Γιατί το μόνο μέλλον που αξίζει συμπεριλαμβάνει τους πάντες
«Ένα μόνο άτομο είναι αρκετό για να υπάρξει ελπίδα, και αυτό το άτομο μπορείς να είσαι εσύ», λέει ο Πάπας Φραγκίσκος σε αυτή την καυστική ομιλία TED απευθείας από την Πόλη του Βατικανού. Σε ένα ελπιδοφόρο μήνυμα προς τους ανθρώπους όλων των πίστεων, προς αυτούς που έχουν τη δύναμη καθώς και προς εκείνους που δεν την έχουν, ο πνευματικός ηγέτης παρέχει διαφωτιστικά σχόλια για τον κόσμο όπως παρουσιάζεται σήμερα και ζητά να επικρατήσει η ισότητα, η αλληλεγγύη και η τρυφερότητα. «Ας βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον να θυμάται ότι ο “άλλος” δεν είναι μια στατιστική ή ένας αριθμός», λέει. «Όλοι χρειαζόμαστε τον άλλον».
Advertisment
Διαβάστε ολόκληρη την ομιλία
[Η Αυτού Αγιότητα ο Πάπας Φραγκίσκος Βιντεοσκοπημένο στην Πόλη του Βατικανού Προβλήθηκε για πρώτη φορά στο TED2017] Καλησπέρα – ή, καλημέρα, δεν είμαι σίγουρος τι ώρα είναι εκεί. Ανεξαρτήτως ώρας, είμαι ενθουσιασμένος που παίρνω μέρος στο συνέδριό σας. Μου αρέσει πολύ ο τίτλος του – «Ο Μελλοντικός Εσύ» – επειδή, καθώς κοιτάτε το αύριο, σας προσκαλεί να ανοίξετε έναν διάλογο σήμερα, να δείτε το μέλλον μέσω ενός «εσύ». «Ο Μελλοντικός Εσύ»: το μέλλον είναι φτιαγμένο από εσύ, είναι φτιαγμένο από συναντήσεις, επειδή η ζωή κυλά μέσα από σχέσεις με άλλους. Αρκετά χρόνια ζωής έχουν ενδυναμώσει την πεποίθησή μου ότι η ύπαρξη καθενός συνδέεται άρρηκτα με την ύπαρξη των άλλων: η ζωή δεν είναι απλά χρόνος που περνά, η ζωή αφορά τις αλληλεπιδράσεις.
Advertisment
Καθώς συναντώ ή ακούω αυτούς που είναι άρρωστοι, τους πρόσφυγες που αντιμετωπίζουν τρομερές δυσκολίες ψάχνοντας ένα λαμπρότερο μέλλον, μέχρι τους φυλακισμένους που κουβαλούν μια κόλαση πόνου στις καρδιές τους, και αυτούς, πολλοί από αυτούς νέοι, που δεν μπορούν να βρουν δουλειά, συχνά πιάνω τον εαυτό μου να αναρωτιέται: «Γιατί αυτοί κι όχι εγώ;» Κι εγώ γεννήθηκα σε μια οικογένεια προσφύγων. Ο πατέρας μου, οι παππούδες μου, όπως και πολλοί άλλοι Ιταλοί, έφυγαν για την Αργεντινή και συνάντησαν τη μοίρα αυτών που δεν τους απέμεινε τίποτα. Θα μπορούσα πολύ εύκολα να είχα καταλήξει ανάμεσα στους σημερινούς «απορριπτέους».
Και γι’ αυτό πάντα αναρωτιέμαι βαθιά στην καρδιά μου: «Γιατί αυτοί κι όχι εγώ;» Πρώτα απ’ όλα, θα μου άρεσε πολύ αν αυτή η συνάντηση μπορούσε να μας βοηθήσει να θυμηθούμε ότι χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον, κανένας από εμάς δεν είναι νησί, ένα αυτόνομο και ανεξάρτητο «εγώ», διαχωρισμένο από τους άλλους, και μπορούμε να χτίσουμε το μέλλον μόνο αν στεκόμαστε μαζί, συμπεριλαμβάνοντας τους πάντες. Δεν το σκεφτόμαστε πολύ συχνά, αλλά όλα συνδέονται, και πρέπει να επαναφέρουμε τις επαφές μας σε μια υγιή κατάσταση. Ακόμη και η σκληρή στάση που έχω στην καρδιά μου ενάντια στον αδελφό μου ή την αδελφή μου, η ανοιχτή πληγή που ποτέ δεν επουλώθηκε, το αδίκημα που ποτέ δεν συγχωρέθηκε, η μνησικακία που θα πληγώσει μόνο εμένα, είναι όλα περιπτώσεις μιας πάλης που έχω μέσα μου, μια φλόγα βαθιά μέσα στην καρδιά μου που πρέπει να σβήσει πριν γίνει φωτιά αφήνοντας πίσω της μόνο στάχτες.
