαν, στο δικό τους σώμα, ότι “δεν μπορούν να αναπνεύσουν” σε έναν κόσμο που πνίγει την αλήθεια και την αξιοπρέπεια.
Δεν ήταν το μέγεθος του γεγονότος· ήταν η συμβολική του δύναμη. Η εικόνα αυτή άγγιξε ένα αρχέτυπο — του αθώου που συνθλίβεται από την εξουσία — και το συλλογικό ασυνείδητο ανταποκρίθηκε.
Advertisment
Όταν μια ελπίδα επαναφέρει την πίστη στην ανθρώπινη δυνατότητα
Δέκα χρόνια νωρίτερα, το 2010, ο κόσμος παρακολουθούσε άλλη μια ιστορία: οι 33 μεταλλωρύχοι στη Χιλή είχαν θαφτεί ζωντανοί, 700 μέτρα κάτω από τη γη. Για εβδομάδες, επικρατούσε σιωπή — κανείς δεν ήξερε αν ήταν ζωντανοί ή νεκροί. Και όμως, η πρώτη επαφή, η ελπίδα, το σχέδιο διάσωσης, η απόλυτη προσήλωση στη ζωή, όλα αυτά δημιούργησαν ένα εντελώς διαφορετικό συλλογικό ρεύμα.
Όταν τελικά ανέβαιναν ένας-ένας στην επιφάνεια, ο πλανήτης παρακολουθούσε με ανάσα κομμένη. Πέρα από τη χαρά του “τέλος καλό, όλα καλά”, ήταν μια υπενθύμιση πως η ζωή αξίζει. Ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιμείνει, να ελπίζει, να φροντίζει.
Εκείνες τις ώρες, δεν ήμασταν χωρισμένοι σε έθνη ή πεποιθήσεις. Ήμασταν μια κοινή ψυχή που ήθελε να δει το φως ξανά. Ήταν η άλλη όψη του φαινομένου της πεταλούδας: όχι οργή, αλλά ελπίδα.
Το συλλογικό φτερούγισμα: ένα ψυχικό δυναμικό που ενεργοποιείται
Αυτό που ενώνει και τα δύο παραδείγματα είναι ο ψυχικός μηχανισμός. Κάτι βαθύ, ανομολόγητο, κοιμώμενο μέσα μας, ξυπνάει. Μια εικόνα, μια φράση, μια πράξη λειτουργεί σαν συγκινησιακή πυροδότηση — ένας σπινθήρας που είναι ήδη εμποτισμένος με ψυχική ενέργεια.
Το συλλογικό φαινόμενο της πεταλούδας δεν έχει να κάνει με το γεγονός, αλλά με το τι ψυχικό πεδίο το υποδέχεται. Αυτό που προκαλεί τη συλλογική αναταραχή είναι οι συναισθηματικές μνήμες και ανάγκες που ενεργοποιεί. Αυτό είναι που καθορίζει αν ένα φτερούγισμα θα γίνει ανεμοστρόβιλος.
Και τώρα;
Αν ένα βλέμμα, μια λέξη, μια πράξη μπορεί να ενεργοποιήσει τέτοια ψυχική μετάβαση, τότε ο καθένας μας είναι δυνητικά φορέας ψυχικής επιρροής. Στον κόσμο των μαζών, η ψυχή μπορεί να απορροφά, να μιμείται ή να αντιδρά. Στον κόσμο της συνειδητότητας, όμως, μπορεί και να εκπέμπει.
Και αυτό είναι ίσως το πιο αισιόδοξο μήνυμα: ότι το φτερούγισμα μπορεί να είναι δικό μας. Μπορούμε να σπείρουμε καλοσύνη, κατανόηση, ενσυναίσθηση, όπως ακριβώς σπέρνεται και η οργή. Μπορούμε να γίνουμε η αθέατη πεταλούδα ενός καλύτερου συλλογικού καιρού.
