Όλοι έχουμε μια γεύση που λειτουργεί σαν καταφύγιο. Ίσως είναι η μακαρονάδα της μαμάς, η σούπα που μας έφτιαχναν όταν ήμασταν άρρωστοι, ή το γλυκό που μοσχοβολούσε τις Κυριακές. Οι γεύσεις αυτές δεν τρέφουν μόνο το σώμα — τρέφουν και τη μνήμη, την ψυχή, την ανάγκη για ασφάλεια.
Σε στιγμές άγχους, πένθους ή μοναξιάς, στρεφόμαστε συχνά σε “φαγητά παρηγοριάς” (comfort food), αναζητώντας όχι απλώς τη γεύση, αλλά την αίσθηση ότι κάποιος μάς φροντίζει. Ποιος είναι τελικά ο ψυχολογικός, κοινωνικός και νευροβιολογικός ρόλος της γεύσης στη μνήμη και τη συναισθηματική ανακούφιση; Και γιατί το φαγητό, περισσότερο από λέξεις ή εικόνες, μας γυρίζει τόσο δυνατά πίσω σε στιγμές τρυφερότητας ή ασφάλειας;
Advertisment
Η νευροεπιστήμη της γεύσης και της μνήμης
Η γεύση, όπως και η όσφρηση, έχει ισχυρή διασύνδεση με περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται συναίσθημα και μνήμη. Ο ιππόκαμπος, η αμυγδαλή και ο οσφρητικός φλοιός συνεργάζονται για να δημιουργήσουν αυτό που αποκαλούμε “γεύση-ανάμνηση”. Επιπλέον, η γευστική εμπειρία δεν είναι ποτέ απομονωμένη — συνοδεύεται από αισθήσεις αφής, όσφρησης, ακόμα και ήχου. Αυτή η πολυαισθητηριακή εμπειρία εντυπώνεται βαθιά στον εγκέφαλο, ενισχύοντας την ανάκληση συναισθημάτων και καταστάσεων.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η ανάκληση αναμνήσεων που συνδέονται με τη γεύση ενεργοποιεί περισσότερο τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη συναισθηματική επεξεργασία σε σχέση με αναμνήσεις που βασίζονται μόνο σε οπτικά ή λεκτικά ερεθίσματα (Herz, 2004). Αυτός είναι και ο λόγος που μια μπουκιά από ένα γνώριμο φαγητό μπορεί να προκαλέσει ξαφνικά δάκρυα, χαμόγελα ή ένα έντονο αίσθημα παρουσίας του παρελθόντος.
Η συναισθηματική ισχύς του comfort food
Οι γεύσεις δεν λειτουργούν μόνο ως αισθητηριακά ερεθίσματα – είναι ψυχικά ορόσημα. Το comfort food είναι ένα νόστιμο πιάτο, αλλά και μια μορφή άυλης φροντίδας. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, ένα συγκεκριμένο φαγητό ενσωματώνει την παρουσία ενός προσώπου – η σούπα που μαγείρευε η μητέρα, τα γεμιστά του πατέρα, το κέικ που έφερνε η γιαγιά.
Advertisment
Η ψυχολογική έννοια της “μεταβιβασμένης φροντίδας” εξηγεί γιατί οι άνθρωποι συχνά παρηγορούνται μέσω του φαγητού. Η γεύση γίνεται συμβολικό υποκατάστατο της ανθρώπινης σχέσης. Αυτό ενισχύεται στις περιόδους έντονης συναισθηματικής ανάγκης – π.χ. σε φάσεις μοναξιάς, θλίψης, ή αποσταθεροποίησης – όπου το φαγητό παίρνει τη μορφή μνήμης, συντροφιάς και συνέχειας.
