Ενώ η εκπαίδευση τείνει να μετρά την πρόοδο με αριθμούς, βαθμολογίες και τεστ πολλαπλής επιλογής, μια λιγότερο απτή αλλά εξαιρετικά ουσιαστική ικανότητα φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην ακαδημαϊκή πορεία των παιδιών: η συναισθηματική νοημοσύνη. Πρόκειται για την ικανότητα κατανόησης, διαχείρισης και έκφρασης συναισθημάτων — μια δεξιότητα που όχι μόνο ενισχύει την κοινωνική αλληλεπίδραση αλλά, όπως δείχνουν πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, συνδέεται άμεσα και με την αναγνωστική κατανόηση.
Αν και η σύνδεση μεταξύ συναισθηματικής νοημοσύνης και ανάγνωσης μοιάζει διαισθητικά λογική, πλέον επιβεβαιώνεται και μέσα από εμπειρικά δεδομένα, προσφέροντας μια νέα οπτική για το πώς διαμορφώνονται τόσο η αναγνωστική κατανόηση όσο και η συνολική μαθησιακή πορεία των παιδιών.
Advertisment
Η σύνδεση συναισθήματος και κατανόησης
Η μελέτη των Liyan Yu και Xiuhong Tong, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Learning and Individual Differences, ανέλυσε δεδομένα από 689 μαθητές στην Κίνα, παρακολουθώντας την πορεία τους από την Τρίτη έως την Πέμπτη τάξη του Δημοτικού. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η συναισθηματική νοημοσύνη στην ηλικία των 9 ετών προέβλεπε με αξιόπιστο τρόπο την ικανότητα κατανόησης κειμένου στην ηλικία των 11, ακόμη και όταν ελήφθησαν υπόψη άλλοι γνωστικοί και κοινωνικοί παράγοντες.
Αναλυτικότερα, τα παιδιά που εμφάνιζαν υψηλότερη ικανότητα στην αναγνώριση και ρύθμιση συναισθημάτων σημείωναν καλύτερες επιδόσεις σε τεστ λεξιλογίου και αναγνώρισης λέξεων — δεξιότητες που αποτελούν τη βάση για την κατανόηση αφηγηματικών και πληροφοριακών κειμένων.
Εδώ αξίζει μια διευκρίνιση: η «ικανότητα ανάγνωσης» αφορά την τεχνική πλευρά της διαδικασίας (π.χ. ανάγνωση λέξεων, ταχύτητα, φωνολογική επίγνωση), ενώ η «αναγνωστική κατανόηση» εστιάζει στην ουσία — στην ικανότητα του παιδιού να κατανοεί, να ερμηνεύει και να συνδέει το περιεχόμενο του κειμένου με εμπειρίες και ιδέες. Η έρευνα επικεντρώθηκε στο δεύτερο.
Advertisment
Η εργαζόμενη μνήμη ως διαμεσολαβητής
Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι ο ρόλος της εργαζόμενης μνήμης — δηλαδή της ικανότητας προσωρινής διατήρησης και επεξεργασίας πληροφοριών — στην ανάγνωση μη αφηγηματικών κειμένων. Φαίνεται πως η συναισθηματική νοημοσύνη ενισχύει την εργαζόμενη μνήμη, η οποία με τη σειρά της ενισχύει την κατανόηση πληροφοριακών κειμένων, όπως άρθρα και επιστημονικά κείμενα.
Αυτό καταδεικνύει ότι η επίδραση της συναισθηματικής νοημοσύνης δεν περιορίζεται μόνο στην ενσυναίσθηση ή στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά εμπλέκεται και σε εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου, κρίσιμες για τη μάθηση.
