Σχέσεις καθρέφτες: Ποιον πραγματικά βλέπουμε όταν κοιτάμε τον άλλον;

Σε κάθε συνάντηση, ο άνθρωπος συναντά τον εαυτό του – άλλοτε στις σκιές, άλλοτε στο φως.

Οι σχέσεις δεν είναι μόνο δεσμοί με άλλους ανθρώπους. Είναι καθρέφτες που αντανακλούν πλευρές του εαυτού οι οποίες διαφορετικά θα έμεναν αθέατες. Σε κάθε συνάντηση, σε κάθε έλξη, σε κάθε ένταση, αναδύονται όψεις του ψυχισμού που ζητούν να ακουστούν. Ο άλλος γίνεται επιφάνεια όπου προβάλλονται ανάγκες, φόβοι, επιθυμίες και δυνατότητες. Όταν ένας άνθρωπος πλησιάζει έναν άλλον, πλησιάζει ταυτόχρονα και τον εαυτό του. Μέσα από την παρουσία του άλλου, ο εσωτερικός κόσμος αποκτά μορφή, χρώμα και φωνή.

Η καθημερινότητα συχνά δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι οι σχέσεις αφορούν αποκλειστικά τους άλλους: την οικογένεια, τον σύντροφο, τον φίλο, τον συνεργάτη. Στην πραγματικότητα, κάθε δεσμός λειτουργεί σαν καθρέφτης που αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο κάποιος σχετίζεται με τον ίδιο του τον εαυτό. Οι χαρές και οι συγκρούσεις, οι προσδοκίες και οι απογοητεύσεις, όλα γίνονται υλικό που δείχνει την αλήθεια του εσωτερικού κόσμου. Οι σχέσεις λοιπόν δεν είναι απλώς κοινωνικοί δεσμοί· είναι ο πιο άμεσος τρόπος για να έρθει ο άνθρωπος σε επαφή με τον εαυτό του.

Advertisment

Η αντανάκλαση του εαυτού

Ο θαυμασμός προς έναν άνθρωπο δεν περιγράφει μόνο εκείνον που τον δέχεται, αλλά και αυτόν που τον αισθάνεται. Ο θαυμασμός δείχνει ποιες αξίες έχουν ήδη ρίζες μέσα στην ψυχή και αναζητούν έκφραση. Το ίδιο ισχύει και για την ενόχληση. Όσα προκαλούν αντιδράσεις συχνά σχετίζονται με πτυχές του εαυτού που παραμένουν άλυτες. Μέσα στις σχέσεις, ο άλλος γίνεται καθρέφτης που δείχνει όχι μόνο το πρόσωπο απέναντι, αλλά και τις σκιές και τα φώτα που υπάρχουν ήδη στο εσωτερικό.

Η θεωρία του Γιουνγκ για τη «Σκιά» εξηγεί ακριβώς αυτήν τη διαδικασία. Ό,τι δεν έχει αναγνωριστεί και δεν έχει γίνει αποδεκτό στον ψυχισμό, τείνει να προβάλλεται στους άλλους. Οι σχέσεις λοιπόν, φανερώνουν εκείνα τα κομμάτια που διαφορετικά θα έμεναν κρυμμένα. Η παρατήρηση του πώς αντιδρά κάποιος σε συγκεκριμένα πρόσωπα ή καταστάσεις λειτουργεί σαν πυξίδα, γιατί εκεί βρίσκεται το υλικό της αυτογνωσίας. Κάθε χαρά, κάθε ενόχληση, κάθε σύγκρουση είναι ένδειξη για το πώς συναντιέται ο άνθρωπος με τον εαυτό του.

Σχέσεις – Το μεγάλο σχολείο

Καθεμία σχέση διδάσκει κάτι διαφορετικό. Υπάρχουν σχέσεις που μαθαίνουν τρυφερότητα, σχέσεις που φανερώνουν την ανάγκη για όρια, άλλες που εξασκούν στην αντοχή. Κάθε δεσμός, ακόμη και οι πιο δύσκολοι, κουβαλά γνώση. Δεν υπάρχει σχέση χωρίς μάθημα, ακόμη κι αν αυτό είναι η αναγνώριση του τι δεν ταιριάζει πια.

