Θα ήμουν περίπου 14 χρονών όταν άκουσα για πρώτη φορά την έννοια του tabula rasa (λατινικά: άγραφη πλάκα). Ή μάλλον όταν έδωσα όντως προσοχή στη σημασία της. Γιατί -δεν ξέρω αν το έχετε παρατηρήσει ποτέ- όταν μαθαίνετε κάτι, μετά το ακούτε πολύ σύντομα να χρησιμοποιείται. Και αυτό όχι από τύχη, αλλά επειδή πάντα υπήρχε γύρω σας, χωρίς όμως να το προσέχετε. Το περιβάλλον γύρω μας είναι γεμάτο από πληθώρα ερεθισμάτων από τα οποία όμως προσέχουμε όσα κατανοούμε. Ακόμα όμως και κάτι μικρό και καινούριο να προλάβει να υποπέσει στην αντίληψή μας στη σωστή χρονική στιγμή, καταφέρνει να κάνει τη διαφορά.
Ο Αριστοτέλης πίστευε πως, όταν ένα παιδί γεννιέται, είναι σαν ένα κομμάτι λευκό χαρτί, δηλαδή ένα πλάσμα χωρίς καμία προδιάθεση ή χαρακτηριστικό, όπου οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε μπορεί με μία ανεπαίσθητη κίνηση να γράψει πάνω του και να το προσδιορίσει. Με συγκλόνισε, βάσει αυτής της θεωρίας, πόσο καθοριστικός φαίνεται να είναι ο παράγοντας ενός Άλλου πάνω μου και πόσο ετεροκαθοριζόμενα μπορεί να διαγραφεί η ζωή του καθένα μας.
Advertisment
Το ενδιαφέρον μου για αυτό το ζήτημα αυξήθηκε τόσο που εγώ από εκεί και ύστερα ξεκίνησα με μανία να αναζητώ τους φταίχτες του δικού μου είναι, σημεία και τέρατα στα οποία αφέθηκα κάποτε και χωρίς καμία ευθύνη έκανα δικά μου. Πόσο βολικό όμως να ευθύνεται πάντα κάποιος άλλος για μας και πόσο λυπητερό να αποδεχόμαστε εξαρχής πως τίποτα δεν μπορούμε να καθορίσουμε με δική μας βούληση!
Τελειώνοντας το λύκειο, πέρασα στη σχολή ψυχολογίας ελπίζοντας πως εκεί θα βρω απαντήσεις για να αντιστρέψω τα γεγραμμένα πάνω στο χαρτί το δικό μου και των άλλων. Τα πράγματα όμως δεν ήταν τόσο απλά. Στο πρώτο έτος φοίτησής μου το μυαλό μου είχε κατακλυστεί με νέες πληροφορίες σχετικά με όλους εκείνους τους τρόπους με τους οποίους οι γονείς επηρεάζουν τα παιδιά τους.
Οι σχέσεις με τους γονείς μου είχαν διαταραχθεί και το μίσος κάθε φορά με καθοδηγούσε σε υπερβολικές αντιδράσεις. Μίσος για όλα εκείνα που μάθαινα και ένιωθα πως μου στερούν τον έλεγχο της ζωής μου. Όπως κάθε θεωρία λοιπόν, έτσι και του Αριστοτέλη, φαινόταν να ενέχει πράγματι μια δόση αλήθειας. Ωστόσο, αυτό δεν σήμαινε πως είμαστε οριστικά και αμετάκλητα καταδικασμένοι, όπως κινδύνεψα κάποια στιγμή να πιστέψω.
Advertisment
Οτιδήποτε συμβαίνει στα πρώτα χρόνια της ζωής μας χαράζεται πάνω μας. Σταμάτησα όμως πλέον να στέκομαι εκεί. Άρχισα να βλέπω την ζωή σαν ένα ευρύ φάσμα επιλογών και ευκαιριών, στην πραγματικότητα το πιο ευρύ που γνωρίζουμε, και μπορώ να επιλέξω πώς θα αξιοποιήσω όσα κληρονόμησα. Κατά μία έννοια, όσα έχουν γράψει οι Άλλοι πάνω μας δεν προδιαγράφουν μία συγκεκριμένη πορεία ζωής, αλλά σαν προβολείς κάνουν πιο προσιτές για μας ορισμένες επιλογές.
Ρίχνουν κάπου το ενδιαφέρον μας και “καλουπώνουν” αυτό το ανεκδιήγητα μεγάλο και χαώδες φάσμα που θα υπήρχε αν δεν είχαμε πάρει απολύτως κανένα σχήμα στην αρχή της ζωής μας. Πρέπει το σχήμα αυτό να το αποδεχτούμε και να μην κάνουμε το λάθος να το δούμε ως περιορισμό. Είναι απλά και μόνο η βάση πάνω στην οποία είναι στο χέρι μας αν θα χτιστούν όμορφα πράγματα.
