Κατά την επαγγελματική μου πορεία είχα την τύχη να εργαστώ με ασθενείς που βάζουν τη ζωή τους σε κίνδυνο στην καθημερινότητα της δουλειάς τους – μέλη ειδικών ομάδων της αστυνομίας (SWAT), διαπραγματευτές ομήρων, διασώστες της ακτοφυλακής. Κατά τη διάρκεια της καριέρας τους αναπτύσσουν τις σωματικές δεξιότητες και το ψυχικό σθένος να αντιμετωπίζουν ενόπλους και να ορμούν στη δίνη του τυφώνα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι από τους πιο σκληραγωγημένους ανθρώπους που έχω γνωρίσει ποτέ. Αλλά η ύπουλη φύση του μετατραυματικού στρες, είτε σχετίζεται με τη δουλειά τους είτε όχι, τους θέτει μια πρόκληση, την οποία δεν είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν.
Η επιβίωση και η υπερκέραση του τραύματος είναι δύσκολη υπόθεση, ακόμη και για ενήλικες με καριέρα βγαλμένη από το G.I. Joe. Φανταστείτε λοιπόν πόσο δύσκολο μπορεί να είναι για κάποιον που ακόμη παίζει με φιγούρες δράσης. Τα παιδιά ήδη δυσκολεύονται αρκετά να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους, και η προσθήκη ενός τραυματικού γεγονότος –είτε πρόκειται για τροχαίο ατύχημα, είτε για σωματική κακοποίηση, είτε για προσβολή από θανατηφόρα ασθένεια– επιδεινώνει την κατάσταση.
Advertisment
Έχω δει πολλές φορές γονείς να αντιδρούν με ανησυχία όταν το χαλαρό, καλά προσαρμοσμένο παιδί τους αρχίζει να καταρρέει μετά από ένα τραύμα. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Γνωρίζετε ότι το παιδί σας βίωσε μια οδυνηρή εμπειρία και εξακολουθεί να την περνάει. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ξέρετε πώς να αντιδράσετε όταν η συνήθως αδιάφορη διαδρομή προς το σχολείο ξαφνικά μετατρέπεται σε δράμα ή όταν το πρόσχαρο παιδί σας θυμώνει πλέον τόσο εύκολα. Πιθανότατα δυσκολεύεστε να βλέπετε το άλλοτε ακμαίο παιδί σας να έχει «κολλήσει» επάνω σας ή να υστερεί σε ανθεκτικότητα. Πώς θα τα βγάλει πέρα στον κόσμο χωρίς τη δύναμη και την αυτοκυριαρχία που είχε κάποτε;
Όπως και με άλλες πτυχές της αντίδρασης στο τραύμα που έχουμε συζητήσει, αυτή η συναισθηματική ευαισθησία είναι ένα φυσιολογικό μέρος της διαδικασίας επούλωσης. Μπορεί ακόμη και να είναι μια υγιής, προσαρμοστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της δυσφορίας. Αν το παιδί σας έχει «κολλήσει» επάνω σας, ο μόνος λόγος είναι ότι χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη.
Ένα παιδί που έχει περάσει μια τραυματική εμπειρία ζητάει απεγνωσμένα τη σύνδεση – συχνά το φωνάζει. Να θυμάστε, αν το παιδί σας στρέφεται σε εσάς όταν είναι αναστατωμένο και κλαίει, πρόκειται για μια εκπληκτική ένδειξη του δεσμού προσκόλλησής σας. Σημαίνει ότι είστε το ασφαλές καταφύγιο του παιδιού σας, αυτό στο οποίο καταφεύγει σε στιγμές δυσφορίας για να λάβει την ανακούφιση που χρειάζεται για να θεραπευτεί.
Advertisment
Το να βλέπετε το παιδί σας φαινομενικά εκτός ελέγχου μπορεί να σας κάνει να νιώθετε άβολα, αλλά είναι πολύ καλύτερο τα παιδιά να εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους παρά να θάβουν τη δυσφορία τους. Τα παιδιά που δεν μπορούν να ζητήσουν βοήθεια ενδεχομένως να μάθουν αντ’ αυτού να αποσύρονται και να αποφεύγουν τα συναισθήματά τους, στις χειρότερες περιπτώσεις να στρέφονται στα ναρκωτικά ή στο αλκοόλ για να μουδιάσουν τα συναισθήματά τους, ή ακόμη και να αναπτύσσουν αυτοκτονική συμπεριφορά.
