Η παλαιολιθική διατροφή (αναφέρεται και ως Paleo diet) είναι η δίαιτα που ακολουθούσαν οι πρόγονοί μας για πάνω από ένα εκατομμύριο χρόνια. Η διατροφή που ταιριάζει σε ένα ζώο, είναι αυτή με την οποία εξελίχθηκε ως είδος. Κι επειδή τα σημερινά γονίδια του ανθρώπου ελάχιστα διαφέρουν από αυτά των παλαιολιθικών προγόνων, ορισμένοι διατροφολόγοι πιστεύουν ότι ο σημερινός άνθρωπος είναι γενετικά προγραμματισμένος να τρέφεται όπως ο πρόγονός του. Έτσι ορισμένοι προτείνουν να επιστρέψουμε στην παλαιολιθική διατροφή, θεωρώντας ότι πολλές από τις σύγχρονες ασθένειες (στεφανιαία νόσος, διαβήτης τύπου 2, παχυσαρκία κλπ) του πολιτισμού οφείλονται ότι στο γεγονός ότι υιοθετήσαμε μια διατροφή που δεν ταιριάζει στα γονίδιά μας.
Τι περιλαμβάνει η παλαιολιθική διατροφή
Advertisment
Μπορεί η ιδέα να ακούγεται καλή αλλά δεν υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα για το ποια ήταν η παλαιολιθική διατροφή. Τι ακριβώς έτρωγαν οι πρόγονοί μας; Έτρωγαν περισσότερο κρέας ή φυτά; Προκλήθηκε λοιπόν μια διαμάχη γύρω από το τι περιελάμβανε η παλαιολιθική διατροφή. Βέβαια δεν χρειάζεται κανείς να έχει ζήσει στο παρελθόν για να αντιληφθεί ποιά ήταν η παλαιολιθική διατροφή. Υπάρχουν σήμερα ένα σωρό πρωτόγονες φυλές που ακολουθούν μια διατροφή που μπορεί να προσομοιάζει με την παλαιολιθική. Και φαίνεται ότι ο παλαιολιθικός άνθρωπος, ανάλογα το μήκος και πλάτος του πλανήτη στο οποίο ζούσε είχε πολύ διαφορετική διατροφή. Ακόμα φυλές οι οποίες ζουν δίπλα η μία με την άλλη μπορεί να έχουν παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στη διατροφή τους.
Για παράδειγμα, η παραδοσιακή διατροφή σε δύο φυλές που ζουν στην Κένυα, στους Κικούγου και στους Μασάι, διαφέρουν όπως η μέρα με τη νύχτα. Οι Κικούγου ήταν χορτοφάγοι ενώ οι Μασάι έτρωγαν κρέας, γάλα και αίμα. Μια άλλη φυλή, οι Σαμπούρου, έπινε απίστευτες ποσότητες γάλατος από βοοειδή, πρόβατα και κατσίκια που έφταναν τα 5-7 λίτρα την ημέρα. Άρα η παλαιολιθική διατροφή δεν ήταν μια. Αυτοί που ζούσαν στους πάγους έτρωγαν κυρίως ζωικά προϊόντα (μια ανάλυση στα οστά ανθρώπων του Νεάντερταλ έδειξε ότι τρέφονταν σαν την αρκτική αλεπού) ενώ αυτοί που ζούσαν στα τροπικά δάση έτρωγαν πολλά λαχανικά και φρούτα.
Ξέρουμε ωστόσο τι δεν έτρωγαν οι πρόγονοί μας. Για παράδειγμα, δεν κατανάλωναν ζάχαρη, αλεύρι, έλαια, αλάτι (εκτός αυτό που περιέχουν εκ φύσεως οι τροφές). Δεν κατανάλωναν επίσης γάλα (παρά μόνο το μητρικό) ούτε τρανς λιπαρά (ποτέ κανείς άνθρωπος δεν είχε καταναλώσει ελαϊδικό οξύ πριν από έναν αιώνα). Ακόμη, δεν είχαν στο διαιτολόγιό τους τις επεξεργασμένες τροφές που δημιούργησε η βιομηχανία τροφίμων και είναι βασισμένες στη γλυκόζη, τη φρουκτόζη, το άμυλο και τα υδρογονωμένα λίπη. Και βέβαια, ο πρωτόγονος άνθρωπος δεν έβαζε στο στόμα του τα γλυκαντικά, τα συντηρητικά και τα αντιβιοτικά που εισάγει η σύγρονη βιομηχανία μέσα στις τροφές της.