Advertisment

Οι σχέσεις λειτουργούν σαν εκπαιδευτικά πεδία για την αυτογνωσία. Μέσα σε αυτές, οι άνθρωποι δοκιμάζουν εκδοχές του εαυτού, επιβεβαιώνουν αξίες, αμφισβητούν βεβαιότητες. Η συναισθηματική οικειότητα μετατρέπεται σε καθρέφτη που δείχνει ποιος είναι κανείς και ποιος μπορεί να γίνει. Ο Ίρβιν Γιάλομ υπογράμμιζε ότι η θεραπευτική σχέση είναι μια μικρογραφία όλων των σχέσεων και το ίδιο ισχύει και για τις προσωπικές μας διαδρομές. Κάθε δεσμός είναι μάθημα, αν κάποιος είναι πρόθυμος να δει τι αντανακλά.

Στην καθημερινή ζωή, αυτό φαίνεται απλά. Μια φιλία δείχνει πώς εκφράζεται η εμπιστοσύνη, μια ερωτική σχέση φανερώνει το πώς διαχειρίζεται κανείς την εγγύτητα, μια επαγγελματική συνεργασία αναδεικνύει την ικανότητα συνεργασίας και ορίων. Οι σχέσεις δεν είναι πεδία θεωρητικής μάθησης, αλλά η ίδια η πράξη της ζωής.

Η προβολή και η πραγματικότητα

Πολλές φορές, ο άλλος δεν φαίνεται όπως πραγματικά είναι, αλλά όπως προβάλλονται πάνω του οι προσδοκίες μας. Η προβολή μετατρέπει τον άλλον σε οθόνη επάνω στην οποία προβάλλεται η προσωπική ανάγκη για ασφάλεια, έρωτα, αποδοχή ή έλεγχο. Έτσι, οι σχέσεις συχνά ξεκινούν με ψευδαισθήσεις. Αυτό που βλέπουμε, δεν είναι το πραγματικό πρόσωπο, αλλά μια κατασκευή του νου.

Με τον χρόνο, η προβολή ραγίζει και η πραγματικότητα αναδύεται. Το πέρασμα από την προβολή στη γνήσια θέαση του άλλου είναι κρίσιμο. Απαιτεί διάκριση. Να ξεχωριστεί ποιο στοιχείο ανήκει στο πρόσωπο απέναντι και ποιο αποτελεί αντανάκλαση εσωτερικής ανάγκης. Ο Χάρβιλ Χέντριξ, που ανέπτυξε τη θεωρία της «σχέσης-καθρέφτη», περιγράφει ακριβώς αυτήν τη διαδικασία: οι σύντροφοι φέρνουν στην επιφάνεια όσα κομμάτια του εαυτού παραμένουν ανεκπλήρωτα, και μέσα από αυτήν τη δυναμική δίνεται η ευκαιρία για θεραπεία.

Για να επιτευχθεί αυτή η διάκριση χρειάζεται χρόνος, παρατήρηση και συχνά και πόνος. Κάθε φορά που πέφτει το πέπλο της προβολής, αποκαλύπτεται το πραγματικό πρόσωπο του άλλου, μαζί με το πραγματικό πρόσωπο μέσα μας. Η αποδοχή αυτής της διπλής αποκάλυψης οδηγεί σε βαθύτερη σχέση, που δεν στηρίζεται πλέον σε φαντασία, αλλά σε αλήθεια.

Η οικειότητα με το γνώριμο

Οι σχέσεις δεν αναπαράγουν μόνο τις τωρινές ανάγκες, αλλά και τα παλιά μοτίβα. Η παιδική ηλικία αφήνει ισχυρό αποτύπωμα στους τρόπους αγάπης, τα πρότυπα αποδοχής, τα σχήματα οικειότητας. Ακόμη κι όταν πληγώνουν, το γνώριμο μοιάζει ασφαλές, γιατί είναι προβλέψιμο. Έτσι, κάποιος μπορεί να ελκύεται ξανά και ξανά σε δυναμικές που θυμίζουν παλιές οικογενειακές σχέσεις.