Για να επανέλθουμε στη μεταφορά της φουσκωτής μπάλας του Κεφαλαίου 4, τα παιδιά που παρουσιάζουν αυξημένη συναισθηματική ευαισθησία ως μέρος του τραύματός τους είναι εκείνα που αφήνουν τις μπάλες τους να πεταχτούν στην επιφάνεια, τις δείχνουν ξεκάθαρα. Τα παιδιά που αισθάνονται ότι δεν μπορούν να εκφράσουν τον συναισθηματικό τους πόνο σπρώχνουν την μπάλα τους κάτω από το νερό, υποφέροντας σιωπηλά, μέχρι η δυσφορία τους αναπόφευκτα να εμφανιστεί με έναν από τους πολλούς διαφορετικούς, λιγότερο προσαρμοστικούς τρόπους.
Ορισμένοι θεραπευτές μπορεί να αναφέρονται σε μια επίδειξη αυξημένης συναισθηματικής ευαισθησίας ως «παλινδρόμηση». Κλασικά, ο όρος παλινδρόμηση αναφέρεται σε μια επιστροφή σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης. Είναι ένας συνήθης μηχανισμός άμυνας που χρησιμοποιούν άτομα όλων των ηλικιών όταν βρίσκονται υπό έντονο στρες. Στα παιδιά μπορεί να εμφανιστεί ως κλάμα και γκρίνια, πιπίλισμα του αντίχειρα, νυχτερινή ενούρηση και φόβο αποχωρισμού από τους γονείς, παρόλο που έχουν προ πολλού ξεπεράσει αυτά τα αναπτυξιακά στάδια. Πιθανόν να έχετε παρατηρήσει παλινδρόμηση στο παιδί σας και σε άλλες περιόδους. Ίσως όταν γεννήθηκε το αδερφάκι του ή όταν πήγε πρώτη φορά σχολείο να συμπεριφερόταν με τρόπους που ήταν χαρακτηριστικοί για κάποιον αρκετά μικρότερο. Όλες αυτές οι παλινδρομήσεις συχνά εντάσσονται στα πλαίσια της φυσιολογικής, φυσικής διαδικασίας επούλωσης.
Παρ’ όλα αυτά, πολλοί γονείς αναστατώνονται από τις αναπτυξιακές παλινδρομήσεις. Είναι κατανοητό. Τα συμπεριφορικά και αναπτυξιακά ορόσημα συχνά κατακτιούνται με πολύ κόπο. Πόσα κατεστραμμένα παντελόνια και λερωμένα χαλιά χρειάστηκαν για να μάθει το παιδί να χρησιμοποιεί την τουαλέτα; Το να βλέπετε αυτή την πρόοδο να ακυρώνεται ξαφνικά μπορεί να μοιάζει ολέθριο. Ίσως ακόμη και να ανησυχείτε ότι η παλινδρόμηση θα επηρεάσει την πορεία του παιδιού σας σε όλη την υπόλοιπη ζωή του, ότι η ανάπτυξή του θα εκτροχιαστεί και θα μείνει πίσω σε σχέση με τους συνομηλίκους του.
Επιτρέψτε μου να σας διαβεβαιώσω ότι αυτό δεν ισχύει σε καμία περίπτωση.
Κάποτε δούλευα με ένα επτάχρονο κορίτσι –με πέντε χρόνια επιτυχημένης χρήσης της τουαλέτας στο ενεργητικό του– το οποίο, μετά από ένα ανεπιθύμητο γεγονός, αφόδευσε μερικές φορές πάνω του. Ήταν μοναχοπαίδι και οι γονείς της ήταν εκτός εαυτού όταν συνέβη αυτό, μετά τη φρικτή σεξουαλική κακοποίηση την οποία υπέστη από τον δάσκαλο του πιάνου. Πριν έρθουν να με δουν σκέφτονταν να την πάρουν από το σχολείο και να τη γράψουν σε ένα ειδικό πρόγραμμα για παιδιά με γνωστικές δυσκολίες. Τους έπεισα να απορρίψουν αυτή την ιδέα, ενώ ξεκινήσαμε τακτική ατομική θεραπεία για το κορίτσι, καθώς και επιπλέον υποστήριξη και καθοδήγηση για τους γονείς της στο πώς να ανταποκρίνονται στην παλινδρόμησή της. Μετά από λίγους μήνες θεραπείας όχι μόνο χρησιμοποιούσε ξανά σωστά την τουαλέτα, αλλά και αρίστευε στο σχολείο και παρείχε καταδικαστική μαρτυρία εναντίον του φερόμενου ως θύτη της στο δικαστήριο.