Τη σημερινή εποχή, πολλοί από εμάς, για διάφορους λόγους φαίνεται να πιστεύουν ότι είναι αδύνατο να έχουμε ένα ευτυχισμένο μέλλον. Αν και πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά τέτοιες ανησυχίες, δεν είναι ανίκητες. Ξεπερνιόνται όταν δεν κλειδώνουμε την πόρτα στον έξω κόσμο. Η ευτυχία μπορεί να ανακαλυφθεί μόνο σαν ένα δώρο αρμονίας ανάμεσα στο όλο και κάθε ένα κομμάτι του. Ακόμη και η επιστήμη – και το γνωρίζετε καλύτερα από μένα – δείχνει προς μια κατανόηση της πραγματικότητας ως έναν τόπο όπου κάθε στοιχείο συνδέεται και αλληλεπιδρά με όλα τα άλλα. Και αυτό με φέρνει στο δεύτερο μήνυμά μου. Πόσο υπέροχο θα ήταν αν η ανάπτυξη της επιστημονικής και τεχνολογικής καινοτομίας έφερνε μαζί της περισσότερη ισότητα και κοινωνική ενσωμάτωση.
Πόσο υπέροχο θα ήταν, ενώ ανακαλύπτουμε μακρινούς πλανήτες, να ξαναβρούμε τις ανάγκες των αδελφών μας σε τροχιά γύρω μας. Πόσο υπέροχο θα ήταν αν η αλληλεγγύη, αυτή η όμορφη, αλλά μερικές φορές άβολη λέξη, δεν αναγόταν απλά σε κοινωνική βοήθεια, αλλά γινόταν η αναμενόμενη συμπεριφορά σε πολιτικές, οικονομικές και επιστημονικές επιλογές, καθώς και σε σχέσεις ανάμεσα σε άτομα, λαούς και χώρες. Μόνο εκπαιδεύοντας τους ανθρώπους στην πραγματική αλληλεγγύη θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την «κουλτούρα των απορριμάτων», που δεν αφορά μόνο φαγητά και αγαθά αλλά, πρώτα απ’ όλα, τους ανθρώπους που παραμερίζονται από τα τεχνο-οικονομικά μας συστήματα τα οποία, χωρίς να το καταλάβουμε, επικεντρώνονται στα προϊόντα των ανθρώπων αντί στους ανθρώπους. Η αλληλεγγύη είναι ένας όρος που πολλοί θα ήθελαν να σβήσουν από τα λεξικά.
Όμως η αλληλεγγύη δεν είναι ένας αυτόματος μηχανισμός. Δεν μπορεί να προγραμματιστεί ή να ελεγχθεί. Είναι μια ελεύθερη απόκριση που γεννιέται από την καρδιά του καθενός. Ναι, μια ελεύθερη απόκριση! Όταν κάποιος συνειδητοποιεί ότι η ζωή, ακόμη κι εν μέσω τόσων αντιφάσεων, είναι ένα δώρο, ότι η αγάπη είναι η πηγή και το νόημα της ζωής, πώς μπορούν να αρνηθούν την επιθυμία τους να κάνουν το καλό στον συνάνθρωπό τους; Για να κάνουμε το καλό, χρειαζόμαστε μνήμη, χρειαζόμαστε κουράγιο αλλά και δημιουργικότητα, και μου έχουν πει ότι το TED μαζεύει πολλά δημιουργικά άτομα. Ναι, η αγάπη απαιτεί μια δημιουργική, συγκεκριμένη κι έξυπνη συμπεριφορά. Δεν είναι αρκετές οι καλές προθέσεις και οι συμβατικοί τύποι, που χρησιμοποιούνται τόσο συχνά μόνο για να κατευνάσουν τη συνείδησή μας. Ας βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, όλοι μαζί, για να θυμηθούμε ότι ο άλλος δεν είναι μια στατιστική, ή ένας αριθμός.
Ο άλλος έχει πρόσωπο. Το «εσύ» είναι πάντα μια πραγματική παρουσία, ένας αδελφός για να φροντίσετε. Ο Ιησούς είπε μια παραβολή για να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τη διαφορά ανάμεσα σε αυτούς που προτιμούν να μην ενοχληθούν και αυτούς που φροντίζουν τους άλλους. Είμαι σίγουρος ότι την έχετε ξανακούσει. Είναι η Παραβολή του Καλού Σαμαρείτη. Όταν ο Ιησούς ερωτήθηκε: «Ποιος είναι ο γείτονάς μου;» – δηλαδή, «Ποιον να φροντίσω;» – είπε αυτή την ιστορία, την ιστορία ενός άντρα που του είχαν επιτεθεί, τον είχαν κλέψει, τον είχαν δείρει και τον είχαν παρατήσει σε έναν χωματόδρομο. Καθώς τον είδαν δύο άτομα με μεγάλη επιρροή εκείνη την εποχή, ένας ιερέας και ένας Λευίτης, τον προσπέρασαν χωρίς να σταματήσουν να τον βοηθήσουν.