Είναι πιθανό να μην μας αρέσει η σκέψη πως στην αρχή της ζωής μας έχει συμβάλλει στον σχηματισμό μας κάποιος άλλος, αλλά ήταν απαραίτητο να γίνει. Ο τροφός είναι εκείνος που οριοθετεί για πρώτη φορά το παιδί και θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξή του. Χωρίς ένα κάποιο περίγραμμα το παιδί δεν θα μπορούσε από μόνο του να διαχωρίσει τον εαυτό του από τους άλλους και από τον κόσμο γύρω του, δεν θα υπήρχε το αναγκαίο αυτό όριο. Τα ερεθίσματα που οι Άλλοι προσφέρουν σε ένα παιδί σε συνδυασμό με την δική του ιδιοσυγκρασία και τα βιολογικά χαρακτηριστικά συνθετουν αυτό που είναι.
Πράγματι, οι σημαντικοί Άλλοι συμβάλλουν καθοριστικά στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο κατά τη διάρκεια όλης μας της ζωής. Και πράγματι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ένα ζευγάρι χρωματιστά γυαλιά που είναι δύσκολο να αποβάλλουμε, διότι έχουν γίνει πλέον δικά μας. Ο δικός μας ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, ο οποίος είναι αποτέλεσμα και της επιρροής των άλλων πάνω μας, θέτει τις κατευθυντήριες γραμμές της ζωής μας και την τάση που χουμε προς συγκεκριμένες συμπεριφορές, αποφάσεις ή προτιμήσεις ακόμη και χωρίς να το θέλουμε.
Δεν μπορούμε όμως να κατηγορήσουμε τους σημαντικούς Άλλους για αυτό, παρά την θνητή μας φύση που έχει ορίσει να είμαστε ένα σύνολο μέσα στο όλο, μία υπόσταση ορισμένη και ταυτοχρόνως ποτέ τέλεια. Καταλήγουμε λοιπόν πως είναι αναγκαίο να ετεροκαθοριστούμε ώστε στη συνέχεια να αυτοκαθοριστούμε και αυτή είναι μια σκέψη που μπορεί να μας απελευθερώσει και να φέρει κάθαρση από βάρη χρόνων.
Οι ακόλουθες λέξεις του Leonard Cohen συλλαμβάνουν τέλεια την ουσία του να έχει σχηματιστεί κανείς με ελαττώματα:
“Υπάρχει μια ρωγμή σε όλα, έτσι μπαίνει το φως μέσα”
“There is a crack in everything, that’s how the light gets in”
Η ρωγμή είναι το όριο, όπως το φως των προβολέων της σκέψης μας που πέφτει πάντα πάνω στα οικεία για μας ερεθίσματα και όχι στα άλλα. Η ρωγμή είναι το σχήμα που μας κάνει ατελείς μεν, ανθρώπινες υπάρξεις δε., γιατί μόνο τέτοιες υπάρξεις μπορούμε να έχουμε.
Τελειώνοντας, πιστεύω πως το σημαντικότερο για να αυξήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τον έλεγχο στην ζωή μας είναι η αυτογνωσία. Εκεί φαίνεται να βρίσκεται το κλειδί. Αν γνωρίζουμε τι έχει γραφτεί μέσα μας και το αποδεχόμαστε ό,τι και αν είναι αυτό, μπορούμε να προχωρήσουμε. Η αλλαγή είναι δύσκολη όταν δεν γνωρίζουμε γιατί πράττουμε με τον τρόπο που πράττουμε ή σκεφτόμαστε με τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Όταν κατηγορούσα τους άλλους μέχρι και για τον τρόπο που σκέφτομαι ένιωθα ανήμπορη. Μου ήταν πολύ βολικό να ευθύνονται οι άλλοι και για αυτό συνεχώς αναζητούσα να βρω αποδείξεις για να αφεθώ.
Έδωσα όμως χρόνο και κατάλαβα πως έχουμε εν δυνάμει πολλές εκδοχές. Από την στιγμή που καταφέρνουμε ένα καλό επίπεδο αυτογνωσίας, σε εμάς και μόνο άπτεται η εξέλιξή μας. Έχουμε δυνατότητα επιλογής απ’ όσα κληρονομήσαμε, την δυνατότητα δηλαδή να επιλέξουμε ποια είναι εκείνα που επιθυμούμε να κρατήσουμε αυτούσια, ποια θέλουμε να εξελίξουμε, ποια από αυτά να αφήσουμε πίσω. Μέσα από τα δικά του ξεχωριστά βιώματα ο καθένας μπορεί να αναζητήσει όσα θέλει να τον αντιπροσωπεύουν και να δημιουργήσει την καλύτερη για αυτόν εκδοχή του εαυτού του.
Ευφροσύνη Καραγιάννη
