Πριν από είκοσι τρία χρόνια, ενώ περιεργαζόμουν το βιβλιοπωλείο ενός ινστιτούτου στο Σαν Φρανσίσκο, όπου ήμουν φρεσκοαφιχθείσα μεταπτυχιακή φοιτήτρια, ένας τίτλος στο τμήμα των νέων εκδόσεων τράβηξε ξαφνικά την προσοχή μου: Women and Desire: Beyond Wanting to be Wanted (Polly Young-Eisendrath, 2000). Μια αίσθηση αναγνώρισης με κατέκλυσε και προχώρησα στην κατάποση του βιβλίου μέσα στις επόμενες 24 ώρες, καθώς περιείχε τόση τροφή που διψούσα. Το βιβλίο διατύπωνε αυτό που εγώ, και τόσες πολλές γυναίκες που γνώριζα, βίωναν αλλά δεν μπορούσαν να το ονομάσουν.
Η συγγραφέας, ψυχολόγος και αναλυτής του Γιουνγκ, υποστήριζε ότι οι γυναίκες είναι αποξενωμένες από την επιθυμία τους, από το ίδιο τους το θέλω. Αντί να κινούνται προς τα έξω προς τον κόσμο με βάση την επιθυμία τους, διοχετεύουν την ενέργειά τους στο να θέλουν να τις θέλουν οι άλλοι. Η πολύτιμη ζωτική ενέργεια που θα μπορούσε να διοχετευτεί προς τις επιθυμίες τους, ανακατευθύνεται προς το έργο της καλλιέργειας μιας ευχάριστης και ελκυστικής εικόνας, τροφοδοτώντας έτσι την επιθυμία των άλλων.
Advertisment
Κατά τη διαδικασία, οι γυναίκες “παγιδεύονται σε εικόνες” και θυσιάζουν την αυθεντικότητα, την αυτοκυριαρχία και την ικανότητα να είναι υποκείμενα της δικής τους επιθυμίας: “Το να θέλεις να είσαι επιθυμητός έχει να κάνει με το να βρίσκουμε τη δύναμή μας σε μια εικόνα και όχι στις πράξεις μας. Προσπαθούμε να φανούμε ελκυστικοί, ωραίοι, καλοί, έγκυροι, νόμιμοι ή άξιοι σε κάποιον άλλον, αντί να ανακαλύψουμε τι πραγματικά αισθανόμαστε και τι θέλουμε για τον εαυτό μας. Σε αυτού του είδους τη συνειδητή ή ασυνείδητη διευθέτηση, οι άλλοι άνθρωποι αναμένεται να παρέχουν τα δικά μας συναισθήματα δύναμης, αξίας ή ζωτικότητας, εις βάρος της δικής μας αυθεντικής ανάπτυξης.
Στη συνέχεια νιώθουμε δυσαρεστημένοι, απογοητευμένοι και εκτός ελέγχου, επειδή έχουμε θυσιάσει τις πραγματικές μας ανάγκες και επιθυμίες στις διευθετήσεις που έχουμε κάνει με τους άλλους. Βρίσκουμε τους εαυτούς μας να θέλουν πάντα να μας βλέπουν υπό θετικό πρίσμα: η τέλεια μητέρα, η ιδανική φίλη, ο σαγηνευτικός εραστής, το λεπτό ή αθλητικό σώμα, ο ευγενικός γείτονας, το ικανό αφεντικό. Αντί να γνωρίζουμε την αλήθεια για το ποιοι είμαστε και τι θέλουμε από τη ζωή μας, παγιδευόμαστε σε εικόνες”. (Polly Young-Eisendrath, 2000)
Η ανακάλυψη αυτού του βιβλίου στα 20 μου χρόνια ήταν αποσαφηνιστική. Ήξερα ότι είχα πολλή δουλειά να κάνω για να αποσύρω την ενέργεια από το εγχείρημα της προσπάθειας να γίνω το αντικείμενο του πόθου, το εγχείρημα της χρόνιας προσπάθειας να με επιλέγουν οι άλλοι αντί να καθοδηγούμαι πρωτίστως από τη δική μου επιλογή. Ήξερα ότι έπρεπε να αναλάβω μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική μου επιθυμία, αν επρόκειτο να ζήσω τη ζωή πιο ολοκληρωμένα με τους δικούς μου όρους.
