Οι ουρές στο ταμείο, τα κόκκινα φανάρια, οι στιγμές που περιμένουμε να φορτώσει μια σελίδα – μικρές παύσεις που συνήθως θεωρούμε χάσιμο χρόνου. Ωστόσο, αυτές οι φαινομενικά ανούσιες αναμονές λειτουργούν σαν καθρέφτες του εσωτερικού μας ρυθμού. Αν παρατηρήσουμε τον εαυτό μας εκείνη τη στιγμή – πώς αναστενάζει, πώς τσεκάρει νευρικά το ρολόι, πώς βυθίζεται στο κινητό ή κοιτά τον ορίζοντα – μπορούμε να μάθουμε κάτι ουσιώδες: πώς ζούμε τον χρόνο.
Οι μικρές αναμονές αποκαλύπτουν πώς προβάλλουμε σ’ αυτές τις παύσεις το άγχος, τις επιθυμίες, τη σχέση μας με τον εαυτό και τους άλλους. Κυρίως όμως, ο τρόπος που περιμένουμε είναι δείκτης του τρόπου που υπάρχουμε.
Advertisment
Η αναμονή ως ψυχολογικός καθρέφτης
Η αναμονή ενεργοποιεί τον εσωτερικό μας μηχανισμό αντίληψης του χρόνου. Ο ψυχολόγος Philip Zimbardo, μελετώντας το “χρονικό προφίλ” των ανθρώπων, παρατήρησε ότι κάθε άτομο ζει με διαφορετική εστίαση. Άλλοι κυριαρχούνται από το παρελθόν, άλλοι από το παρόν, και άλλοι από το μέλλον. Το πώς αντιδρούμε σε μια ουρά ή ένα φανάρι δείχνει πού βρίσκεται η εστίασή μας.
- Αν κοιτάς το ρολόι συνεχώς, ίσως ζεις με αγωνία για το μέλλον.
- Αν ενοχλείσαι αμέσως, μπορεί να έχεις μάθει να περιμένεις αποδοτικότητα από κάθε στιγμή.
- Αν βυθίζεσαι στη σκέψη, ίσως η παύση σου προσφέρει πρόσβαση στο ασυνείδητο.
Η αναμονή απογυμνώνει τον ρυθμό με τον οποίο κινείται ο νους μας. Εκεί, χωρίς αποσπάσεις, αποκαλύπτεται η νευρικότητα, η εσωτερική πίεση ή αντίθετα, η ικανότητα της παρουσίας. Σε έρευνα του Harvard (Killingsworth & Gilbert, 2010), διαπιστώθηκε ότι το ανθρώπινο μυαλό περιφέρεται περίπου το 47% της ημέρας, και ότι η αδράνεια ή αναμονή δεν είναι το πρόβλημα — το πού πηγαίνει η σκέψη κατά τη διάρκειά της είναι.
Αναμονή και αυτορρύθμιση
Στις μικρές αναμονές δοκιμάζεται η ικανότητά μας για αυτορρύθμιση. Η περίφημη μελέτη του “μαρσμέλοου” του Walter Mischel — στην οποία μικρά παιδιά καλούνταν να επιλέξουν ανάμεσα σε ένα γλύκισμα τώρα ή δύο, αν περίμεναν λίγα λεπτά — έγινε σύμβολο της ψυχολογίας της αυτοπειθαρχίας. Τα παιδιά που μπορούσαν να περιμένουν φάνηκε πως είχαν υψηλότερες πιθανότητες ακαδημαϊκής και κοινωνικής επιτυχίας αργότερα στη ζωή (Mischel et al., 1989).
Advertisment
Η ικανότητά μας να καθυστερούμε την ανταμοιβή ή να αντέχουμε την αναμονή χωρίς εκνευρισμό, φανερώνει όχι μόνο πειθαρχία αλλά και μια μορφή εσωτερικής ωριμότητας. Εκεί, στα δύο λεπτά που περιμένεις στην ουρά του φούρνου, αποτυπώνεται η εσωτερική σου ευστάθεια. Και, όπως έδειξαν μελέτες, η ικανότητα για delayed gratification σχετίζεται και με ανεπτυγμένο μετωπιαίο λοβό — δηλαδή με λειτουργίες όπως ο αυτοέλεγχος και η μελλοντική στόχευση (Casey et al., 2011).
Ο χρόνος ως υποκειμενική εμπειρία
Ο χρόνος δεν βιώνεται αντικειμενικά. Αν περιμένεις με νεύρα, ο χρόνος διαστέλλεται — γίνεται βασανιστικός. Αν περιμένεις με περιέργεια ή αποδοχή, συρρικνώνεται. Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν δεν ξέρουμε πόση ώρα θα περιμένουμε, η προσμονή μοιάζει μεγαλύτερη. Αντιθέτως, η προβλεψιμότητα μειώνει το στρες της αναμονής (Maister, 1985). Ο David Maister, ειδικός στο management του χρόνου αναμονής, υποστήριξε ότι η “ανενημέρωτη αναμονή” βιώνεται ως διπλάσια σε διάρκεια απ’ ό,τι η αναμονή με πληροφορία.
