«Η αληθινή γενναιοδωρία ξεκινά από το θάρρος να δώσεις πρώτα στον εαυτό σου.» – Cheryl Richardson
Σε πολλές σχέσεις υπάρχει ένα είδος ήρεμης, σταθερής προσφοράς που δεν επιδιώκει την αναγνώριση. Πρόκειται για μια φυσική ροή φροντίδας που γίνεται τρόπος ύπαρξης. Οι άνθρωποι που την ενσαρκώνουν είναι εκείνοι που παρατηρούν σιωπηλά, που θυμούνται μικρές λεπτομέρειες, που καλύπτουν ανάγκες χωρίς να τους ζητηθεί. Ωστόσο, όταν η φροντίδα γίνεται μόνιμη στάση χωρίς ανταπόδοση, αφήνει πίσω της σωματική και ψυχική κόπωση.
Advertisment
Όταν η προσφορά δεν προκύπτει από εσωτερική πληρότητα, αλλά από φόβο, ενοχή ή ανάγκη αποδοχής, τότε δεν πρόκειται για γενναιοδωρία. Είναι overgiving — ένα φαινόμενο που αφορά σε πολλούς ανθρώπους με υψηλή ενσυναίσθηση και ευαισθησία. Η ψυχολογία της υπερπροσφοράς δεν φανερώνεται εύκολα, γιατί είναι κοινωνικά επιβραβευμένη. Όμως λειτουργεί σαν διαρροή: χάνεται ενέργεια, θολώνουν τα όρια, αδυνατίζει η αίσθηση του εαυτού.
Όταν η αγάπη γίνεται υποχρέωση
Η Hazel Markus και η Shinobu Kitayama μιλούν για την έννοια του «σχεσιακού εαυτού», του εαυτού που συγκροτείται μέσα από τις σχέσεις. Για έναν τέτοιο εσωτερικό κόσμο, η αγάπη συνδέεται στενά με την προσφορά. Όταν αγαπάς, φροντίζεις. Κι όταν φροντίζεις, αποδεικνύεις την αγάπη σου. Έτσι, σιγά-σιγά, η αγάπη μετατρέπεται σε υποχρέωση. Η χαρά της σύνδεσης δίνει τη θέση της στην αγωνία της επάρκειας.
Σχέσεις οικογενειακές, φιλικές ή ερωτικές μπορεί να χτίζονται πάνω σε μια άνιση δυναμική, όπου το ένα μέλος προσφέρει δυσανάλογα πολύ — χρόνο, συναίσθημα, παρουσία — ενώ το άλλο μένει παθητικός δέκτης. Αυτή η ασυμμετρία δεν είναι πάντα εμφανής. Μπορεί να εμφανίζεται σαν φυσιολογική, μέχρι τη στιγμή που η εξάντληση γίνεται αδιαμφισβήτητη.
Advertisment
Η ψευδαίσθηση της δύναμης
Πολλοί που δίνουν υπερβολικά στους άλλους περιγράφονται ως «δυνατοί άνθρωποι». Αντέχουν πολλά, δεν παραπονιούνται, δεν ζητούν τίποτα. Στην πραγματικότητα, αυτή η εικόνα δύναμης κρύβει μια ψυχολογική ανάγκη: την αποφυγή της απόρριψης. Η Terri Cole, στο έργο της Boundary Boss, περιγράφει πώς οι άνθρωποι που έχουν εκπαιδευτεί να προτεραιοποιούν τις ανάγκες των άλλων, συχνά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τις δικές τους.
Δεν πρόκειται για γενναιοδωρία, αλλά για στρατηγική επιβίωσης. Η φροντίδα γίνεται τρόπος να διατηρείται η ασφάλεια μιας σχέσης. Όμως το τίμημα είναι μεγάλο. Ο εσωτερικός εαυτός στερεύει. Η φωνή που κάποτε ήξερε τι θέλει, αρχίζει να σιγεί.
Η ψυχοσωματική φθορά της υπερπροσφοράς
Ο Dr. Gabor Maté επισημαίνει ότι η καταπιεσμένη ανάγκη για αυτοφροντίδα συνδέεται συχνά με ψυχοσωματικές εκδηλώσεις. Όταν κάποιος δίνει συνεχώς, χωρίς να λαμβάνει, το σώμα αρχίζει να αντιδρά. Κόπωση, ευερεθιστότητα, διαταραχές ύπνου, ακόμη και αυτοάνοσα νοσήματα έχουν συνδεθεί με χρόνιο stress που προκαλείται από την υπερπροσφορά.
Η εσωτερική φωνή που παρακινεί κάποιον να δίνει αδιάκοπα, συχνά έχει ρίζες παιδικές: μια σχέση όπου η αγάπη εξαρτιόταν από τη χρησιμότητα. Έτσι, το overgiving δεν είναι επιλογή, αλλά εσωτερικός αυτοματισμός.
Η πολιτισμική ρίζα του overgiving
Σε πολλές κοινωνίες, ιδιαίτερα στις μεσογειακές και στις ασιατικές, η αδιάκοπη προσφορά — κυρίως από τις γυναίκες — θεωρείται δείγμα αρετής, αξιοπρέπειας και ηθικής υπεροχής. Από μικρή ηλικία, πολλά κορίτσια εκπαιδεύονται να είναι «καλές κόρες», «υποστηρικτικές συντρόφισσες», «ανιδιοτελείς μητέρες». Αυτή η πολιτισμική προσδοκία διαμορφώνει ταυτότητες, επηρεάζει τις εσωτερικές φωνές και ενισχύει τη δυσκολία να ειπωθεί το «όχι».