Νοσταλγία και τροφή ως χρονομηχανές
Η γεύση, μαζί με την όσφρηση, αποτελεί μια από τις πιο αποτελεσματικές «μηχανές του χρόνου». Η μνήμη που δημιουργείται μέσω της γεύσης δεν είναι αφηρημένη. Είναι βιωματική. Συχνά, περιλαμβάνει:
- Τόπο (π.χ. την κουζίνα του πατρικού)
- Πρόσωπα (π.χ. το άτομο που ετοίμασε το φαγητό)
- Αίσθημα (π.χ. το πώς ένιωθες όταν το έτρωγες)
Η αίσθηση του «ανήκειν» που γεννά ένα φαγητό δεν σχετίζεται με το τι περιέχει το πιάτο, αλλά με το τι περιέχει η εμπειρία που το συνοδεύει. Και σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι αλλάζουν συχνά τόπο, ταυτότητες και σχέσεις, η γεύση γίνεται σταθερά.
Πολιτισμός, παράδοση και φαγητό
Η πολιτισμική διάσταση της τροφής είναι κεντρική στη νοσταλγική της δύναμη. Το comfort food είναι φορέας ταυτότητας. Μεταφέρει ιστορίες, παραδόσεις και συλλογικές μνήμες. Η πίτα της είναι γεωγραφία, γιαγιά, χωριό, τρόπος ζωής.
Η έννοια της “food nostalgia” έχει γίνει αντικείμενο εθνολογικών μελετών, ειδικά στον απόδημο ελληνισμό, όπου οι ομογενείς προσπαθούν να διατηρήσουν την πολιτισμική τους ταυτότητα μέσα από τις γεύσεις της πατρίδας. Η κουζίνα γίνεται φορέας ιστορικής συνέχειας.
Το comfort food στην καθημερινή ψυχολογία
Δεν είναι μόνο οι μεγάλες απώλειες ή οι συγκλονιστικές εμπειρίες που ενεργοποιούν την ανάγκη για comfort food. Συχνά, η επιθυμία για ένα φαγητό-παρηγοριά προκύπτει από:
- Καθημερινό στρες (ένα κουραστικό απόγευμα μας οδηγεί σε μια φρυγανιά με μέλι)
- Αίσθηση ανησυχίας ή αβεβαιότητας (ένα πιάτο μακαρόνια μάς επαναφέρει στη βάση μας)
- Ανάγκη επιβράβευσης (ένα γλυκό στο τέλος μιας δύσκολης ημέρας λειτουργεί ως επιβεβαίωση)
Αξιοσημείωτο είναι ότι το comfort food λειτουργεί και ως μέσο κοινωνικής σύνδεσης – όταν μαγειρεύουμε για άλλους, αναβιώνουμε τη φροντίδα που κάποτε δεχθήκαμε. Η γεύση μετατρέπεται σε πράξη αγάπης, συνεχίζοντας έναν κύκλο συναισθηματικής μεταβίβασης.
Η ανάγκη για παρηγοριά
Η γεύση τελικά, είναι τρόπος να επιστρέψουμε σε ανθρώπους, εποχές, εκδοχές του εαυτού μας. Το φαγητό που μάς παρηγορεί δεν είναι απλώς νόστιμο — είναι φορτισμένο με μνήμη, ιστορία και φροντίδα.
Ο κόσμος μπορεί να αλλάζει, αυτά τα φαγητά όμως παραμένουν σημεία αναφοράς. Η γεύση της παρηγοριάς είναι τελικά η γεύση της αγάπης που επιμένει.
Πηγές
- Herz, R. S. (2004). A naturalistic analysis of autobiographical memories triggered by olfactory, visual and auditory stimuli. Chemical Senses, 29(3), 217-224.
- Wansink, B., Cheney, M. M., & Chan, N. (2003). Exploring comfort food preferences across age and gender. Physiology & Behavior, 79(4-5), 739–747.
- Rozin, P. (1999). Food is fundamental, fun, frightening, and far-reaching. Social Research, 66(2), 9–30.
- Spence, C. (2015). Multisensory flavor perception. Cell, 161(1), 24–35.
- Locher, J. L., Yoels, W. C., Maurer, D., & van Ells, J. (2005). Comfort foods: An exploratory journey into the social and emotional significance of food. Food and Foodways, 13(4), 273–297.