Ο καθρέφτης των σχέσεων δείχνει ποιος είσαι τώρα, αλλά και ποιος έμαθες να είσαι. Αυτή η επανάληψη σημαίνει πως το παρελθόν αναζητά επίλυση. Οι σχέσεις δίνουν την ευκαιρία να δει κανείς τα μοτίβα αυτά καθαρά και αν το θελήσει, να επιλέξει διαφορετικό δρόμο. Η παρατήρηση των επαναλαμβανόμενων προτύπων δίνει τη δυνατότητα για αλλαγή. Ο ψυχολόγος Τζον Μπόουλμπι, θεμελιωτής της θεωρίας του δεσμού, τόνισε ότι τα πρότυπα σχέσης που δημιουργούνται στην παιδική ηλικία επηρεάζουν βαθιά τους δεσμούς της ενήλικης ζωής. Ωστόσο, κάθε νέα σχέση αποτελεί και μια πιθανότητα αναθεώρησης.

Η δυνατότητα της αλλαγής

Οι καθρέφτες δεν είναι στατικοί. Οι άνθρωποι αλλάζουν και μαζί τους αλλάζει και η αντανάκλαση. Νέες σχέσεις ή νέες ματιές στις υπάρχουσες, μπορούν να φανερώσουν πλευρές που δεν είχαν ποτέ φανεί. Ένα νέο βλέμμα, μια διαφορετική αντίδραση, ένας πιο υγιής δεσμός μπορούν να δείξουν στον άνθρωπο πτυχές και δυναμικές που είχε κρυμμένες μέσα του.

Η μεταμόρφωση αρχίζει όταν η αντανάκλαση δεν περιορίζεται στο χθες, αλλά δείχνει και το αύριο. Οι σχέσεις δεν εγκλωβίζουν αναγκαστικά σε παλιά σχήματα. Μπορούν να ανοίξουν τον δρόμο για την αυθεντικότητα. Η Έστερ Περέλ σημειώνει ότι οι σχέσεις δεν είναι μόνο για να βρουν οι άνθρωποι την ασφάλεια, αλλά και για να ανακαλύψουν την ελευθερία μέσα στην οικειότητα. Όταν η σχέση λειτουργεί σαν ζωντανός καθρέφτης, τότε προσφέρει χώρο για την ανάδυση του νέου εαυτού.

Η αλλαγή μέσα από τις σχέσεις απαιτεί θάρρος. Το να κοιταχθεί κανείς σε έναν καθρέφτη που δείχνει πτυχές ανεξερεύνητες μπορεί να τρομάξει. Ωστόσο, η ίδια αυτή αντανάκλαση είναι που ανοίγει τον δρόμο για αυθεντικότητα και εξέλιξη.

Ένας αέναος διάλογος

Οι σχέσεις είναι διάλογος ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο. Ο άλλος δεν αποτελεί μόνο πρόσωπο απέναντι, αλλά και καθρέφτη που αποκαλύπτει αλήθειες δύσκολο να ιδωθούν αλλιώς. Σε κάθε συνάντηση, ο άνθρωπος συναντά τον εαυτό του – άλλοτε στις σκιές, άλλοτε στο φως.

Οι σχέσεις δείχνουν ποιοι υπήρξαμε, ποιοι είμαστε και ποιοι μπορούμε να γίνουμε. Η ειλικρίνεια απέναντι σε όσα αναδύονται, η παρατήρηση χωρίς ενοχή και η διάθεση για αλλαγή μετατρέπουν τις σχέσεις σε πολύτιμο χώρο αυτογνωσίας. Δεν πρόκειται μόνο για δεσμούς με τους άλλους· πρόκειται για διαδρομές που οδηγούν πιο κοντά στον ίδιο τον εαυτό. Και κάθε φορά που ο καθρέφτης των σχέσεων κοιτάζεται με ανοιχτή ματιά, η ζωή αποκτά περισσότερη διαύγεια και νόημα.

«Ο άλλος είναι καθρέφτης. Όσα αγαπάμε ή απορρίπτουμε σε εκείνον είναι αντανάκλαση όσων αγαπάμε ή απορρίπτουμε μέσα μας.» – Carl Jung

Πηγές