Στην παιδική ηλικία, το καλοκαίρι έμοιαζε ατελείωτο. Οι ώρες κυλούσαν αργά, γεμάτες περιπέτειες, παιχνίδια, ανακαλύψεις. Μια απλή μέρα μπορούσε να χωρέσει έναν μικρό θησαυρό εμπειριών – το πρώτο παγωτό, μια βουτιά στη θάλασσα, έναν καινούργιο φίλο. Μεγαλώνοντας όμως, αυτή η αίσθηση αρχίζει να αλλοιώνεται. Τα καλοκαίρια τελειώνουν πριν ξεκινήσουν, τα χρόνια περνούν σχεδόν αθόρυβα, σαν να «τρέχει» κάποιος κρυφός μηχανισμός που συμπιέζει τον χρόνο. Αυτό το αίσθημα είναι ένα ψυχολογικό και νευροβιολογικό φαινόμενο που έχει απασχολήσει τους επιστήμονες εδώ και δεκαετίες. Γιατί ο χρόνος φαίνεται να κυλά πιο γρήγορα όσο μεγαλώνουμε; Και το σημαντικότερο, μπορούμε να ανακτήσουμε τον έλεγχο στην εμπειρία του;
Η σχέση χρόνου και ηλικίας – Το αναλογικό μοντέλο
Μία από τις πιο διαδεδομένες θεωρίες είναι η λεγόμενη αναλογική υπόθεση. Όσο μεγαλύτερο είναι το σύνολο της ζωής μας, τόσο μικρότερη μοιάζει κάθε νέα χρονική περίοδος αναλογικά. Ένα έτος για έναν δεκάχρονο είναι το 10% της ζωής του, ενώ για έναν πενηντάχρονο μόλις το 2%. Αυτό από μόνο του δημιουργεί μια διαφορετική αίσθηση διάρκειας.
Advertisment
Ωστόσο, δεν πρόκειται μόνο για μαθηματικά. Σύμφωνα με τον νευροψυχολόγο Marc Wittmann, συγγραφέα του βιβλίου Felt Time: The Psychology of How We Perceive Time, ο εγκέφαλος δεν «μετρά» τον χρόνο με αντικειμενικές μονάδες. Η αίσθηση του χρόνου διαμορφώνεται μέσω των εμπειριών και των μνημών που καταγράφονται. Όσο πιο γεμάτη και ποικιλόμορφη είναι μια περίοδος, τόσο μεγαλύτερη φαίνεται εκ των υστέρων.
Μνήμη, πρωτοτυπία και η ταχύτητα της ζωής
Κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, η ζωή είναι γεμάτη «πρώτες φορές». Πρώτη μέρα στο σχολείο, πρώτη βόλτα με το ποδήλατο, πρώτος έρωτας. Αυτές οι εμπειρίες έχουν ισχυρό συναισθηματικό φορτίο και «εγγράφονται» με ένταση στη μνήμη μας. Έτσι, όταν τις ανακαλούμε, δίνουν την εντύπωση μιας μεγάλης, πλούσιας χρονικής περιόδου.
Αντίθετα, στην ενήλικη ζωή, όταν οι μέρες γεμίζουν με παρόμοιες εργασιακές υποχρεώσεις, οικογενειακές ρουτίνες και επαναλαμβανόμενα μοτίβα, οι νέες εμπειρίες λιγοστεύουν. Ένα άρθρο της University of Michigan σημειώνει ότι η αντίληψη του χρόνου σχετίζεται άμεσα με την αποθήκευση νέων πληροφοριών στον εγκέφαλο. Αν δεν υπάρχει κάτι καινούργιο, τότε ο εγκέφαλος συμπιέζει τις εμπειρίες αυτές, κάνοντάς τες να φαίνονται «λίγες» στον αναστοχασμό.