Μετά από λίγο πέρασε ένας Σαμαρείτης, μια πολύ μισητή εθνικότητα τότε. Βλέποντας τον τραυματισμένο άντρα ξαπλωμένο στο χώμα, δεν τον αγνόησε όπως οι άλλοι, λες και δεν υπήρχε καν. Αντιθέτως, ένιωσε συμπόνια γι’ αυτόν τον άνθρωπο, η οποία τον ανάγκασε να ενεργήσει με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Έβαλε λάδι και κρασί στις πληγές του αβοήθητου άντρα, τον πήγε σε ένα πανδοχείο και πλήρωσε από την τσέπη του για να τον βοηθήσουν. Η ιστορία του Καλού Σαμαρείτη είναι η ιστορία της σημερινής ανθρωπότητας. Τα μονοπάτια των ανθρώπων είναι γεμάτα με πληγές καθώς όλα επικεντρώνονται στα χρήματα, και στα πράγματα αντί για τους ανθρώπους. Και συχνά υπάρχει αυτή η συνήθεια, από άτομα που αυτοαποκαλούνται «αξιοσέβαστα», να μη φροντίζουν τους άλλους, κι έτσι να αφήνουν πίσω χιλιάδες ανθρώπους, ή ολόκληρους πληθυσμούς, στην άκρη του δρόμου. Ευτυχώς, υπάρχουν και αυτοί που δημιουργούν έναν νέο κόσμο φροντίζοντας ο ένας τον άλλον, ακόμη και από την τσέπη τους.
Η Μητέρα Τερέζα της Καλκούτας είπε: «Δεν μπορεί ν’ αγαπήσει κάποιος, εκτός κι αν είναι με δικά του έξοδα». Έχουμε τόσα πολλά να κάνουμε, και πρέπει να τα κάνουμε μαζί. Αλλά πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό, με όλο το κακό που αναπνέουμε καθημερινά; Δόξα τω Θεώ, κανένα σύστημα δεν μπορεί να μηδενίσει την επιθυμία μας να ανοιχτούμε στο καλό, στη συμπόνια και στη δυναντότητά μας να αντιδράσουμε ενάντια στο κακό, πράγματα που προέρχονται από τα βάθη της καρδιάς μας. Τώρα ίσως να μου πείτε, «Σίγουρα, αυτά είναι όμορφα λόγια, αλλά δεν είμαι ούτε ο Καλός Σαμαρείτης ούτε η Μητέρα Τερέζα της Καλκούτας». Αντιθέτως: είμαστε πολύτιμοι, κάθε ένας από εμάς. Κάθε ένας από εμάς είναι αναντικατάστατος στα μάτια του Θεού. Μέσα από το σκοτάδι των σημερινών συγκρούσεων, κάθε ένας από εμάς μπορεί να γίνει ένα λαμπερό κερί, μια υπενθύμιση ότι το φως θα υπερισχύσει του σκότους, και ποτέ δεν θα γίνει το αντίθετο. Για εμάς τους Χριστιανούς, το μέλλον έχει όνομα, και το όνομά του είναι Ελπίδα.
Το να αισθάνεστε ελπίδα δεν σημαίνει ότι πρέπει να είστε αισιόδοξα αφελείς και να αγνοείτε την τραγωδία που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Η ελπίδα είναι η αρετή μιας καρδιάς που δεν κλειδώνει τον εαυτό της στο σκοτάδι, δεν επιμένει στο παρελθόν, και δεν τα βγάζει απλά πέρα στο παρόν, αλλά μπορεί να δει το αύριο. Η ελπίδα είναι η πόρτα που ανοίγει στο μέλλον. Η ελπίδα είναι ένας ταπεινός, κρυφός σπόρος ζωής που με τον καιρό θα αναπτυχθεί σε ένα μεγάλο δέντρο. Είναι σαν κάποια αόρατη μαγιά που κάνει το ζυμάρι να φουσκώσει, που δίνει γεύση σε όλες τις πλευρές της ζωής. Και μπορεί να κάνει τόσα πολλά, επειδή ένα μικρό τρεμόπαιγμα του φωτός που τρέφεται με την ελπίδα είναι αρκετό να διαλύσει την ασπίδα του σκότους. Ένα μόνο άτομο είναι αρκετό για να υπάρξει ελπίδα, και αυτό το άτομο μπορείς να είσαι εσύ. Και μετά θα υπάρξει ένα άλλο «εσύ», και ένα άλλο «εσύ», και θα γίνει ένα «εμείς».