Advertisment
Η διατροφή των παλαιολιθικών ανθρώπων αποτελούνταν από άπαχα κρέατα, ψάρια, όσπρια, σπόρους, ξηρούς καρπούς, εποχιακά φρούτα και λαχανικά. Και όλα αυτά ήταν φυσικά πάντα φρέσκα. Η ιδέα λοιπόν της παλαιολιθικής διατροφής είναι απλή: αγνοήστε τα επεξεργασμένα τρόφιμα της βιομηχανίας και τραφείτε όσο πιο φυσικά μπορείτε.
Παλαιολιθική διατροφή και κορεσμένο λίπος
Η ιδέα της παλαιολιθικής διατροφής διαδόθηκε τη δεκαετία του 1980 και ήταν ανατρεπτική. Διότι ενώ η επίσημη διατροφική άποψη μέχρι και τη δεκαετία του 1990 ήταν ότι η υγιεινή διατροφή δεν πρέπει περιέχει πολύ κρέας (και ειδικά κόκκινο το οποίο έχει αρκετή χοληστερίνη) η παλαιολιθική διατροφή θεωρούσε το κρέας απόλυτα συμβατό με τον άνθρωπο. Η παλαιολιθική διατροφή προωθεί ωστόσο το άπαχο κρέας διότι τα ζώα σ’ εκαίνη την εποχή είχαν λιγότερο λίπος (τα ζώα σήμερα έχουν περισσότερο λίπος διότι ο άνθρωπος τα εκτρέφει έτσι ώστε να παχύνουν).
Ο Λόρεν Κορντέν, ο άνθρωπος που έκανε γνωστή την ιδέα της παλαιολιθικής διατροφής στο ευρύ κοινό, καθηγητής υγείας και άσκησης στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Κολοράντο των ΗΠΑ, θεώρησε επιβεβλημένη την καθημερινή κατανάλωση κρέατος, χωρίς να κάνει διάκριση στο αν πρόκειται για άσπρος ή κόκκινο κρέας. Σύμφωνα με το βιβλίο του Κορντέν, The Paleo Diet: Lose Weight and Get Healthy by Eating the Foods You Were Designed to Eat (Παλαιολιθική δίαιτα: Χάστε βάρος και αποκτήστε υγεία τρώγοντας τις τροφές τις οποίες είστε φτιαγμένοι να τρώτε), το κόκκινο κρέας εφοδιάζει τον οργανισμό με ζωτικής σημασίας θρεπτικές ουσίες. «Φροντίστε να επιλέγετε άπαχα κομμάτια χωρίς λίπος, αλλά και να προτιμάτε το βιολογικό κρέας, το οποίο προέρχεται από ζώα που τρέφονται με χόρτα», γράφει ο Κορντέν συνιστώντας στον κόσμο να τρώει κρέας ή ψάρι σε κάθε του γεύμα, όπως κατά τη γνώμη του έκανε ο παλαιολιθικός άνθρωπος.
Επιπλέον, σύμφωνα με τις μελέτες του, ο Κορντέν βρήκε ότι η παλαιολιθική διατροφή δεν περιείχε λίγα κορεσμένα λίπη όπως ήταν η σύγχρονη διατροφική σύσταση. Μέχρι την δεκαετία του 1990 τα κορεσμένα λίπη θεωρούνταν πολύ κακά για την υγεία ενώ τα ακόρεστα λίπη θεωρούνταν υγιεινά (σήμερα οι μελέτες δείχνουν ότι τα τρανς λιπαρά, αν και ακόρεστα, είναι 4 με 10 φορές χειρότερα από τα κορεσμένα λίπη). Συνεπώς ο Κορντέν βρέθηκε εκτός της επίσημης διατροφικής γραμμής και αυτό δημιούργησε μια διαμάχη για το πόσο υγιεινή είναι τελικά η παλαιολιθική διατροφή.
Η παλαιολιθική διατροφή έχει και μια άλλη πλευρά που προκάλεσει διαξιφισμούς, την ωμοφαγία. Οι πρόγονοι είχαν φυσικά ανακαλύψει την φωτιά αλλά δεν μπορούσνα να τη χρησιμοποιούσαν εκτεταμένα στη διατρφοή τους ούτε μπορούσαν να έχουν υψηλές θερμοκρασίες σαν κι αυτές της βιομηχανίας τροφίμων. Τα ακατέργαστα τρόφιμα περιέχουν ένζυμα που ενεργούν ως καταλύτες και ρυθμίσουν τη χωνευτική διαδικασία στο σώμα. Η θέρμανση (ή πάγωμα) των τροφίμων υποβιβάζει ή καταστρέφει αυτά τα ένζυμα. Τα τρόφιμα χωρίς ένζυμα ενδέχεται να οδηγούν μακροπρόθεσμα σε ένα είδος τοξικότητας στο σώμα και στην παχυσαρκία. Και βέβαια τα ακατέργαστα τρόφιμα έχουν περισσότερες βιταμίνες και αντιοξειδωτικά διότι οι θερμότητα καταστρέφει ένα μέρος τους.
