«Το κρατάω γιατί δεν μπορώ να το πετάξω. Όχι επειδή το χρειάζομαι. Επειδή κάτι μέσα μου νιώθει πως, αν το αφήσω, θα χάσω κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό αντικείμενο.»
Μια παλιά κασέτα. Ένα μπλουζάκι με μικρές τρύπες από τα χρόνια. Ένα ζευγάρι παπούτσια που δεν φοριούνται πια. Κι όμως… βρίσκουν πάντα μια θέση στο ντουλάπι, στο ράφι, στο πατάρι. Μένουν. Μένουν παρότι ξέρουμε πως δε μας χρειάζονται.
Advertisment
Γιατί κρατάμε πράγματα που δεν έχουν πια πρακτική αξία; Είναι συναισθηματικό δέσιμο; Είναι φόβος; Είναι ρομαντισμός ή ανασφάλεια;
Η απάντηση, όπως συχνά συμβαίνει με τις ανθρώπινες συμπεριφορές, δεν είναι μονοσήμαντη. Το παλιό και «άχρηστο» αντικείμενο είναι ο καθρέφτης των πιο ήπιων και σιωπηλών μας αντιστάσεων — απέναντι στην απώλεια, στην αλλαγή, στην ίδια τη ροή του χρόνου.
Όταν το «άχρηστο» είναι φορέας μνήμης
Σύμφωνα με τη θεωρία της συναισθηματικής προσκόλλησης (attachment theory), η ανάγκη για σταθερότητα και σύνδεση εκφράζεται και μέσα από αντικείμενα — ειδικά εκείνα που σχετίζονται με σημαντικές σχέσεις ή κομβικές περιόδους της ζωής μας.
Ένα αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει ως μεταβατικό αντικείμενο (Winnicott, 1953), δηλαδή ως γέφυρα ανάμεσα σε αυτό που υπήρξε και σε αυτό που δεν υπάρχει πια.
Advertisment
Για τον ενήλικα, αυτά τα «μεταβατικά αντικείμενα» δεν είναι πια κουκλάκια ή κουβέρτες, αλλά αντικείμενα-σύμβολα: το φλιτζάνι που χρησιμοποιούσε ο πατέρας, το φόρεμα που φορούσε η μητέρα, το τηλέφωνο του πρώτου μας σπιτιού.
Αυτά τα αντικείμενα δεν επιβιώνουν γιατί τα χρειαζόμαστε με πρακτικούς όρους, αλλά γιατί μας βοηθούν να κρατήσουμε επαφή με το συναίσθημα μιας εποχής, μιας σχέσης ή ακόμα και μιας εκδοχής του εαυτού μας.
Μνήμη και ταυτότητα
Σύγχρονες έρευνες στην ψυχολογία της μνήμης δείχνουν πως η αφή και η όραση — δηλαδή η άμεση επαφή με ένα γνώριμο αντικείμενο — ενεργοποιούν με μεγαλύτερη ένταση συναισθηματικές αναμνήσεις σε σύγκριση με τις νοερές ανακλήσεις μόνο (Holmes & Mathews, 2010).
Αυτό εξηγεί γιατί το να κρατάμε ένα αντικείμενο στα χέρια μας, ακόμη κι αν δεν το χρησιμοποιούμε, μπορεί να ξυπνήσει βιώματα, αξίες, ακόμη και κομμάτια της ταυτότητάς μας.
Ένα παλιό σημειωματάριο με ιδέες που δεν υλοποιήθηκαν μπορεί να εκφράζει κάτι πολύ ευρύτερο: την αίσθηση ότι ο τότε εαυτός μας είχε όνειρα, τόλμη, φαντασία. Όταν διστάζουμε να το πετάξουμε, ίσως δεν κρατάμε το τετράδιο. Ίσως κρατάμε την ελπίδα πως δεν είναι πολύ αργά.
Όταν το παρελθόν βαραίνει το παρόν
Αλλά δεν είναι όλα ρομαντικά. Υπάρχει και η άλλη πλευρά: το «άχρηστο» που γίνεται συναισθηματικό βάρος. Το σπίτι γεμίζει κουτιά που δεν ανοίγουμε ποτέ, ρούχα που μας στενεύουν, αντικείμενα που δεν χρειαζόμαστε πια αλλά δεν τολμάμε να αποχωριστούμε.
