Αν όλοι μας γεννιόμαστε με ουσιαστικά παρόμοιο εγκέφαλο, πάνω-κάτω με την ίδια διαμόρφωση και δυνατότητα βαθιάς γνώσης, τότε γιατί σε όλη την ιστορία μόνο ένας περιορισμένος αριθμός ανθρώπων φαίνεται να αριστεύουν πραγματικά και να αξιοποιούν τη δυνητική δύναμή τους; Σίγουρα, από πρακτική σκοπιά, είναι το πιο σημαντικό ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε.
Οι συνηθισμένες εξηγήσεις για έναν Μότσαρτ ή έναν Λεονάρντο ντα Βίντσι επικεντρώνονται στο φυσικό ταλέντο και στη μεγαλοφυΐα. Πώς αλλιώς να ερμηνεύσουμε τα απίστευτα επιτεύγματά τους παρά μόνο βασίζοντάς τα σε κάτι με το οποίο έχουν γεννηθεί;
Advertisment
Αλλά υπάρχουν χιλιάδες χιλιάδων παιδιά που δείχνουν ιδιαίτερες δεξιότητες και ταλέντα σε κάποιο τομέα και όμως σχετικά λίγα από αυτά πετυχαίνουν κάτι, ενώ εκείνα που είναι λιγότερο μεγαλοφυή στα νιάτα τους συχνά μπορεί να κατορθώσουν πολύ περισσότερα. Το φυσικό ταλέντο ή ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης δεν μπορούν να εξηγήσουν τα μελλοντικά επιτεύγματα.
Σαν κλασικό παράδειγμα, συγκρίνετε τη ζωή του σερ Φράνσις Γκάλτον με τη ζωή του μεγαλύτερου ξαδέλφου του, του Κάρολου Δαρβίνου. Ο Γκάλτον ήταν ένα παιδί-θαύμα, που στη συνέχεια είχε λαμπρή επιστημονική καριέρα, αλλά ποτέ δεν έγινε γνώστης σε βάθος των τομέων με τους οποίους ασχολήθηκε. Ήταν διαβόητα άστατος, όπως συμβαίνει συχνά με τα μεγαλοφυή παιδιά.
Ο Δαρβίνος, σε αντίθεση, ορθώς τιμάται ως ο ανώτερος επιστήμονας, ένας από τους λίγους που άλλαξαν για πάντα τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή. Όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο Δαρβίνος, ήταν «πολύ συνηθισμένο αγόρι, μάλλον κάτω από τον μέσο όρο νοημοσύνης». Ο Δαρβίνος όμως πρέπει να διέθετε κάτι που δεν είχε ο Γκάλτον.
Advertisment
Από πολλές πλευρές, μια ματιά στα πρώτα χρόνια της ζωής του Δαρβίνου μπορεί να προσφέρει μια απάντηση σ’ αυτό το μυστήριο. Όταν ο Δαρβίνος ήταν παιδί, ένα ήταν το μεγάλο πάθος του – να συλλέγει βιολογικά δείγματα. Ο πατέρας του, που ήταν γιατρός, ήθελε να ακολουθήσει το παιδί του τον δρόμο που είχε πάρει και ο ίδιος και να σπουδάσει ιατρική, κι έτσι τον έγραψε στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Ο Δαρβίνος δεν συμπάθησε τον τομέα αυτόν και ήταν μέτριος φοιτητής.
Ο πατέρας του φοβήθηκε ότι ο γιος του δεν θα πετύχαινε τίποτα στη ζωή του και επέλεξε γι’ αυτόν καριέρα στην Εκκλησία. Καθώς ο Δαρβίνος προετοιμαζόταν γι’ αυτό, ένας πρώην καθηγητής του του είπε ότι το πλοίο Μπιγκλ του Βασιλικού Ναυτικού σύντομα θα απέπλεε για να κάνει τον γύρο του κόσμου. Χρειαζόταν ένας βιολόγος στο πλοίο για να συνοδεύει το πλήρωμα και να συλλέγει δείγματα που θα στέλνονταν στην Αγγλία. Παρά τις διαμαρτυρίες του πατέρα του, ο Δαρβίνος πήρε τη δουλειά. Κάτι μέσα του τον τραβούσε στο ταξίδι.