Advertisment
Ωστόσο, ήξερα επίσης ότι για τη δύσκολη θέση στην οποία βρισκόμουν δεν έφταιγα εγώ, ούτε ήταν μια φυσική πτυχή της ανάπτυξής μου ως γυναίκα. Ήταν αποτέλεσμα του ότι μεγάλωσα σε μια ανδροκρατούμενη, πατριαρχική κουλτούρα που φοβάται τη γυναικεία αυτοκυριαρχία, τη γυναικεία δύναμη και τη γυναικεία επιθυμία.
Καθώς έπεφταν οι παρωπίδες, έβλεπα πιο καθαρά πόσο πολύτιμο χρόνο είχα σπαταλήσει σε αυτό που ισοδυναμούσε με ένα ψέμα: ότι το να είσαι επιθυμητή ισοδυναμεί με το να είσαι ευτυχισμένη, ολοκληρωμένη, ισχυρή και αγαπημένη. (Προτείνω τα απομνημονεύματα του μοντέλου/ηθοποιού Emily Ratajkowski My Body ως λεπτομερή περιγραφή των συνεπειών – χρόνια ντροπή, αποστασιοποίηση, αυτοεξόντωση – του προσανατολισμού της ζωής κάποιου προς τον στόχο να γίνει το αντικείμενο του πόθου). Ήμουν έτοιμη να ξεριζώσω αυτό το ψέμα από τις ρίζες, να θρηνήσω τη χαμένη ζωτική ενέργεια και να αρχίσω να φυτεύω κάτι νέο στη θέση του.
Στα χρόνια που πέρασαν από τότε, προσπάθησα να αναλάβω την επιθυμία μου πολύ εσκεμμένα: την άκουγα προσεκτικά, προσπαθούσα να την ξεμπλέξω από τις επιθυμίες των γονιών μου, των συνομηλίκων μου και της υπερκουλτούρας, ακολουθούσα τις επιθυμίες μου με μικρούς και μεγαλύτερους τρόπους (και με αυτόν τον τρόπο μάθαινα τα όριά μου και καλλιεργούσα έναν προσωπικό ηθικό κώδικα)- και αντιμετώπιζα τις συνέπειες του να δυσαρεστήσω μερικές φορές τους άλλους στη διαδικασία αυτή. Είναι ένα έργο σε εξέλιξη – ένα βρώμικο και ριζικά ατελές έργο σε εξέλιξη.
Σήμερα εργάζομαι ως κλινική ψυχολόγος, παρέχοντας ψυχοθεραπεία σε ενήλικες γυναίκες. Θα ήθελα να αναφέρω ότι η σχέση των γυναικών με την επιθυμία έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 23 χρόνια, αλλά από τη θεραπευτική μου θέση δεν φαίνεται να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Τόσες πολλές πελάτισσες όλων των ηλικιών μου λένε το ίδιο πράγμα, χρησιμοποιώντας διαφορετικές λέξεις, αν και το μήνυμα είναι ουσιαστικά το ίδιο: “Δεν ξέρω τι θέλω ή ακόμη και πώς να ξέρω τι θέλω”. “Ξέρω αόριστα τι επιθυμώ, αλλά φοβάμαι να το ακολουθήσω”.
Αυτές οι γυναίκες έχουν επενδύσει τόσο πολύ από την ενέργειά τους στο να φαίνονται όμορφες, χρήσιμες, επιτυχημένες ή “τέλειες” – τέλεια μαμά, τέλειος ερωτικός σύντροφος, τέλεια κόρη (ακόμη και οι γυναίκες στη μέση ηλικία και μετά παλεύουν με αυτό), τέλεια υπάλληλος και συνάδελφος κ.λπ. – εις βάρος του να γνωρίσουν τον εαυτό τους από μέσα προς τα έξω και να κατευθύνουν τη ροή της επιθυμίας τους προς τα έξω, προς τα σχέδιά τους στον κόσμο. Είναι παγιδευμένες στο πλέγμα του να θέλουν να είναι επιθυμητές.
Η ενέργεια που προοριζόταν να ρέει προς τα έξω επιστρέφει στον εαυτό τους σε έναν ατελείωτο αυτοαναφορικό βρόχο που τελικά δεν οδηγεί πουθενά. Και δεδομένων παραγόντων όπως η υπερ-εισροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της πορνογραφίας στην ευρύτερη κουλτούρα, δεν είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς ότι το πρόβλημα που συζητάμε, αν και τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του μπορεί να έχουν αλλάξει, έχει χειροτερέψει συνολικά.
