Το ψέμα είναι μια πράξη ανθρώπινη. Όλοι έχουμε πει ψέματα — από ευγενικές αποκρύψεις μέχρι πιο σκόπιμες αποσιωπήσεις. Όμως, όταν νιώθουμε ότι κάποιος δεν είναι ειλικρινής απέναντί μας, γεννιούνται συναισθήματα αβεβαιότητας, προδοσίας και ανασφάλειας. Πώς μπορούμε, λοιπόν, να διακρίνουμε την αλήθεια από το ψέμα;
Η απάντηση δεν βρίσκεται σε μία μόνο ένδειξη, αλλά στην ευαίσθητη παρατήρηση της ασυνέπειας ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις, τον τόνο και την πρόθεση, τη ματιά και το μήνυμα.
Advertisment
Ακολουθούν βασικές ενδείξεις που, όταν συνυπάρχουν ή παρουσιάζονται έντονα, μπορεί να δείχνουν ότι κάποιος δεν είναι ειλικρινής:
1. Ασυνέπεια στα λόγια και τη γλώσσα του σώματος
Η γλώσσα του σώματος είναι ο καθρέφτης του υποσυνείδητου. Όταν κάποιος λέει «είμαι ήρεμος» αλλά το σώμα του είναι σφιγμένο, τα χέρια του τρέμουν ή οι ώμοι του είναι ανασηκωμένοι, δημιουργείται μια δυσαρμονία. Οι λέξεις λένε ένα πράγμα, αλλά το σώμα μοιάζει να μαρτυρά μια άλλη πραγματικότητα.
Και εδώ δεν μιλάμε μόνο για “μεγάλα” ψέματα. Ακόμα και στα λεγόμενα λευκά ψέματα —αυτά που λέγονται για να προστατεύσουμε ή να μην πληγώσουμε— το σώμα συχνά αποκαλύπτει μια εσωτερική σύγκρουση. Η επιθυμία να προστατεύσουμε συνυπάρχει με την αλήθεια που κρατάμε μέσα μας.
Advertisment
2. Αλλαγές στον τόνο της φωνής
Ο τόνος της φωνής μπορεί να γίνει ψηλότερος, πιο απότομος ή να σπάσει, όταν κάποιος λέει ψέματα. Αυτές οι αλλαγές είναι συχνά ακούσιες. Ο φόβος της αποκάλυψης ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, προκαλώντας φυσιολογικές αντιδράσεις όπως ταχύτερη αναπνοή και νευρικότητα, που με τη σειρά τους επηρεάζουν τον ήχο της φωνής.
Πιο ενδιαφέρον όμως είναι το πώς μιλάει κανείς. Υπάρχει καθυστέρηση στην απάντηση; Σκέφτεται πριν απαντήσει σε απλές ερωτήσεις; Αυτές οι παύσεις δεν είναι από μόνες τους αποδείξεις, αλλά μπορεί να σηματοδοτούν μια προσπάθεια να “σκαρφιστεί” ή να διαχειριστεί μια μισή αλήθεια.
3. Μειωμένη οπτική επαφή
Αν και δεν αποφεύγουν όλοι οι ψεύτες το βλέμμα, πολλοί δυσκολεύονται να κοιτάξουν τον άλλο στα μάτια όταν δεν λένε την αλήθεια. Η οπτική επαφή είναι έντονα συνδεδεμένη με την αυθεντικότητα και τη σύνδεση και όταν κάποιος λέει ψέματα, αυτή η σύνδεση μπορεί να γίνεται άβολη.
Αξίζει όμως να είμαστε προσεκτικοί: κάποιοι άνθρωποι, όταν λένε ένα ψέμα, κοιτάζουν περισσότερο στα μάτια — σαν να προσπαθούν να “κρατήσουν” την προσοχή ή να ενισχύσουν την αξιοπιστία τους. Άλλες φορές, η έλλειψη επαφής μπορεί να προέρχεται απλώς από ντροπή, άγχος ή εσωστρέφεια. Δεν είναι πάντα ψέμα. Κοιτάμε, λοιπόν, το πλαίσιο, όχι μόνο το σύμπτωμα.
