Υπάρχουν κάποιες στιγμές που η μέρα αλλάζει χρώμα και η παρουσία των άλλων αποσύρεται. Κάποιο τηλεφώνημα δεν έγινε, μια συνάντηση αναβλήθηκε, ο θόρυβος μειώθηκε. Εκεί, στην απρόσμενη παύση, μένουμε με αυτό που υπάρχει – τον εαυτό μας.
Και τότε, εμφανίζεται η μοναξιά ως μια αίσθηση που αρχικά μοιάζει άβολη – σαν να μετακινείται κάτι στο σώμα, σαν μια δόνηση που δεν γνωρίζεις ακόμη πώς να την ακούσεις. Το νευρικό σύστημα ενεργοποιείται, ο νους ψάχνει σύνδεση, το σώμα θυμάται ότι κάποτε η απομόνωση σήμαινε κίνδυνο. Η μοναξιά λοιπόν δεν είναι αφηρημένη έννοια· είναι βιολογική, εξελικτική, συναισθηματική.
Advertisment
Αυτή η στιγμή –χωρίς την παρουσία άλλων και τη σιωπή να απλώνεται– είναι μια ευκαιρία να δεις τι απομένει. Και εκεί, χωρίς φασαρία, χωρίς ερεθίσματα, ξεκινά κάτι άλλο. Μια δυνατότητα επανασύνδεσης. Μια πρόσκληση να επιστρέψεις σε εσένα.
Η κοινωνική φύση της ύπαρξής μας
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εξελιχθεί με τρόπους που τον καθιστούν εξαιρετικά ευαίσθητο στην κοινωνική σύνδεση. Στις αρχαίες κοινότητες, η απομάκρυνση από την ομάδα σήμαινε κίνδυνο. Λιγότερη προστασία, λιγότερη τροφή, μικρότερη πιθανότητα επιβίωσης. Έτσι, το νευρικό σύστημα ανιχνεύει ακόμη και σήμερα τη μοναξιά ως κάτι απειλητικό, ενεργοποιώντας τον μηχανισμό του στρες.
Η ανάγκη για επαφή, για αναγνώριση, για κοινότητα είναι εγγεγραμμένη στον βιολογικό και ψυχικό μας χάρτη. Η αίσθηση της αποσύνδεσης πυροδοτεί τους βαθύτερους φόβους του «μη ανήκειν», της απόρριψης, της μη ορατότητας. Όμως η ίδια η μοναξιά ως εμπειρία, αποκαλύπτει μια αλήθεια που οι κοινωνικές μας κατασκευές συχνά σκεπάζουν. Ότι η πιο θεμελιώδης σχέση της ζωής είναι η σχέση με τον εαυτό.
Advertisment
Η κοινωνική φύση δεν ακυρώνεται με τη μοναχικότητα, αντίθετα, ενδυναμώνεται. Ο άνθρωπος που μπορεί να «υπάρξει» με τον εαυτό του, μαθαίνει να σχετίζεται μέσα από πληρότητα. Δεν επιζητά παρέα· αναζητά ουσιαστική επαφή. Δεν εκχωρεί τον εαυτό του για να ανήκει· προσφέρει την παρουσία του από εσωτερική σταθερότητα.
Οι νευρώνες καθρέφτες –εκείνοι που ενεργοποιούνται όταν βλέπουμε κάποιον άλλο να εκφράζει ένα συναίσθημα– υπογραμμίζουν την αλληλεξάρτησή μας. Ωστόσο, ο εγκέφαλος χρειάζεται κενά για να επεξεργαστεί την εμπειρία. Η μοναχικότητα επιτρέπει στις συνάψεις να ηρεμήσουν, προσφέροντας το απαραίτητο περιθώριο για ενσωμάτωση. Μέσα στη σιωπή, το σύστημα επανασυντονίζεται.
Μοναξιά και δημιουργική απομόνωση
Η μοναξιά, όταν βιώνεται ως απουσία πονά, ενώ όταν επιλέγεται θεραπεύει. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο «είμαι μόνος» και στο «είμαι με τον εαυτό μου». Η πρώτη φράση δείχνει έλλειψη, η δεύτερη εσωτερική σύνδεση.
Η δημιουργική απομόνωση είναι ένας τρόπος να επιστρέψεις στη ρίζα σου. Όχι για να γυρίσεις την πλάτη στον κόσμο, αλλά για να δεις καθαρά πώς σχετίζεσαι μαζί του. Σε αυτή την ηθελημένη απόσυρση, η σκέψη βρίσκει χώρο. Οι επιθυμίες ξαναμετρούνται. Η μνήμη ησυχάζει και αποκαλύπτει ό,τι αξίζει να μείνει. Η σιωπή μεταμορφώνεται σε προσευχή.
Η διαδικασία αυτή δεν προσφέρει πάντα άνεση. Η δημιουργική απομόνωση φέρνει στην επιφάνεια πτυχές που παραμένουν θαμμένες στην καθημερινή συνύπαρξη. Ακριβώς γι’ αυτό γίνεται θεραπευτική. Δεν υπόσχεται γαλήνη, αλλά αυθεντικότητα. Και η αυθεντικότητα αποτελεί προϋπόθεση για οποιαδήποτε αληθινή επανασύνδεση – με τον εαυτό και τους άλλους.
Σε αυτή τη διαδικασία, οι μέρες αποκτούν νέα γεωμετρία. Ο χρόνος απλώνεται. Το βλέμμα βαθαίνει κι η ζωή εγκαθίσταται.