Η συναισθηματική νοημοσύνη ως κοινωνικός ισοσταθμιστής
Ένα από τα πλέον αξιοσημείωτα σημεία της έρευνας αφορά τη συσχέτιση ανάμεσα στη συναισθηματική νοημοσύνη και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των παιδιών. Η θετική επίδραση της συναισθηματικής νοημοσύνης στην αναγνωστική κατανόηση ήταν ακόμη ισχυρότερη σε παιδιά προερχόμενα από οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα. Τα ευρήματα αυτά ευθυγραμμίζονται με τη θεωρία “shift-and-persist”, σύμφωνα με την οποία παιδιά που μεγαλώνουν σε δυσμενείς συνθήκες αναπτύσσουν μηχανισμούς ψυχολογικής προσαρμογής και επιμονής, που λειτουργούν αντισταθμιστικά στις γνωστικές προκλήσεις.
Η συναισθηματική νοημοσύνη, λοιπόν, ενδέχεται να λειτουργεί και ως κοινωνικός ισοσταθμιστής, περιορίζοντας τις ανισότητες στο εκπαιδευτικό περιβάλλον.
Η ανάγνωση ως εργαλείο συναισθηματικής καλλιέργειας
Η ανάγνωση πέρα από τεχνική δεξιότητα, είναι και ένα μέσο εξερεύνησης συναισθημάτων. Οι χαρακτήρες των βιβλίων προσφέρουν στα παιδιά την ευκαιρία να αναγνωρίσουν και να βιώσουν συναισθηματικές καταστάσεις, πολλές από τις οποίες μπορεί να μην έχουν ζήσει τα ίδια. Αυτή η ταύτιση με τον ήρωα καλλιεργεί την ενσυναίσθηση, διευρύνει το συναισθηματικό λεξιλόγιο και συμβάλλει στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη.
Προγράμματα συναισθηματικής μάθησης όπως το RULER, που σχεδιάστηκε από το Yale Center for Emotional Intelligence, έχουν ήδη ενσωματωθεί σε σχολεία παγκοσμίως και συνδέονται με βελτιώσεις τόσο στην ακαδημαϊκή επίδοση όσο και στην κοινωνική συμπεριφορά των μαθητών.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού πλαισίου
Η ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μόνο της οικογένειας. Το σχολείο καλείται να διαμορφώσει ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά ενθαρρύνονται να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να ακούν και να κατανοούν τους άλλους. Οι δάσκαλοι μπορούν να χρησιμοποιούν την ανάγνωση ως εφαλτήριο για τη διερεύνηση συναισθημάτων και ηθικών διλημμάτων, καθιστώντας το μάθημα της γλώσσας ένα πεδίο καλλιέργειας συναισθηματικής επίγνωσης.
Μια ήσυχη δεξιότητα με δυναμική επιρροή
Παρά το γεγονός ότι η συναισθηματική νοημοσύνη δεν αξιολογείται άμεσα σε διαγωνισμούς ή τεστ επιδόσεων, η επίδρασή της αποδεικνύεται πολλαπλά κρίσιμη. Όχι μόνο επηρεάζει την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων των παιδιών, αλλά, όπως αναδεικνύει η παρούσα έρευνα, παίζει σημαντικό ρόλο και στην κατανόηση του κόσμου μέσω της γλώσσας και της ανάγνωσης.
Η ακαδημαϊκή επιτυχία, επομένως, δεν είναι προϊόν μόνο λογικής και αποστήθισης. Καλλιεργείται και μέσα από τη συναισθηματική ευφυΐα, αυτή τη «σιωπηλή δεξιότητα» που δεν κάνει θόρυβο αλλά διαμορφώνει χαρακτήρες με βαθιά κατανόηση και σύνθετη σκέψη.
Πηγές
- Emotional intelligence helps children become better readers
www.psypost.org/emotional-intelligence-helps-children-become-better-readers - Yu, L. & Tong, X. (2024). Emotional intelligence predicts reading comprehension in children. Learning and Individual Differences
www.journals.elsevier.com/learning-and-individual-differences - Yale Center for Emotional Intelligence – RULER program
www.ycei.org/ruler - Readability Tutor – Reading and Emotional Intelligence
www.readabilitytutor.com/reading-and-emotional-intelligence - Brackett, M. (2019). Permission to Feel. Celadon Books
