«Το δέος μας μικραίνει, όχι για να μας υποτιμήσει, αλλά για να μας συνδέσει με κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό μας.» Dacher Keltner
Όταν η κοινωνία βυθίζεται στο σκοτάδι μιας κρίσης – είτε πρόκειται για φυσικές καταστροφές, είτε για συλλογικά τραύματα όπως πανδημίες ή κοινωνικές αναταραχές – το πρώτο που συνήθως χάνεται είναι η αίσθηση του ανήκειν. Κι όμως, μέσα στο χάος, υπάρχει ένα συναίσθημα που αναδύεται αθόρυβα και μας επανασυνδέει. Το δέος. Ένα φαινομενικά ήσυχο συναίσθημα που όμως, όπως αποκαλύπτει το άρθρο της Virginia Sturm στο Psychology Today, έχει την ικανότητα να μας επουλώνει, να μας μεταμορφώνει και – κυρίως – να μας επαναφέρει στην ανθρώπινη μας ουσία.
Advertisment
Το δέος, εξ ορισμού, είναι η αντίδραση του ανθρώπου μπροστά σε κάτι που ξεπερνά το εγώ. Είναι η στιγμή που στεκόμαστε μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, της ανθρώπινης γενναιότητας ή ενός απρόβλεπτου θαύματος. Και ακριβώς επειδή μας κάνει να νιώθουμε μικροί, μας θυμίζει ότι είμαστε μέλος ενός συνόλου. Αυτό ακριβώς είναι που το καθιστά θεραπευτικό.
Το δέος ως ψυχικό αντίβαρο
Σύμφωνα με την καθηγήτρια Βιρτζίνια Στερν, το δέος είναι μια νευροβιολογική εμπειρία με βαθιές ψυχολογικές συνέπειες. Κατά τη διάρκειά του, παρατηρείται μείωση της εγωκεντρικής σκέψης και ενίσχυση της διασύνδεσης με τον κόσμο. Ο εγκέφαλος «ηρεμεί» από την ανάγκη του να ελέγξει ή να εξηγήσει, και αφήνεται στην εμπειρία του “μεγάλου και ανεξήγητου”. Σε περιόδους κρίσης, αυτή η εμπειρία λειτουργεί σαν ψυχικό αντίβαρο στην αβεβαιότητα και τον φόβο.
Σε νευρολογικό επίπεδο, η εμπειρία του δέους μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης (της ορμόνης του στρες), βελτιώνει την καρδιοαγγειακή λειτουργία και αυξάνει τη δραστηριότητα περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση. Αυτό εξηγεί γιατί, μέσα σε τραγικά γεγονότα – όπως οι πυρκαγιές στην Καλιφόρνια ή οι σεισμοί στην Τουρκία – οι άνθρωποι ενστικτωδώς οργανώνονται, προσφέρουν, συναισθάνονται. Το δέος μας μαλακώνει εκεί που ο φόβος μας σκληραίνει.
Advertisment
Η κοινωνική δύναμη του δέους
Το δέος πέρα από προσωπική εμπειρία είναι και κοινωνικός δεσμός. Όταν πολλοί άνθρωποι μοιράζονται μια στιγμή δέους, δημιουργείται αυτό που οι κοινωνιολόγοι ονομάζουν συλλογική συγκίνηση. Είναι η στιγμή που ο ξένος δίπλα σου παύει να είναι ξένος. Γίνεται “άλλος εσύ”. Εμφανίζεται σε τελετές, συναυλίες, φυσικές καταστροφές, ακόμη και στη σιωπή μιας κηδείας. Αυτές οι στιγμές μας απογυμνώνουν από τις κοινωνικές μας ταυτότητες και μας συνδέουν στην πιο βασική μας ιδιότητα, αυτή του ανθρώπου.
Η εμπειρία αυτή ενισχύει την προθυμία για συνεργασία, την καλοσύνη και την ταπεινότητα. Όπως καταγράφουν μαρτυρίες από καταυλισμούς σεισμόπληκτων, «η στιγμή που είδα τον ουρανό να γεμίζει αστέρια, μετά από μια τόσο μαύρη μέρα, ήταν σαν το σύμπαν να μου ψιθύριζε ότι όλα θα πάνε καλά». Το δέος μπορεί να μην ακυρώνει τον πόνο, τον συντροφεύει όμως με κάτι μεγαλύτερο.
Ένας Αντίποδας στην Καθημερινή Φθορά
Δεν χρειάζεται μια κρίση για να βιώσουμε δέος. Μπορεί να προκύψει από ένα ηλιοβασίλεμα, ένα παιδικό γέλιο, ένα μουσικό κομμάτι που μας συγκλονίζει. Η πρόκληση είναι να μάθουμε να το αναγνωρίζουμε. Να δώσουμε χώρο στην καθημερινότητά μας για αυτό το «σταμάτα και δες». Σύμφωνα με έρευνες, ακόμη και εβδομαδιαίες εμπειρίες δέους βελτιώνουν τη διάθεση, μειώνουν τη μοναξιά και αυξάνουν το αίσθημα νοήματος στη ζωή.
Η κοινωνία μας, παγιδευμένη στην ταχύτητα και στην ατομικότητα, έχει ανάγκη από ένα «φρενάρισμα». Και το δέος μπορεί να είναι ακριβώς αυτό. Ένα συναίσθημα που μας επαναφέρει στη γη, αλλά ταυτόχρονα μάς δείχνει τον ουρανό. Είναι υπενθύμιση ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου – και αυτό είναι ανακουφιστικό.
Η σιωπηλή επανάσταση της σύνδεσης
Η παγκόσμια κοινότητα, συνεχώς κλονίζεται από κρίσεις. Εδώ λοιπόν το δέος λειτουργεί ως σιωπηλή επανάσταση. Μας γυρίζει πίσω στις ρίζες της ανθρωπιάς μας, ενισχύει τη συμπόνια, αποδυναμώνει την αποξένωση και μας υπενθυμίζει ότι το θαύμα δεν βρίσκεται μόνο στα μεγάλα γεγονότα – αλλά και στο βλέμμα του άλλου, στη βροχή που πέφτει, στην καρδιά που δεν έπαψε να νιώθει.
Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τις κρίσεις, αλλά μπορούμε να επιλέξουμε πώς θα απαντήσουμε σε αυτές. Και το δέος είναι μια απάντηση που αξίζει να την ακούσουμε πιο προσεκτικά.
Πηγές:
- Virginia Sturm, How Awe Helps Us Heal in Times of Crisis, Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/thinking-about-feelings/202503/how-awe-helps-us-heal-in-times-of-crisis
- Keltner, D. (2023). Awe: The New Science of Everyday Wonder and How It Can Transform Your Life
- Stellar, J.E. et al. (2015). Positive affect and markers of inflammation: Discrete positive emotions predict lower levels of inflammatory cytokines.
- Piff, P.K. et al. (2015). Awe, the small self, and prosocial behavior. Journal of Personality and Social Psychology.