Ξαφνικά, το πάθος που είχε να συλλέγει βρήκε την τέλεια διέξοδο. Στη Νότια Αμερική θα συνέλεγε μια εντυπωσιακή γκάμα δειγμάτων, όπως επίσης και απολιθώματα και οστά. Θα μπορούσε να συνδέσει το ενδιαφέρον του για την ποικιλία της ζωής στον πλανήτη με κάτι μεγαλύτερο – με σημαντικές ερωτήσεις για την καταγωγή των ειδών. Έβαλε όλες του τις δυνάμεις σε αυτό το εγχείρημα, συγκεντρώνοντας τόσα δείγματα ώστε στο μυαλό του άρχισε να διαμορφώνεται μια θεωρία.
Μετά από πέντε χρόνια στη θάλασσα, επέστρεψε στην Αγγλία και αφιέρωσε την υπόλοιπη ζωή του σε ένα μόνο έργο, να αναπτύξει τη θεωρία της εξέλιξης. Κατά την πορεία, χρειάστηκε να κάνει τρομερά κοπιαστικές και μονότονες δουλειές – παραδείγματος χάριν, επί οχτώ χρόνια μελετούσε αποκλειστικά τις πεταλίδες για να αποδείξει την αξία του ως βιολόγου.
Τα βασικά στοιχεία αυτής της ιστορίας επαναλαμβάνονται στη ζωή όλων των σπουδαίων Δασκάλων: ένα νεανικό πάθος ή κλίση, μια τυχαία συνάντηση που τους επιτρέπει να ανακαλύψουν πώς να το κάνουν πράξη, μια περίοδος μαθητείας στην οποία η ένταση και η προσήλωση τους χαρίζουν ζωντάνια.
Αριστεύουν με την ικανότητά τους να εξασκούνται πιο σκληρά και να προχωρούν ταχύτερα σ’ αυτή τη διαδικασία, κι όλα αυτά πηγάζουν από τη σφοδρή επιθυμία τους να μάθουν και από τη βαθιά επαφή που νιώθουν να έχουν με τον κλάδο της μελέτης τους.
Αυτή η κλίση είναι αντανάκλαση της μοναδικότητας ενός ανθρώπου. Η μοναδικότητα αυτή μας αποκαλύπτεται μέσω των προτιμήσεων που νιώθουμε έμφυτα για συγκεκριμένες δραστηριότητες ή αντικείμενα μελέτης. Αυτές οι κλίσεις μπορεί να αφορούν τη μουσική ή τα μαθηματικά, ορισμένα αθλήματα ή παιχνίδια, την επίλυση γρίφων και παζλ, τα μαστορέματα και τις κατασκευές ή τα παιχνίδια με λέξεις.
Εκείνοι που ξεχωρίζουν λόγω της βαθιάς γνώσης που αποκτούν αργότερα βιώνουν πιο βαθιά και συγκεκριμένα αυτή την κλίση. Τη βιώνουν σαν ένα εσωτερικό κάλεσμα. Τείνει να δεσπόζει στις σκέψεις και στα όνειρά τους. Βρίσκουν τον δρόμο τους, είτε κατά λάθος είτε με μεγάλο κόπο, προς μια καριέρα στην οποία μπορεί να ανθήσει αυτή η κλίση. Στη δική μας κουλτούρα έχουμε την τάση να εξισώνουμε τη σκέψη και τις διανοητικές δυνάμεις με την επιτυχία και τα επιτεύγματα.