Η κοινωνική ανταμοιβή για την υπερπροσφορά θολώνει τη γραμμή ανάμεσα στη γενναιοδωρία και στην αυτοαπώλεια. Και κάπως έτσι, η υπερβολική φροντίδα παρουσιάζεται όχι μόνο ως φυσιολογική, αλλά και ως ιδανική.
Overgiving στην εργασία και στην ταυτότητα ρόλου
Η υπερπροσφορά δεν περιορίζεται στις προσωπικές σχέσεις. Εμφανίζεται έντονα και στον επαγγελματικό χώρο, ιδιαίτερα σε επαγγέλματα φροντίδας όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Οι εργαζόμενοι προσφέρουν χωρίς σταματημό, υπερβαίνουν τα όριά τους, αναλαμβάνουν διαρκώς περισσότερα — εις βάρος της σωματικής και ψυχικής τους αντοχής.
Συχνά, η επαγγελματική ταυτότητα συγχέεται με την προσωπική αξία. Όταν η συνεισφορά γίνεται πηγή επιβεβαίωσης, το άτομο δυσκολεύεται να διακρίνει πότε πρέπει να σταματήσει. Έτσι, το overgiving μεταμφιέζεται σε «επαγγελματισμό» ή «ευσυνειδησία», ενώ στην πραγματικότητα συνιστά μια αυτοκαταστροφική υπερπροσπάθεια να διατηρηθεί η αίσθηση χρησιμότητας.
Η μαθημένη σιωπή και η δυσκολία στον διάλογο
Πίσω από την υπερπροσφορά, συχνά υπάρχει η δυσκολία να εκφραστούν ανάγκες, όρια και συναισθήματα. Πολλοί έχουν μάθει πως το να ζητάς σημαίνει ότι είσαι βάρος. Ότι η ανάγκη σου είναι υπερβολική. Ότι η σιωπή είναι πιο ασφαλής από την ειλικρίνεια.
Αυτό δημιουργεί μια βαθιά εσωτερική παγίδα: ο άνθρωπος προσφέρει αδιάκοπα, αλλά δεν νιώθει ότι λαμβάνει. Και ταυτόχρονα, φοβάται να ζητήσει, για να μην διαταράξει την ισορροπία ή φανεί «δύσκολος» ή «εγωιστής». Η σιωπή έτσι δεν γίνεται πράξη ωριμότητας, αλλά επιβίωσης.
Η στροφή προς την ισορροπία
Η αναγνώριση του overgiving δεν συνεπάγεται απόσυρση ή σκληρότητα. Σημαίνει επανατοποθέτηση. Η ουσιαστική φροντίδα ξεκινά από τον εαυτό και προχωρά προς τον άλλον. Όταν κάποιος φροντίζει χωρίς να αδειάζει, τότε η σχέση δεν γίνεται βάρος, αλλά χώρος ανταλλαγής.
Η Brené Brown έχει γράψει πως η αυθεντική σύνδεση προϋποθέτει τρωτότητα. Η δύναμη βρίσκεται στην ειλικρίνεια, στην αναγνώριση των ορίων, στην αποδοχή ότι δεν μπορείς — και δεν χρειάζεται — να είσαι τα πάντα για τους άλλους. Εκεί, γεννιέται μια νέα σχέση: όχι στηριγμένη στη θυσία, αλλά στην αμοιβαιότητα.
Ένας ενδεικτικός τρόπος σωστού χειρισμού της υπερπροσφοράς ξεκινά με ερωτήσεις που βοηθούν στην αυτοπαρατήρηση: «Γιατί νιώθω ενοχή όταν λέω όχι;», «Τι με κάνει να πιστεύω ότι η αξία μου εξαρτάται από το πόσο δίνω;», «Ποιο είναι το κόστος αυτής της συνεχούς φροντίδας για εμένα;». Τέτοιες ερωτήσεις δεν έχουν μία και μοναδική απάντηση. Λειτουργούν όμως σαν γέφυρες προς μια πιο ισορροπημένη, αυθεντική και ελεύθερη μορφή σχέσης — όπου η προσφορά δεν ακυρώνει την αυτοπροστασία.
Η αποδοχή ότι η σχέση μπορεί να επιβιώσει ακόμη και χωρίς υπερπροσφορά δημιουργεί χώρο για αυθεντικότητα. Δεν είναι το “όχι” που πληγώνει τη σχέση, αλλά η εξάντληση που κάποτε το υποκαθιστά.
«Η αυτοπροστασία δεν είναι εγωισμός· είναι συνθήκη για ουσιαστική προσφορά.» – Gabor Maté
Πηγές
• Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss. New York: Basic Books.
• Brown, B. (2010). The Gifts of Imperfection. Hazelden Publishing.
• Cole, T. (2021). Boundary Boss: The Essential Guide to Talk True, Be Seen, and (Finally) Live Free. Sounds True.
• Lerner, H. (2004). The Dance of Connection. Harper.
• Travers, M. (2025). 2 Signs You’re Overgiving in Your Relationship. Psychology Today.
• van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
• Colier, N. (2023). When Over-Giving Is Depleting You: How to Stop. Psychology Today.
• Greater Good Science Center (2018). The Science of Generosity. University of California, Berkeley.
• Markus, H. & Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98(2), 224–253.
• Maté, G. (2003). When the Body Says No: Exploring the Stress-Disease Connection. Wiley Canada.
