Υπάρχουν άνθρωποι που αποφεύγουν ενστικτωδώς την ευτυχία. Μπορεί να την επιθυμούν, να την φαντάζονται, την ονειρεύονται, αλλά μόλις τη νιώσουν να πλησιάζει, ένας αδιόρατος κόμπος σχηματίζεται στο στομάχι. Μια σκιά από ανησυχία, ένα σύννεφο υποψίας. Κι έτσι, ασυναίσθητα, κάνουν πίσω. Αυτή η φαινομενικά παράδοξη κατάσταση έχει ένα όνομα: cherophobia — ο φόβος της ευτυχίας.
Η δυσφορία ως οικείο έδαφος
Για να καταλάβουμε τη cherophobia, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος απέναντι στο οικείο και στο άγνωστο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα συναισθηματικής αστάθειας, μαθαίνει να επιβιώνει μέσα από τη συνήθεια. Όταν το άγχος, η θλίψη ή η απογοήτευση είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα της παιδικής ή εφηβικής ζωής, τότε αυτά εντυπώνονται σαν «κανονικότητα». Και το παράδοξο; Ακόμα κι αν είναι οδυνηρή, η κανονικότητα βιώνεται ως ασφαλής.
Advertisment
Το σώμα και το νευρικό σύστημα αρχίζουν να προσαρμόζονται σε αυτό το δυσφορικό περιβάλλον. Όταν λοιπόν αργότερα εμφανίζεται η χαρά —ανεξήγητη, ανεπιτήδευτη, καθαρή — ο εγκέφαλος την αντιμετωπίζει ως απειλή. Χωρίς να αναγνωρίζεται σαν κάτι κακό, είναι άγνωστη. Και το άγνωστο, για τον εγκέφαλο που έχει μάθει να ζει στην άμυνα, ισοδυναμεί με κίνδυνο.
Η cherophobia στην πράξη
Το φαινόμενο της cherophobia δεν εμφανίζεται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις. Μπορεί να δει κανείς τα σημάδια της σε μικρές, καθημερινές αντιδράσεις:
- Ένας άνθρωπος που νιώθει άγχος όταν όλα πάνε καλά, σαν να περιμένει τη «σφαλιάρα» που θα ακολουθήσει.
- Κάποιος που σαμποτάρει σταθερές, υγιείς σχέσεις, επειδή η ηρεμία του φαίνεται βαρετή ή ύποπτη.
- Άλλος που αρνείται επιτυχίες, είτε γιατί φοβάται να τις χάσει, είτε γιατί δεν πιστεύει ότι τις αξίζει.
Αυτό που φαίνεται από μακριά σαν αυτοκαταστροφή, από κοντά είναι μηχανισμός προστασίας από το ενδεχόμενο… της ευτυχίας.
Advertisment
Το τραύμα που ψιθυρίζει: «Μην χαρείς πολύ, θα το πληρώσεις»
Πολλοί άνθρωποι που φοβούνται την ευτυχία κουβαλούν εμπειρίες όπου η χαρά συνδέθηκε με πόνο. Ένα παιδί που ένιωσε ευτυχισμένο όταν κέρδισε κάτι στο σχολείο, μόνο για να δεχτεί κριτική στο σπίτι. Μια στιγμή ανάτασης που κατέληξε σε εγκατάλειψη. Μια αγάπη που άνθισε και έσβησε απότομα. Ο εγκέφαλος αποθηκεύει τις συσχετίσεις αυτές σαν μαθηματικά αξιώματα: χαρά = απώλεια. Ευτυχία = τιμωρία.
Με τον καιρό, δημιουργούνται εσωτερικές πεποιθήσεις που λειτουργούν σαν αόρατοι φρουροί:
- «Αν αφήσω τον εαυτό μου να χαρεί, θα χάσω τον έλεγχο.»
- «Δεν αξίζω να είμαι ευτυχισμένος.»
- «Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι αφελείς. Εγώ δεν μπορώ να είμαι αφελής.»
Αυτές οι πεποιθήσεις δε διαμορφώνονται από τη λογική – είναι σωματοποιημένες. Το σώμα κι όχι το μυαλό αντιδρά στην ευτυχία με φόβο.
Η χαρά ως βιωμένη απειλή
Μια μελέτη του University of East London κατέγραψε ότι άτομα με cherophobia αντιδρούν στη χαρά με υψηλότερη καρδιακή συχνότητα, ιδρωμένες παλάμες και έκκριση κορτιζόλης — σαν να βρίσκονται μπροστά σε κίνδυνο. Για αυτούς, η ευτυχία δεν είναι ουδέτερη κατάσταση. Είναι ψυχοσωματικά συνδεδεμένη με απώλεια ελέγχου, τραυματική μνήμη ή έκθεση.
Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί “ευτυχιοφοβικοί” (όπως εύστοχα αποδίδεται ο όρος) προτιμούν καταστάσεις με ελαφρά μελαγχολία, εσωστρέφεια ή συναισθηματική αποστασιοποίηση. Είναι ασφαλείς εκεί. Μπορούν να ελέγχουν το βάθος των συναισθημάτων τους.
Η κοινωνική ενίσχυση της δυσφορίας
Αν και ατομικά η cherophobia συνδέεται με το προσωπικό ιστορικό, πολιτισμικά η κοινωνία μας δεν βοηθά. Σε πολλούς πολιτισμούς, κυρίως μετα-χριστιανικούς, η χαρά θεωρείται επικίνδυνη, εγωιστική ή “ύβρις”. Η φράση «να μη γελάς πολύ, θα στο γυρίσει ο Θεός» αποτυπώνει εύστοχα αυτό το υπόστρωμα ενοχής.