Από πολλές πλευρές, όμως, αυτό που ξεχωρίζει αυτούς που απλώς εργάζονται σε έναν κλάδο από εκείνους που γίνονται ειδήμονες σ’ αυτόν είναι ένα συναισθηματικό χαρακτηριστικό. Νιώθοντας ότι έχουμε κίνητρα και ζωντάνια, μπορούμε να υπερβούμε σχεδόν τα πάντα. Νιώθοντας πλήξη και ανησυχία, το μυαλό μας κλείνει και γινόμαστε όλο και πιο αδρανείς.
Στο παρελθόν, μόνο οι ελίτ ή εκείνοι που είχαν σχεδόν υπεράνθρωπη ενεργητικότητα και ζήλο μπορούσαν να επιδιώξουν μια καριέρα της επιλογής τους και να γίνουν ειδήμονες σ’ αυτή. Σήμερα έχουμε τόση πρόσβαση στις πληροφορίες και στη γνώση που οι παλιοί Δάσκαλοι μόνο να την ονειρευτούν μπορούσαν.
Μολονότι μπορεί να βρισκόμαστε σε μια ιστορική στιγμή που προσφέρει πλούσιες πιθανότητες για να αποκτήσουμε τη βαθιά γνώση, μια στιγμή στην οποία ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι μπορούν πιο εύκολα να κάνουν πράξη τις κλίσεις τους, στην πραγματικότητα έχουμε μπροστά μας ένα τελευταίο εμπόδιο πριν φτάσουμε αυτή τη δύναμη, ένα εμπόδιο που είναι πολιτιστικό, ύπουλο και επικίνδυνο.
Αυτή η αλλαγή αξιών είναι αρκετά πρόσφατη και ανάγεται σε συνθήκες που αφορούν ειδικά την εποχή μας.
Ζούμε σε έναν κόσμο που φαντάζει όλο και περισσότερο εκτός ελέγχου. Μια φυσική αντίδραση όταν οι άνθρωποι νιώθουν να πνίγονται είναι να αποσυρθούν σε διάφορες μορφές παθητικότητας. Αν δεν προσπαθούμε να κάνουμε πολλά πράγματα στη ζωή, αν περιορίσουμε τον κύκλο της δράσης μας, τότε θα μπορέσουμε να δώσουμε στον εαυτό μας την ψευδαίσθηση του ελέγχου. Όσο λιγότερα προσπαθούμε να κάνουμε, τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες αποτυχίας. Αν μπορέσουμε να κάνουμε να φανεί ότι δεν είμαστε υπεύθυνοι για τη μοίρα μας, γι’ αυτό που μας συμβαίνει στη ζωή, τότε η φαινομενική ανημποριά μας είναι πιο ανεκτή.
Αν δεν προσέξετε, αυτή η στάση ανεπαίσθητα θα σας μολύνει. Χωρίς να το αντιληφθείτε, θα χαμηλώσετε τους στόχους σας για όσα μπορείτε να πετύχετε στη ζωή σας. Συμβιβαζόμενοι με τις κοινωνικές νόρμες, θα ακούτε πιο πολύ τους άλλους παρά την εσωτερική φωνή σας. Ίσως διαλέξετε μια καριέρα βασισμένοι σε αυτό που θα σας λέει ο κοινωνικός κύκλος και οι γονείς σας ή στο πόσο προσοδοφόρα θα είναι. Αν χάσετε την επαφή με το εσωτερικό κάλεσμά σας, μπορεί να έχετε κάποια επιτυχία στη ζωή, αλλά τελικά η έλλειψη πραγματικής επιθυμίας θα σας προφτάσει.
Η δουλειά σας θα γίνεται μηχανικά. Θα καταλήξετε να ζείτε για τις ώρες της διασκέδασης και για τις άμεσες απολαύσεις. Ίσως θα νιώθετε σύγχυση και κατάθλιψη, χωρίς να συνειδητοποιείτε ότι η πηγή τους είναι ότι αποξενωθήκατε από τις δημιουργικές δυνατότητές σας.