Αξίζει να διευκρινιστεί ότι είναι αναπτυξιακά κατάλληλο, ιδίως κατά την εφηβεία, να αναζητά κανείς επικύρωση και έγκριση από τους γονείς, τους συνομηλίκους, τους ερωτικούς συντρόφους και τα πρόσωπα εξουσίας. Γνωρίζουμε τον εαυτό μας στο πλαίσιο των σχέσεών μας με τους άλλους και των αντιδράσεών τους προς εμάς. Αξίζει επίσης να διευκρινιστεί ότι μπορεί να είναι απολαυστικά ευχάριστο να βιώνουμε την επιθυμία των άλλων ανθρώπων- αυτό δεν είναι μια ανθυγιεινή εμπειρία από μόνο του.
Είναι όταν η αναζήτηση της επικύρωσης γίνεται καταναγκαστική σε ποιότητα – αντί για μια ανάλαφρη ή παιχνιδιάρικη προσπάθεια- όταν οι άνθρωποι κολλάνε στην ανάγκη αυτής της επικύρωσης- όταν η επιθυμία να είναι κάποιος επιθυμητός γίνεται κεντρικό κίνητρο για τις πράξεις του και συνεχίζει να φτάνει στη ζάχαρη της έγκρισης και της επικύρωσης αντί για πραγματικές πηγές διατροφής, τότε υπάρχει ένα πρόβλημα που αξίζει να αντιμετωπιστεί. Μια τελευταία σημείωση που αξίζει να διευκρινιστεί: Πολλοί άνδρες σε αυτή την κουλτούρα είναι επίσης παγιδευμένοι στο δίχτυ της επιθυμίας να είναι επιθυμητοί, ενώ ορισμένες γυναίκες φαίνεται να έχουν ξεφύγει από το δίχτυ σχεδόν εντελώς.
Τα προβλήματα που τείνουν να πλήττουν τις γυναίκες περισσότερο από τους άνδρες συχνά υποβαθμίζονται ή διαγράφονται ως επιφανειακά. Δεν πρέπει να υποβαθμίζουμε αυτό το πρόβλημα. Το να θέλουμε να είμαστε επιθυμητοί ως κεντρική κινητήρια δύναμη ισοδυναμεί με αποικιοποίηση του ψυχισμού και σφετερισμό της ζωτικής δύναμης που θα μπορούσε αντ’ αυτού να διοχετευτεί προς τη δημιουργία μιας πιο συνδεδεμένης, ουσιαστικής, ζουμερής, LIT UP ύπαρξης.
Το εγχείρημα της υποκειμενοποίησης της επιθυμίας μας δεν είναι ένα επιφανειακό εγχείρημα με ναρκισσιστικούς στόχους. Ακριβώς το αντίθετο. Ο επαναπροσανατολισμός από αντικείμενο σε υποκείμενο της επιθυμίας συνεπάγεται την επούλωση ναρκισσιστικών πληγών – πληγών που προκύπτουν από την ανάπτυξη στο πλαίσιο μιας πατριαρχικής, σεξουαλικά αντικειμενοποιητικής κουλτούρας που αφήνει τόσες πολλές γυναίκες με μια τραυματισμένη αίσθηση του εαυτού.
Η προοδευτική υποκειμενοποίηση της επιθυμίας μας μετατοπίζει την πυξίδα που προσανατολίζει τις πράξεις μας από το εξωτερικό (“Τι θα σκεφτούν για μένα;”) στο εσωτερικό (“Τι θέλω;”). Μαθαίνουμε να συντονιζόμαστε με μια εσωτερική πυξίδα, να κινούμαστε προς τα έξω προς τον κόσμο από αυτή τη βάση και, με τη σειρά μας, να βιώνουμε περισσότερη δράση, ζωτικότητα και ελευθερία. Στο τέλος της ημέρας, αυτό δεν είναι που πραγματικά θέλουν οι περισσότεροι άνθρωποι;
Μια ανάρτηση στο ιστολόγιο μπορεί να χρησιμεύσει μόνο ως απλή πρόταση ή πρόσκληση, παρά να παρουσιάσει μια εξελιγμένη ανάλυση ενός θέματος. Η επιθυμία είναι περίπλοκη. Ψυχαναλυτικές, θρησκευτικές και φιλοσοφικές παραδόσεις έχουν προσπαθήσει να την κατανοήσουν, να την τιθασεύσουν, να την διεγείρουν, να την εξαφανίσουν ή να σπάσουν τον κώδικά της. Αλλά δεν χρειάζεται να κολλήσουμε στη θεωρία για να εμπλακούμε σε μια ουσιαστική έρευνα σχετικά με την επιθυμία. Αν βλέπετε αξία στο να αναλάβετε τη σχέση σας με την επιθυμία πιο συνειδητά, κάντε το. Κάντε ό,τι χρειάζεται για να φροντίσετε την εσωτερική φωτιά.