Παλαιολιθική διατροφή και απώλεια βάρους
Η παλαιολιθική διατροφή εκτός του ότι βρίσκεται πιο κοντά στη βιολογία του ανθρώπου έχει και την ιδιότητα να αδυνατίζει. Ο λόγος είναι απλός: Όπως συμβαίνει με τη δίαιτα Άτκινς (Atkins) ή τη δίαιτα Ντούκαν (Doukan), η παλαιολιθική δίαιτα δεν περιλαμβάνει ένα σωρό προϊόντα που της σύγχρονης βιομηχανίας τροφίμων που βασίζονται στους επεξεργασμένους υδατάνθρακες (ζάχαρη) και στα τρανς λιπαρά. Οι επεξεργασμένες τροφές είναι οι πιο νόστιμες λιχουδιές που τρώγονται ευχάριστα στο τέλος κάθε γεύματος, ακόμη κι κάποιος έχει ήδη χορτάσει. Αυτές οι τροφές είναι ουσιαστικά που προσφέρουν τις παραπανίσιες θερμίδες και οδηγούν σε αύξηση του βάρους.
Όταν μια δίαιτα απαγορεύει απλώς τη ζάχαρη και το αλεύρι, αυτό μόνο του είναι ικανό να οδηγήσει σε λιγότερες θερμίδες και απώλεια κιλών. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα κόλπο. Οι δίαιτες με αυξημένες πρωτείνες (παλαιολιθική, Άτκινς, Ντούκαν) δεν περιορίζουν τη ποσότητα της τροφής αλλά απαγορεύουν τα επεξεργασμένα τρόφιμα, κυρίως αυτά που βασίζονται στη ζάχαρη και τα ζυμαρικά. Όταν όμως κάποιος αποφεύγει τα επεξεργασμένα τρόφιμα καταναλώνει αναγκαστικά λιγότερες θερμίδες έστω κι αν η δίαιτα του επιτρέπει να φάει όσο θέλει. Διότι μετά από ένα πρωτεϊνικό γεύμα δεν μπορεί κάποιος να φάει ως επιδόρπιο πάλι πρωτεϊνες. Θέλει να τελειώσει το φαγητό του με κάτι γλυκό. Αν λοιπόν δεν τρώει επεξεργασμένα τρόφιμα (π.χ. σοκολάτες και γλυκά) είναι φυσικό να αδυνατίσει και μάλιστα χωρίς να αισθάνεται πείνα. Έτσι συνεχίζει την δίαιτα ώσπου να φτάσει στο στόχο που έχει βάλει για τα κιλά του.
Σε μια μελέτη, όταν οι ερευνητές υπέβαλλαν 14 εθελοντές σε μια παλαιολιθική δίαιτα αποτελούμενη από άπαχο κρέας, λαχανικά, βατόμουρα και καρύδια (χωρίς να θέσουν περιορισμό στις καταναλισκόμνες θερμίδες) οι εθελοντές έχασαν αυθόρμητα κατά μέσο όρο 2,5 κιλά σε τρεις εβδομάδες. Παράλληλα μείωσαν και την αρτηριακή τους πίεση 3 μονάδες. Πού οφείλεται αυτή η επιτυχία; Αποφεύγοντας τις επεξεργασμένες τροφές, μείωσαν την πρόσληψη θερμίδων κατά 36%, ανέφερε ο κεντρικός συγγραφέας αυτής της μελέτης Περ Βάντελ.
Γάλα και παλαιολιθική διατροφή
Tο διαιτολόγιο της παλαιολιθικής διατροφής είναι ασφαλώς αυστηρό, για παράδειγμα, το μόνο αποδεκτό υγρό είναι το νερό! Επιτρέπονται τα φρούτα αλλά όχι οι επεξεργασμένοι χυμοί φρούτων που θεωρείται ότι διαφέρουν διότι περιέχουν λιγότερες φυτικές ίνες. Επίσης δεν επιτρέπεται το γάλα και τα υπόλοιπα γαλακτοκομικά καθώς στην παλαιολιθική εποχή δεν υπήρχαν. Ο άνθρωπος βέβαια μεγαλώνει αποκλειστικά με το μητρικό γάλα αλλά στη συνέχεια αυτό εξαφανιζόταν από τη παλαιολιθική διατροφή.