Ίσως είναι βοηθητικό να σκεφτείτε την παλινδρόμηση ως ένα μήνυμα ότι το παιδί σας δυσκολεύεται να διαχειριστεί τη συναισθηματική εμπειρία του και χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη. Η παλινδρόμηση είναι μια μη λεκτική, ίσως και ασυνείδητη, επικοινωνία.
Έχετε επίσης κατά νου ότι τα παιδιά γενικά έχουν αρκετά κίνητρα για να προχωρήσουν προς τα εμπρός –και όχι προς τα πίσω– στην ανάπτυξή τους. Θυμηθείτε την πρώτη φορά που ο γιος σας έμαθε να δένει τα κορδόνια του. Αφού κατέκτησε τη δεξιότητα, εξακολουθούσε να θέλει να του δένετε τα παπούτσια; Το πιο πιθανό είναι ότι έδενε όχι μόνο τα δικά του κορδόνια, αλλά και του μικρού του αδερφού ή αδερφής, ανυπομονώντας να επιδείξει τη νέα του ικανότητα. Όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν πρέπει να ανησυχείτε αν το μικρό σας κάνει μερικά βήματα πίσω – κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται απλώς για μία ακόμη ένδειξη ότι το παιδί χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη.
Μια προειδοποίηση: Αν και είμαι απόλυτη ως προς την ερμηνεία της οπισθοδρόμησης ως ανάγκης του παιδιού για περισσότερη υποστήριξη και προφανώς ισχυρίζομαι ότι ως απάντηση θα πρέπει να παρέχετε αυτή την πρόσθετη υποστήριξη, τούτο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν όρια στην ποσότητα και στο είδος της υποστήριξης που πρέπει να παρέχετε. Ενίοτε η παλινδρόμηση της συμπεριφοράς επιμένει, παρά την υποστήριξη. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα παιδιά που επιμένουν να κοιμούνται στο κρεβάτι των γονιών τους μετά από μια τρομακτική εμπειρία.
Κάτι τέτοιο δεν αντιμετωπίζεται εύκολα. Από τη μια, θέλουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας αυτή την επιπλέον υποστήριξη και παρηγοριά. Ταυτόχρονα, τα όρια γύρω από τον ύπνο είναι σημαντικά και δεν θέλουμε να περάσουμε ακούσια το μήνυμα ότι το υπνοδωμάτιο του παιδιού κατά κάποιον τρόπο δεν είναι ασφαλές. Σε γενικές γραμμές, η συγκοίμηση είναι συνήθως αποδεκτή για ένα σύντομο χρονικό διάστημα (δηλαδή, για μερικές εβδομάδες αμέσως μετά από ένα δυσμενές γεγονός). Ωστόσο, οι γονείς πρέπει να είναι ξεκάθαροι ότι κοιμούνται μαζί με το παιδί για να του δώσουν επιπλέον αγάπη, όχι επειδή το δωμάτιό του κατά κάποιον τρόπο δεν είναι ασφαλές ή επειδή κάτι μπορεί να του συμβεί τη νύχτα αν οι γονείς του δεν είναι εκεί για να το προστατεύσουν.
Αν το παιδί σας κοιμάται στο κρεβάτι σας αρκετό καιρό, δείτε στη σελίδα 198 ένα σύντομο σχέδιο για την ήπια και σταδιακή μείωση της συγκοίμησης, ώσπου να κοιμάται και πάλι όλη τη νύχτα στο δικό του δωμάτιο χωρίς τη βοήθεια των γονέων.
Είτε το παιδί σας είναι απλώς πιο συναισθηματικά ευαίσθητο είτε προσπαθεί να κοιμάται στο κρεβάτι σας κάθε βράδυ, υπάρχουν αρκετές ψυχολογικές αρχές που μπορούν να σας καθοδηγήσουν σε έναν υποστηρικτικό, βοηθητικό τρόπο να ανταποκριθείτε στο ευάλωτο παιδί σας.
Απόσπασμα από το βιβλίο “Είναι καλά το παιδί μου;” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα. Δείτε περισσότερα εδώ.