Οι μικρές παύσεις μπορούν να λειτουργήσουν σαν “έλεγχοι παρουσίας”. Μπορείς να δεις πού βρίσκεσαι, όχι μόνο στο χώρο αλλά και μέσα σου. Μπορείς να παρατηρήσεις, αναπνέεις ρηχά ή βαθιά; Κοιτάς γύρω ή είσαι κλεισμένος στον εαυτό σου; Περιμένεις ή ανυπομονείς; Αυτές οι ερωτήσεις είναι εργαλεία αυτοπαρατήρησης.
Αναμονή και τεχνολογία
Η ψηφιακή εποχή μάς έχει εκπαιδεύσει στην άμεση ανταπόκριση. Το buffering, το loading, το 5 δευτερόλεπτα skip ad, είναι στιγμές που μας εκθέτουν στην αδυναμία μας να μείνουμε σε παύση. Η υπερσυνδεσιμότητα έχει μειώσει την ανοχή μας στο κενό, στην ανία και στη σιωπή (Rosa, 2013).
Οι εφαρμογές έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να ελαχιστοποιούν τον χρόνο αναμονής. Αυτό επηρεάζει και την καθημερινή μας συμπεριφορά: ακόμα και μπροστά σε ένα φανάρι, συχνά πιάνουμε το κινητό από αντανακλαστική ανάγκη πληρότητας.
Η αναμονή και η κοινωνική εμπειρία
Πέρα από προσωπική εμπειρία, η αναμονή είναι και κοινωνική. Η κοινή παραμονή στην ουρά είναι μια μορφή άτυπης συνύπαρξης. Όταν περιμένουμε με άλλους – στο φαρμακείο, στο ταχυδρομείο, στο λεωφορείο – εκτιθέμεθα στη σιωπηλή οικειότητα του κοινού χρόνου. Οι μικρές χειρονομίες ευγένειας ή η αγένεια σε τέτοιες στιγμές δεν είναι άνευ σημασίας· αποτελούν μικρογραφία του κοινωνικού ιστού.
Ο κοινωνιολόγος Erving Goffman μελέτησε τις μικρές κοινωνικές συμπεριφορές της καθημερινότητας (όπως η σειρά προτεραιότητας) και έδειξε πώς σε τέτοιες στιγμές διαμορφώνονται ρόλοι, προσδοκίες και κανόνες. Η ουρά είναι η σκηνή.
Η αναμονή ως πράξη εσωτερικής επιβράδυνσης
Στον κόσμο μας που συνεχώς επιταχύνει, η αναμονή μπορεί να είναι μια μικρή, απροσδόκητη μορφή διαλογισμού. Η ουρά στη ΔΕΗ, το κόκκινο φανάρι, το ασανσέρ που καθυστερεί, γίνονται προσκλήσεις για να επανευθυγραμμιστούμε με τον φυσικό ρυθμό του σώματός μας.
Ένα λεπτό στο φανάρι είναι αρκετό για να παρατηρήσεις την αναπνοή σου. Για να προσέξεις το φως στο δέντρο δίπλα σου. Για να συνειδητοποιήσεις ότι δεν είσαι μόνος, είσαι απλώς εκεί. Η παύση γίνεται σιωπηλή υπενθύμιση του εαυτού.
Η αναμονή, μικρή ή μεγάλη, δεν είναι μόνο αναστάτωση στο πρόγραμμά μας. Είναι παράθυρο προς τον εαυτό. Αντί να τη γεμίζουμε με περισπασμούς, μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε ως ευκαιρία για να συντονιστούμε με τον δικό μας ρυθμό.
«Η υπομονή δεν είναι η ικανότητα να περιμένεις, αλλά ο τρόπος που συμπεριφέρεσαι όσο περιμένεις.» – Joyce Meyer
Πηγές
- Killingsworth, M. A., & Gilbert, D. T. (2010). A wandering mind is an unhappy mind. Science, 330(6006), 932.
- Mischel, W., Shoda, Y., & Rodriguez, M. L. (1989). Delay of gratification in children. Science, 244(4907), 933–938.
- Casey, B. J., Somerville, L. H., Gotlib, I. H., et al. (2011). Behavioral and neural correlates of delay of gratification 40 years later. PNAS, 108(36), 14998–15003.
- Maister, D. (1985). The Psychology of Waiting Lines. Harvard Business Review.
- Rosa, H. (2013). Social Acceleration: A New Theory of Modernity. Columbia University Press.
- Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Anchor Books.