Πριν να είναι πολύ αργά, πρέπει να βρείτε τον δρόμο για την κλίση σας, εξερευνώντας τις απίστευτες ευκαιρίες της εποχής στην οποία γεννηθήκατε.
Πρώτον, πρέπει να δείτε την προσπάθειά σας να αποκτήσετε τη βαθιά γνώση σαν κάτι άκρως αναγκαίο και θετικό. Ο κόσμος βρίθει από προβλήματα, που πολλά από αυτά τα προκαλέσαμε εμείς. Για να τα λύσουμε θα χρειαστεί τεράστιος κόπος και δημιουργικότητα.
Το να βασιστούμε στη γενετική, την τεχνολογία, τη μαγεία ή την καλοσυνάτη και φυσική συμπεριφορά δεν θα μας σώσει. Χρειαζόμαστε ενέργεια όχι μόνο για να ασχοληθούμε με πρακτικά θέματα, αλλά επίσης για να σφυρηλατήσουμε καινούριους θεσμούς και δομές που να ανταποκρίνονται στις μεταβληθείσες συνθήκες μας.
Πρέπει να δημιουργήσουμε τον δικό μας κόσμο ή να πεθάνουμε από αδράνεια. Πρέπει να ξαναβρούμε την έννοια της βαθιάς γνώσης που μας καθόρισε ως είδος πριν από τόσα εκατομμύρια χρόνια. Δεν είναι βαθιά γνώση με σκοπό να κυριαρχήσουμε στη φύση ή στους άλλους ανθρώπους, αλλά για να χαράξουμε τη μοίρα μας. Η παθητική ειρωνική στάση δεν είναι αξιοθαύμαστη ή ρομαντική, αλλά αξιολύπητη και καταστροφική.
Δεύτερον, πρέπει να πείσετε τον εαυτό σας για τα παρακάτω: οι άνθρωποι αποκτούν το μυαλό και την ποιότητα του εγκεφάλου που τους αξίζει μέσω των πράξεών τους στη ζωή. Παρά τη δημοτικότητα των γενετικών εξηγήσεων της συμπεριφοράς μας, πρόσφατες ανακαλύψεις της νευροεπιστήμης ανατρέπουν μακροχρόνιες πεποιθήσεις σχετικά με το ότι ο εγκέφαλος είναι γενετικά προκαθορισμένος.
Οι επιστήμονες δείχνουν σε ποιο βαθμό ο εγκέφαλος στην πραγματικότητα είναι εύπλαστος – ότι οι σκέψεις μας προσδιορίζουν το νοητικό τοπίο μας. Εξερευνούν τη σχέση της δύναμης της θέλησης με τη φυσιολογία μας και το πόσο βαθιά μπορεί το μυαλό να επηρεάσει την υγεία και τη λειτουργικότητά μας.
Οι άνθρωποι που είναι παθητικοί δημιουργούν ένα πνευματικό τοπίο που είναι μάλλον άγονο. Εξαιτίας των περιορισμένων εμπειριών και πράξεων τους, πολλά είδη διασυνδέσεων στον εγκέφαλό τους πεθαίνουν λόγω αχρησίας. Καθώς αντιστέκεστε στις παθητικές τάσεις αυτών των καιρών, πρέπει να δουλέψετε για να δείτε πόσο μπορείτε να επεκτείνετε τον έλεγχο των συνθηκών σας και να δημιουργήσετε το είδος του μυαλού που επιθυμείτε – όχι μέσω ναρκωτικών αλλά μέσω της δράσης. Αποδεσμεύοντας το γνωστικό μυαλό που έχετε μέσα σας, θα βρεθείτε στην πρωτοπορία εκείνων που εξερευνούν τα εκτεταμένα όρια της δύναμης της ανθρώπινης θέλησης.
*Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Υπεροχή του Robert Green. Κυκλοφορεί σε όλα τα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις Διόπτρα και στο www.dioptra.gr