Advertisment
Σύμφωνα με έρευνα του Scientific American, ο εγκέφαλος δεν καταγράφει την καθημερινότητα με λεπτομέρεια όταν αυτή είναι μονότονη. Αντίθετα, όσο περισσότερες εναλλαγές και συναισθηματικά φορτισμένες στιγμές βιώνουμε, τόσο «απλώνεται» η αντίληψη του χρόνου.
Ρουτίνα – Ο κλέφτης του χρόνου
Η ρουτίνα είναι απαραίτητη για την ψυχολογική σταθερότητα, αλλά δρα ύπουλα στην αντίληψη του χρόνου. Όταν κάθε εβδομάδα μοιάζει με την προηγούμενη, ο εγκέφαλος δεν εντοπίζει γεγονότα άξια αποθήκευσης. Αυτό εντείνει την ψευδαίσθηση ότι «δεν καταλάβαμε πώς πέρασε ο καιρός».
Ο ψυχολόγος Steve Taylor, αρθρογράφος στο Psychology Today, τονίζει πως η προσοχή του εγκεφάλου κατανέμεται κυρίως σε νέα ερεθίσματα. Όταν αυτά λείπουν, η ψυχική εμπειρία του χρόνου συμπιέζεται. Η καθημερινή ζωή, όσο σταθερή κι αν είναι, δεν αφήνει έντονα αποτυπώματα, κι έτσι όταν κοιτάμε πίσω, μοιάζει να κύλησε σε μια στιγμή.
Πώς μπορούμε να «επιβραδύνουμε» τον χρόνο
Αν ο χρόνος είναι, ως ένα βαθμό, εμπειρική κατασκευή, τότε μπορούμε να την επηρεάσουμε. Η λύση δεν βρίσκεται στην υπερδραστηριότητα, αλλά στη δημιουργία νέων εμπειριών με συναισθηματική ένταση.
Η The Guardian προτείνει απλές, πρακτικές παρεμβάσεις. Να αλλάζουμε συχνά το δρομολόγιό μας, να μαθαίνουμε μια νέα δεξιότητα, να πηγαίνουμε ταξίδια, ακόμα και κοντινά, ή να αφιερώνουμε χρόνο σε δραστηριότητες όπως η μουσική, ο εθελοντισμός ή το παιχνίδι. Κάθε τι καινούργιο που σπάει τον κύκλο της συνήθειας είναι μια ευκαιρία να «επιμηκύνουμε» την εμπειρία του χρόνου.
Εξίσου σημαντική είναι η ενσυνειδητότητα (mindfulness). Το να βιώνουμε το παρόν, να ακούμε προσεκτικά, να βλέπουμε με επίγνωση, να αναπνέουμε συνειδητά, επιτρέπει στον εγκέφαλο να καταγράψει με πληρότητα τις εμπειρίες. Έτσι, ακόμα και μια ήρεμη στιγμή μπορεί να αποκτήσει βάθος και διάρκεια.
Ο χρόνος επιταχύνεται όχι γιατί αλλάζει ο κόσμος, αλλά γιατί αλλάζει η σχέση μας με αυτόν. Η ψευδαίσθηση της ταχύτητας μεγαλώνει όσο μειώνεται η καινοτομία και η συναισθηματική ένταση της ζωής μας. Αντί να παραδινόμαστε σε αυτή την επιτάχυνση, μπορούμε να ξαναδιεκδικήσουμε τον χρόνο μας, επενδύοντας στην εμπειρία, την παρουσία, και τελικά, τη μνήμη.
Πηγές
1. “Why We Feel Time Speed Up as We Start to Get Older”, Psychology Today/ www.psychologytoday.com
2. “Time Flies By Faster As We Get Older. Here’s Why”, University of Michigan/lsa.umich.edu
3. “Why Does Time Seem to Speed Up with Age?”, Scientific American/www.scientificamerican.com
4. “Does life feel like it’s speeding up? How to slow down time in 2025”, The Guardian/www.theguardian.com