Εδώ, συχνά ενεργοποιούνται μηχανισμοί αποφυγής. Αντί να αποδεχτούμε ότι κάτι έχει τελειώσει, κρατάμε το αντικείμενο, πείθοντας τον εαυτό μας ότι κάποτε μπορεί να ξαναγίνει χρήσιμο.
Το «μπορεί να το χρειαστώ» λειτουργεί σαν πανοπλία ενάντια στο πένθος, στην αποτυχία, στη μετάβαση.
Η καθηγήτρια ψυχολογίας Christian Jarrett (2013) επισημαίνει πως η συναισθηματική φόρτιση αντικειμένων μπορεί να μας οδηγήσει σε αποφευκτική συμπεριφορά, εφόσον τους προσδίδουμε υποσυνείδητα χαρακτηριστικά ταυτότητας ή αυτοεκτίμησης.
Ποια είναι η διαφορά;
Το κλειδί δεν είναι αν κρατάς παλιά αντικείμενα, αλλά γιατί.
Ένα αντικείμενο μπορεί να είναι:
- Συνδετικό, όταν κρατά κάτι ζωντανό μέσα σου.
- Παραλυτικό, όταν σε εμποδίζει να προχωρήσεις.
Αν το κρατάς γιατί σε συνδέει με κάτι που αγαπάς, σε συγκινεί ή σου θυμίζει ποιος είσαι — τότε έχει λόγο ύπαρξης.
Αν το κρατάς από φόβο, από ενοχή ή από αδυναμία να αποδεχτείς την αλλαγή — τότε ίσως ήρθε η ώρα να το αποχαιρετήσεις.
Πώς να αποφασίσεις τι να κρατήσεις
- Κάνε την ερώτηση-κλειδί: «Με συνδέει ή με βαραίνει;»
- Αναλογίσου αν το κρατάς για εσένα ή για ένα “πρέπει”.
- Αν δυσκολεύεσαι, φωτογράφισέ το ή γράψε την ιστορία του. Η μνήμη δεν χρειάζεται πάντα υλική απόδειξη.
- Δώσε του νέα ζωή ή δώσε το σε κάποιον που το χρειάζεται. Μερικά αντικείμενα ανακτούν αξία όταν περνούν σε άλλους.
Στην τελική, κάθε αντικείμενο που διστάζουμε να πετάξουμε είναι μια ιστορία που δεν έχει τελειώσει. Κι αυτό δεν είναι ούτε κακό ούτε κακό. Είναι απλώς ανθρώπινο.
Το θέμα δεν είναι να ζούμε σε αποστειρωμένους χώρους χωρίς αναμνήσεις. Ούτε όμως να επιτρέπουμε στο παρελθόν να καταλαμβάνει κάθε γωνιά του παρόντος μας. Η ουσία είναι η συνειδητή επιλογή: να κρατάμε ό,τι έχει ακόμη φωνή μέσα μας, και να αποχαιρετούμε με σεβασμό εκείνα που άφησαν τον ρόλο τους πίσω.
Ό,τι μιλά ακόμη στην καρδιά αξίζει να μείνει. Ό,τι σιώπησε, ας φύγει με τιμή — σαν κάτι που εκπλήρωσε τον σκοπό του.
Πηγές / Βιβλιογραφία
- Winnicott, D. W. (1953). Transitional Objects and Transitional Phenomena. International Journal of Psycho-Analysis.
- Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Basic Books.
- Holmes, E. A., & Mathews, A. (2010). Mental imagery in emotion and emotional disorders. Clinical Psychology Review, 30(3), 349–362.
- Jarrett, C. (2013). The Psychology of Hoarding. The Psychologist, British Psychological Society.
- Belk, R. W. (1988). Possessions and the Extended Self. Journal of Consumer Research, 15(2), 139–168.
- Turkle, S. (2011). Evocative Objects: Things We Think With. MIT Press.