Ακόμα και τα social media συμβάλλουν υποσυνείδητα. Η πίεση να «είμαστε ευτυχισμένοι» ενισχύει την ανασφάλεια για όσους δεν μπορούν να το βιώσουν ή να το εκφράσουν με άνεση. Έτσι, το άτομο βιώνει τη χαρά όχι ως αυθεντικό συναίσθημα, αλλά ως παράσταση που πρέπει να δώσει — και κανείς δεν αντέχει για καιρό μια σκηνή που τον αγχώνει.
Η επιστροφή στη δυσφορία ως “αποτοξίνωση”
Το πιο ειρωνικό είναι ότι για πολλούς ανθρώπους, ο πόνος λειτουργεί ως “ρύθμιση”. Όταν κάτι καλό πάει να συμβεί, ενεργοποιούν υποσυνείδητα μηχανισμούς που τους επαναφέρουν στη γνωστή τους δυσφορία:
- Ξαναμπαίνουν σε τοξικές σχέσεις.
- Αυτοϋπονομεύουν την εργασία ή τις φιλίες τους.
- Δημιουργούν περιττά δράματα.
Αυτές οι πράξεις μοιάζουν με «επιστροφή στη βάση» — όπως ο εθισμένος που αναζητά τη δόση του, για να ηρεμήσει. Ο ψυχολογικός πόνος είναι γνώριμος. Η ευτυχία, άγνωστη. Και το γνωστό είναι πάντα καθησυχαστικό — ακόμα κι αν πληγώνει.
Μπορούμε να αποτοξινωθούμε από τη δυσφορία;
Η cherophobia δεν είναι μόνιμη. Είναι αναστρέψιμη — αλλά όχι μέσω βίας ή επιβολής θετικότητας. Δεν «θεραπεύεται» με το να λέμε απλώς: «χαλάρωσε και απόλαυσέ το». Για κάποιον που φοβάται τη χαρά, αυτό ισοδυναμεί με συναισθηματική απόγνωση.
Αντίθετα, απαιτείται ένας επαναπρογραμματισμός του νευρικού συστήματος. Αυτό γίνεται:
- Μέσα από ασφαλείς σχέσεις, που επιτρέπουν στο άτομο να νιώσει χαρά χωρίς να φοβάται την εγκατάλειψη.
- Μέσω somatic experiencing, δηλαδή βιωματικών θεραπειών που βοηθούν το σώμα να επεξεργαστεί ευχάριστα ερεθίσματα χωρίς να καταρρέει.
- Μέσα από μικρές δόσεις απόλαυσης, χωρίς ενοχή — ένα φλιτζάνι καφέ στον ήλιο, μια βόλτα χωρίς στόχο, μια αγκαλιά χωρίς προσδοκία.
- Με αποδόμηση των εσωτερικευμένων πεποιθήσεων μέσω θεραπευτικής δουλειάς: να εντοπιστεί ποια φωνή λέει «μην τολμήσεις να χαρείς», και σε ποιο παρελθόν ανήκει.
Η χαρά ως πράξη θάρρους
Στην τελική, η ευτυχία δεν είναι ούτε “κατάσταση”, ούτε “επιβράβευση”. Είναι πράξη εμπιστοσύνης. Να εμπιστευτείς ότι ο κόσμος μπορεί να σε αντέξει να χαμογελάς. Ότι δεν θα σου το πάρει πίσω επειδή ένιωσες λίγη ανάταση. Ότι μπορείς να ακουμπήσεις για λίγο σε ένα μαξιλάρι ηρεμίας, χωρίς να χρειάζεται να κοιτάς πίσω σου.
Για όσους έχουν μάθει να ζουν στη δυσφορία, το να επιτρέψουν στον εαυτό τους να ευτυχήσεις είναι επανάσταση. Είναι το πιο γενναίο “ναι” που μπορούν να πουν στον κόσμο.
Και κάθε τέτοιο “ναι” είναι μια ρωγμή στο κέλυφος της cherophobia.
Ίσως τελικά το ερώτημα να μην είναι γιατί φοβόμαστε την ευτυχία, αλλά πώς σιγά-σιγά, μπορούμε να θυμηθούμε ότι την αξίζουμε.
Πηγές:
- Joshanloo, M. (2013). Fear and fragility of happiness as mediators of the relationship between insecure attachment and depression. Personality and Individual Differences, 55(8), 835–840.
- Joshanloo, M., & Weijers, D. (2014). Aversion to happiness across cultures: A review of where and why people are averse to happiness. Journal of Happiness Studies, 15(3), 717–735.
- Gilbert, P. (2009). The Compassionate Mind. New Harbinger Publications.
- Levine, P. A. (2010). In an Unspoken Voice: How the Body Releases Trauma and Restores Goodness. North Atlantic Books.
- Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological foundations of emotions, attachment, communication, and self-regulation. W. W. Norton & Company.
- Siegel, D. J. (2010). The Mindful Therapist: A Clinician’s Guide to Mindsight and Neural Integration. W. W. Norton & Company.
- Frontiers in Psychology (2021). The Neural Correlates of Fear of Happiness: Evidence from fMRI Studies.
- Clinical Psychology Review (2007). Emotion regulation difficulties and avoidance as mechanisms in anxiety and mood disorders.*