Κι έτσι, η ελπίδα ξεκινάει όταν θα έχουμε ένα «εμείς»; Όχι. Η ελπίδα ξεκινάει με ένα «εσύ». Όταν υπάρξει ένα «εμείς», τότε ξεκινά μια επανάσταση. Το τρίτο μήνυμα που θα ήθελα να μοιραστώ σήμερα, έχει όντως να κάνει με την επανάσταση: την επανάσταση της τρυφερότητας. Και τι είναι η τρυφερότητα; Είναι η αγάπη που έρχεται κοντά και γίνεται αληθινή. Είναι ένα κίνημα που ξεκινά από την καρδιά μας και φτάνει στα μάτια, τα αυτιά και τα χέρια. Τρυφερότητα σημαίνει να χρησιμοποιούμε τα μάτια μας για να δούμε τον άλλον, τα αυτιά μας για να τον ακούσουμε, για να ακούσουμε τα παιδιά, τους φτωχούς, αυτούς που φοβούνται το μέλλον. Να ακούσουμε και την σιωπηλή κραυγή του κοινού μας σπιτιού, της άρρωστης και μολυσμένης Γης. Τρυφερότητα σημαίνει να χρησιμοποιήσουμε τα χέρια μας και την καρδιά μας για να παρηγορήσουμε τον άλλον. Για να φροντίσουμε αυτούς που έχουν ανάγκη. Η τρυφερότητα είναι η γλώσσα των μικρών παιδιών, αυτών που χρειάζονται τον άλλο.
Η αγάπη του παιδιού για τη μαμά και τον μπαμπά μεγαλώνει μέσα από το άγγιγμά τους, το βλέμμα τους, τη φωνή τους, την τρυφερότητά τους. Μου αρέσει όταν ακούω γονείς να μιλούν στα μωρά τους, να προσαρμόζονται στο μικρό παιδί, να μιλάνε όπως μιλά κι αυτό, το μικρό παιδί. Αυτή είναι τρυφερότητα: να κατεβαίνετε στο ίδιο επίπεδο με τον άλλον. Ο ίδιος ο Θεός κατέβηκε στον Ιησού για να είναι στο επίπεδό μας. Αυτό είναι το ίδιο μονοπάτι που πήρε ο καλός Σαμαρείτης. Αυτό είναι το μονοπάτι που πήρε ο ίδιος ο Ιησούς. Χαμήλωσε τον εαυτό του, έζησε ολόκληρη την ανθρώπινή του ύπαρξη ασκώντας την πραγματική γλώσσα της αγάπης. Ναι, η τρυφερότητα είναι το μονοπάτι της επιλογής για τους πιο δυνατούς και γενναίους άνδρες και γυναίκες. Η τρυφερότητα δεν είναι αδυναμία, είναι σθένος. Είναι το μονοπάτι της αλληλεγγύης, το μονοπάτι της ταπεινότητας.
Παρακαλώ, επιτρέψτε μου να το πω δυνατά και καθαρά: όσο πιο ισχυροί είστε, όσο μεγαλύτερο αντίκτυπο έχουν οι πράξεις σας στους ανθρώπους, τόσο πιο υπεύθυνοι είστε για να ενεργείτε ταπεινά. Αν δεν το κάνετε αυτό, η ισχύς θα σας καταστρέψει κι εσείς θα καταστρέψετε τον άλλον. Υπάρχει ένα ρητό στην Αργεντινή: Η δύναμη είναι σαν να πίνουμε τζιν με άδειο στομάχι. Νιώθετε ναυτία, μεθάτε, χάνετε την ισορροπία σας και καταλήγετε να πληγώνετε τον εαυτό σας και όλους γύρω σας, αν δεν συνδέσετε τη δύναμή σας με ταπεινότητα και τρυφερότητα. Από την άλλη, μέσα από την ταπεινότητα και την πραγματική αγάπη, η ισχύς – η υψηλότερη, η δυνατότερη – γίνεται υπηρεσία, μια δύναμη για καλό. Το μέλλον της ανθρωπότητας δεν είναι αποκλειστικά στα χέρια των πολιτικών, των μεγάλων ηγετών, των μεγάλων εταιριών. Ναι, έχουν τεράστια ευθύνη.
Αλλά το μέλλον είναι, πάνω απ’ όλα, στα χέρια αυτών των ανθρώπων που αναγνωρίζουν τον άλλον ως έναν «εσύ», και τους εαυτούς τους ως κομμάτι ενός «εμείς». Όλοι μας χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον. Κι έτσι, παρακαλώ σκεφτείτε κι εμένα με τρυφερότητα, ώστε να μπορέσω να εκπληρώσω την αποστολή που μου έχει δοθεί για το καλό του άλλου, κάθε ενός, όλων εσάς, όλων εμάς. Σας ευχαριστώ.