Τι αποφεύγουμε όταν φοβόμαστε τη μοναξιά
Ο φόβος της μοναξιάς αφορά κυρίως στην παρουσία εκείνων των κομματιών του εαυτού μας που σπάνια ακούγονται. Όταν λείπει κάποιος για να στρέψεις την προσοχή σου, το βλέμμα γυρίζει προς τα μέσα.
Η φυγή λοιπόν από τη μοναξιά, συνήθως κρύβει την ανάγκη φυγής από την εσωτερική σύγχυση. Από ερωτήματα που περιμένουν απάντηση, από ανάγκες που διεκδικούν αναγνώριση, από τραύματα που επιζητούν επούλωση. Η παρουσία των άλλων λειτουργεί συχνά ως κουρτίνα – φιλτράρει το βλέμμα προς το μέσα. Όταν αυτή η κουρτίνα τραβηχτεί, όλα όσα έμεναν στο ημίφως εμφανίζονται καθαρά.
Εκεί βρίσκεται και η ευκαιρία για κατανόηση και παρατήρηση. Όταν αρχίζουμε να βλέπουμε ό,τι εμφανίζεται, επαναπροσδιορίζουμε τη σχέση μας μαζί του. Το κενό δεν χρειάζεται πλέον να καλυφθεί. Μπορεί να γίνει κατανοητό.
Η αποδοχή αυτού που αναδύεται απαιτεί παρουσία. Στεκόμενοι με σταθερότητα δίπλα στη σκέψη μας, δεν παρασυρόμαστε. Δίνοντας χώρο στο συναίσθημα, δεν μας κατακλύζει. Το κενό δεν χρειάζεται πλέον να καλυφθεί. Μπορεί να γίνει κατανοητό.
Η μοναχική περίοδος ως εργαλείο μεταμόρφωσης
Όταν η μοναξιά αρχίζει να γίνεται πεδίο εξερεύνησης, ξεδιπλώνεται ως εργαλείο. Μέσα από πρακτικές όπως ο διαλογισμός, το γράψιμο, η σιωπή ή η επαφή με τη φύση, διαμορφώνεται ένας καινούργιος χάρτης της ύπαρξης. Ο εσωτερικός κόσμος αποκτά σχήμα και βάθος.
Το ημερολόγιο, για παράδειγμα, λειτουργεί ως καθρέφτης. Καταγράφοντας τις σκέψεις σου, αρχίζεις να τις βλέπεις ως τέτοιες: φαινόμενα του νου. Ο διαλογισμός δεν σιωπά το μυαλό· το καθιστά διαυγές. Η επαφή με τη φύση δεν προσφέρει απλώς ηρεμία – υπενθυμίζει την ένταξή σου σε κάτι μεγαλύτερο.
Η μοναξιά αποκτά μεταμορφωτικό χαρακτήρα όταν την αντιμετωπίζεις ως φροντίδα. Φροντίδα του νου, του σώματος, του αισθήματος. Εκεί καλλιεργούνται νέες κατανόησεις, εκεί ωριμάζουν αποφάσεις, εκεί επιστρέφεις στον εαυτό σου.
Κάποιοι άνθρωποι, σε στιγμές μεγάλης μετάβασης –πένθος, διαζύγιο, αποχωρισμός– αναγκάζονται να σταθούν με τον εαυτό τους χωρίς στηρίγματα και μετά από αυτό το πέρασμα, επιστρέφουν πιο απλοί, πιο αληθινοί, πιο συνδεδεμένοι. Η μοναξιά εδώ γίνεται το εργαστήριο της νέας συνειδητότητας.
Η μοναξιά ως ψυχοπνευματικό πέρασμα
Η βαθιά μοναξιά αποτελεί πέρασμα. Σε αυτή την εσωτερική διαδρομή, ο άνθρωπος καλείται να σταθεί απέναντι στον εαυτό του, χωρίς προσχήματα, χωρίς ρόλους, χωρίς αφήγημα. Και εκεί αρχίζει η μεταμόρφωση.
Όταν μάθεις να είσαι με τον εαυτό σου χωρίς να προσπαθείς να τον αλλάξεις, κάτι μέσα σου σταθεροποιείται. Η σιωπή γίνεται οικεία. Η αναμονή αποκτά νόημα και τότε, γεννιέται ένας νέος τρόπος να σχετίζεσαι μέσα από την πληρότητα.
Η μοναξιά, όταν την προσεγγίσεις με επίγνωση, σε επιστρέφει στον κόσμο με άλλον ρυθμό, με άλλη ματιά, με πιο καθαρή καρδιά.
Κάθε φορά που μένεις με τον εαυτό σου, μαθαίνεις να μην τον αποφεύγεις. Κι όσο περισσότερο τον αντέχεις, τόσο πιο ελεύθερα τον προσφέρεις. Έτσι, η μοναξιά μετατρέπεται σε γνώση. Γνώση του ποιος είσαι όταν κανείς δεν κοιτά.
Αυτή ακριβώς η γνώση είναι που σε επιστρέφει στον κόσμο με πιο σαφή και πιο ανοιχτό τρόπο. Γιατί εκείνος που έχει συναντήσει τον εαυτό του, μπορεί να δει και τον άλλον όπως είναι. Χωρίς φίλτρα και χωρίς φόβο.
«Η μοναξιά είναι το μονοπάτι μέσα από το οποίο η μοίρα προσπαθεί να οδηγήσει τον άνθρωπο πιο κοντά στην ουσία του.» — Hermann Hesse
Πηγές:
- Jack Kornfield, “A Path with Heart”
- Rainer Maria Rilke, “Letters to a Young Poet”
- Anthony Storr, “Solitude”
- Thich Nhat Hanh, “The Art of Living”
- May Sarton, “Journal of a Solitude”
- Pema Chödrön, “When Things Fall Apart”
- Thomas Moore, “Care of the Soul”
