Η εργασία, ένας από τους θεμελιώδεις πυλώνες της ανθρώπινης ζωής, βρίσκεται σε μια περίοδο μεγάλων αλλαγών. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν τέτοιες μεταβολές. Στα τέλη του 18ου αιώνα, η Βιομηχανική Επανάσταση μετέτρεψε την αγροτική εργασία σε βιομηχανική, προκαλώντας ανησυχίες, διαμαρτυρίες, αλλά και νέες ευκαιρίες. Οι μηχανές της εποχής, όπως οι αργαλειοί, έφεραν φόβο για μαζική ανεργία, αλλά τελικά δημιούργησαν νέες θέσεις, καθώς η οικονομία αναδιαμορφώθηκε γύρω από τη βιομηχανία. Όπως σημείωσε ο οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, «η τεχνολογία δεν μειώνει την απασχόληση· απλώς αναδιατάσσει τις μορφές της».
Το εργασιακό παρόν
Σήμερα, ζούμε κάτι αντίστοιχο. Η αυτοματοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχονται να αναδιαμορφώσουν όχι μόνο τη βιομηχανία, αλλά και τις υπηρεσίες. Ρομπότ αναλαμβάνουν εργασίες ρουτίνας, από τη συναρμολόγηση προϊόντων μέχρι την εξυπηρέτηση πελατών μέσω chatbot. Όπως οι μηχανές του 19ου αιώνα, τα ρομπότ προκαλούν φόβους για απώλεια θέσεων εργασίας. Αλλά η ιστορία μας δείχνει ότι οι τεχνολογικές επαναστάσεις δημιουργούν περισσότερες ευκαιρίες απ’ όσες αφαιρούν, εφόσον οι κοινωνίες είναι έτοιμες να προσαρμοστούν. Για παράδειγμα, οι εργάτες του 20ού αιώνα που εγκατέλειψαν τα χωράφια για να δουλέψουν στα εργοστάσια απέκτησαν νέες δεξιότητες και βρήκαν σταθερότερη εργασία σε περιβάλλοντα που συχνά προσέφεραν καλύτερες συνθήκες ζωής.
Advertisment
Ωστόσο, οι αλλαγές δεν περιορίζονται στην αυτοματοποίηση. Η πανδημία COVID-19 λειτούργησε ως καταλύτης για την απομακρυσμένη εργασία, μια πρακτική που ίσως χρειαζόταν δεκαετίες για να γίνει ευρέως αποδεκτή υπό φυσιολογικές συνθήκες. Η ιστορία επαναλαμβάνεται με διαφορετικό πρόσωπο. Σκεφτείτε την περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι αλλαγές στις μεταφορές και τις επικοινωνίες έκαναν εφικτή την ανάπτυξη διεθνών επιχειρήσεων. Η εργασία επεκτάθηκε πέρα από τα σύνορα, δημιουργώντας παγκόσμιες αγορές και νέες προοπτικές.
Σήμερα, οι ψηφιακές τεχνολογίες κάνουν την εργασία ανεξάρτητη από τη φυσική τοποθεσία, επιτρέποντας σε κάποιον να δουλεύει από ένα απομακρυσμένο χωριό για μια εταιρεία στην άλλη πλευρά του πλανήτη. Αυτή η εξέλιξη έχει τεράστιες δυνατότητες, αλλά συνοδεύεται και από σημαντικές προκλήσεις. Οι εργαζόμενοι μπορεί να νιώθουν απομόνωση ή να δυσκολεύονται να διαχωρίσουν την επαγγελματική από την προσωπική τους ζωή. Επίσης, η άνιση πρόσβαση στις απαραίτητες τεχνολογίες αποκλείει πολλές κοινότητες από τις νέες ευκαιρίες.
Σύμφωνα με τη Βικπαίδεια, κοινωνία της πληροφορίας ονομάζεται μία κοινωνία όπου η παραγωγή, διανομή, χρήση, ενσωμάτωση και διαχείριση πληροφοριών αποτελεί σημαντική οικονομική, πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα. Σκοπός μιας κοινωνίας της πληροφορίας είναι να κερδίσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα διεθνώς, δια μέσου της χρήσης της πληροφορικής (IT) με δημιουργικό και παραγωγικό τρόπο. Ο κοινωνιολόγος Μανουέλ Καστέλς σημείωνε ήδη από τη δεκαετία του 1990 ότι «το χάσμα μεταξύ των πληροφοριο-ισχυρών και των πληροφοριο-ανίσχυρων απειλεί να διευρύνει τις ανισότητες». Αυτό παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο.
Advertisment
Νέες δυνατότητες και προκλήσεις
Οι αλλαγές αυτές αναδεικνύουν την ανάγκη για νέες δεξιότητες. Σκεφτείτε τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930, όταν η μαζική ανεργία ανάγκασε εκατομμύρια ανθρώπους να αλλάξουν επαγγελματική κατεύθυνση. Η απάντηση τότε ήταν μεγάλα δημόσια προγράμματα κατάρτισης και έργα υποδομής, που βοήθησαν να ανακτηθεί η οικονομική σταθερότητα. Σήμερα, η πρόκληση είναι παρόμοια, αλλά με επίκεντρο τις ψηφιακές δεξιότητες και την προσαρμοστικότητα. Ένας εργαζόμενος δεν χρειάζεται μόνο να γνωρίζει πώς να χρησιμοποιεί ένα πρόγραμμα υπολογιστή· πρέπει επίσης να κατανοεί πώς να συνεργάζεται αποτελεσματικά, να διαχειρίζεται τον χρόνο του και να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες.
Η δια βίου μάθηση γίνεται πλέον κεντρικό στοιχείο της επαγγελματικής ζωής. Ο κόσμος αλλάζει τόσο γρήγορα που η στατική εκπαίδευση μιας εποχής δεν αρκεί. Χρειάζονται πολιτικές που θα ενισχύσουν τη διαρκή εκπαίδευση και την υποστήριξη των εργαζομένων. Οι κυβερνήσεις, οι εργοδότες και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πρέπει να συνεργαστούν για να εξασφαλίσουν ότι οι εργαζόμενοι θα έχουν πρόσβαση σε σύγχρονα εργαλεία και προγράμματα κατάρτισης. Όπως έδειξε η Βιομηχανική Επανάσταση, εκείνοι που προσαρμόζονται και αναπτύσσουν νέες δεξιότητες βρίσκουν θέση σε έναν κόσμο που αλλάζει.
Τι μας διδάσκει η ιστορία
Η εργασία έχει αλλάξει ξανά και ξανά στην ανθρώπινη ιστορία, και κάθε φορά οι κοινωνίες χρειάστηκε να προσαρμοστούν. Αυτό που μαθαίνουμε από το παρελθόν είναι ότι η προσαρμοστικότητα και η εκπαίδευση είναι τα κλειδιά για να μετατρέψουμε την αλλαγή σε ευκαιρία. Όπως ο κόσμος του 19ου αιώνα έμαθε να συνυπάρχει με τις μηχανές της Βιομηχανικής Επανάστασης και ο κόσμος του 20ού αιώνα με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, έτσι και ο κόσμος του 21ου αιώνα θα πρέπει να μάθει να συνυπάρχει με τα ρομπότ, την τεχνητή νοημοσύνη και την απομακρυσμένη εργασία. Οι προκλήσεις είναι μεγάλες, αλλά η ιστορία μας διδάσκει ότι μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε και να προοδεύσουμε.