4. Υπερβολικές λεπτομέρειες
Όταν κάποιος προσπαθεί υπερβολικά να πείσει, μπορεί να καταφεύγει σε «άχρηστες» λεπτομέρειες:
«Έφτασα στις 8:03, όχι στις 8, γιατί είχε φανάρι κόκκινο, και μετά σταμάτησα στο περίπτερο για τσίχλες, αλλά δεν είχε τις καλές, οπότε πήρα κάτι άλλο…»
Αυτές οι εξηγήσεις έχουν συχνά την πρόθεση να αποσπάσουν την προσοχή, να γεμίσουν σιωπές και να προλάβουν ερωτήσεις. Είναι μια προσπάθεια να φανεί πειστικός ο αφηγητής — αλλά τελικά μπορεί να πετύχει το αντίθετο. Ειδικά όταν οι λεπτομέρειες ξεπερνούν τη λογική ροή της αφήγησης.
5. Αγγίζουν το πρόσωπό τους (μύτη, στόμα κ.λπ.)
Οι μικροκινήσεις —όπως το άγγιγμα της μύτης ή του στόματος— είναι συχνές όταν κάποιος νιώθει άβολα. Το νευρικό σύστημα ενεργοποιεί αυτές τις κινήσεις σχεδόν αυτόματα. Η πράξη αυτή λειτουργεί σαν τρόπος εκτόνωσης της έντασης, αλλά επίσης και σαν ένας υποσυνείδητος τρόπος «απόκρυψης» ή φίμωσης της αλήθειας. Είναι σαν το σώμα να προσπαθεί να «εμποδίσει» το στόμα από το να πει κάτι που δεν είναι αληθινό.
6. Η σιωπηλή δύναμη της διαίσθησης
Κάποιες φορές, η πιο καθαρή ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά δεν είναι ο τόνος, η γλώσσα του σώματος ή το περιεχόμενο των λέξεων — αλλά το συναίσθημα που μας προκαλεί η αλληλεπίδραση. Ένα αόριστο «κάτι δεν κολλάει», μια εσωτερική ενόχληση, μια ένταση στο στομάχι ή μια ελαφριά δυσφορία.
Αυτή η διαίσθηση —όταν δεν βασίζεται σε προκαταλήψεις— είναι συχνά ένα σημάδι ότι το υποσυνείδητό μας εντοπίζει μικρές ασυνέπειες που δεν έχουμε ακόμα «συνειδητοποιήσει» λογικά.
Μπορεί να νιώσουμε ότι ο άλλος δεν είναι παρών, ότι κάτι στον τρόπο του μοιάζει “στημένο”, ή ότι τα λόγια του δεν μας αγγίζουν πραγματικά. Όλα αυτά είναι σήματα.
Η αλήθεια πίσω από το ψέμα
Δεν λέμε ψέματα μόνο για να εξαπατήσουμε. Συχνά το ψέμα είναι ένας τρόπος προστασίας από την απόρριψη, από την ενοχή, από τον φόβο της τιμωρίας ή της απώλειας. Άλλες φορές, είναι πιο ήπιο — μια απόκρυψη ή στρογγυλοποίηση της αλήθειας για να μην πληγώσουμε κάποιον. Η πρόθεση πίσω από το ψέμα λέει πολλά για τον χαρακτήρα του.
Το σημαντικό είναι να κατανοούμε ότι δεν είναι όλα τα ψέματα ίδια και δεν αξίζει να αντιμετωπίζουμε με τον ίδιο τρόπο έναν άνθρωπο που λέει «είμαι καλά» ενώ δεν είναι, με κάποιον που παραποιεί την αλήθεια συστηματικά για ίδιον όφελος.
Η ανίχνευση ενός ψέματος δεν είναι εύκολη υπόθεση, και το να βλέπεις πίσω από τις λέξεις απαιτεί ενσυναίσθηση, όχι μόνο παρατηρητικότητα. Δεν μπορούμε φυσικά να γίνουμε “ανιχνευτές ψεύδους”, αλλά μπορούμε να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα σημάδια δυσφορίας, ασυμφωνίας και εσωτερικής σύγκρουσης στους άλλους και στον εαυτό μας.
Εξάλλου, η αλήθεια κάθεται ήρεμη. Το ψέμα στήνει παράσταση.