Φαίνεται ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει προσαρμοστεί απόλυτα στην εισαγωγή του γάλατος στη διατροφή τα τελευταία 10,000 χρόνια. Τα βασικά μόρια των υδατανθράκων στην ανθρώπινη διατροφή είναι τρία: η γλυκόζη, η φρουκτόζη και η γαλακτόζη. Η τελευταία υπάρχει μόνο στο γάλα, μέσα στη λακτόζη. Η λακτόζη είναι ένας δισακχαρίτης που αποτελείται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα μόριο γαλακτόζης. Οι δισακχαρίτες (λέγονται έτσι γιατί αποτελούνται από δύο μόρια σακχάρων) διασπώνται από το ανθρώπινο σώμα σε μονοσακχαρίτες αλλά δεν μπορούν όλοι οι ενήλικοι άνθρωποι να διασπάσουν τη λακτόζη όταν βρεθεί σε μεγάλη ποσότητα στο σώμα. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται δυσανεξία στη λακτόζη. Οι Ασιάτες έχουν σε μεγάλα ποσοστά δυσανεξία στη λακτόζη αλλά και πολλοί άλλοι λαοί έχουν πρόβλημα διότι η παραγωγή του ενζύμου που διασπά τη λακτόζη, η λακτάση, μειώνεται με το πέρασμα των δεκαετιών. Έτσι καθώς μεγαλώνει ο άνθρωπος, μειώνεται η ποσότητα του γάλατος που μπορεί να τρώει καθημερινά χωρίς να έχει κάποιες παρενέργειες. Η κατάσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι ο παλαιολιθικός άνθρωπος δεν είχε εισαγάγει το γάλα στη διατροφή του.
Καθώς οι πρόγονοί μας δεν έπιναν γάλα, οι ερευνητές θεωρούν ότι μια παλαιολιθική διατροφή των 2.200 θερμίδων δεν μπορεί να δίνει πάνω 700 mg ασβεστίου, στην καλύτερη περίπτωση. Αυτή η ποσότητα του ασβεστίου αποτελεί περίπου το 70% της σημερινής επίσημης σύστασης ασβεστίου για να προληφθεί ο οστεοπόρωση. Αυτό σημαίνει ότι ένας σύγχρονος άνθρωπος που υιοθετεί την παλαιολιθική διατροφή μπορεί να μην παίρνει αρκετό ασβέστιο.
Ο παλαιολιθικός άνθρωπος, παρότι κατανάλωνε λιγότερο ασβέστιο από τον σημερινό, είχε πιο γερά κόκαλα κάτι που έχει αποδειχθεί από τους σκελετούς οι οποίοι έχουν ανακαλυφθεί. Επίσης οι σημερινοί πρωτόγονοι άνθρωποι έχουν πιο γερά κόκκαλα από τον άνθρωπο των πόλεων. Αυτό συμβαίνει διότι οι πρωτόγονες φυλές έχουν αυξημένη φυσική δραστηριότητα. Το ασβέστιο εναποτίθεται στα κόκαλα μόνο όταν το σώμα ασκείται. Ακόμα κι αν κάποιος καταπιεί το ασβέστιο όλου του κόσμου, το αποτέλεσμα θα είναι καταστροφικό αν όλη μέρα είναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Οι αστροναύτες που ζουν χωρίς βαρύτητα έχουν εκτεταμένη απώλεια ασβεστίου χάνοντας 1-1,5% της οστικής μάζας το μήνα και το ταξίδι στον Άρη που διαρκεί ένα χρόνο δεν μπορεί να γίνει σήμερα διότι θα αφήσει το πλήρωμα ανάπηρο για πάντα.
Επιπλέον, ο παλαιολιθικός άνθρωπος δεν κατανάλωνε πολύ αλάτι και αυτό προστάτευε τα κόκκαλά του (το πολύ νάτριο οδηγεί το ασβέστιο έξω από το σώμα). Τέλος, οι πρωτείνες που έτρωγε βοηθούσαν στο σώμα του να απορροφήσει περισσότερο ασβέστιο από την διατροφή. Όμως ο σύγχρονος άνθρωπος που δεν έχει τη φυσική δραστηριότητα του προγόνου του χρειάζεται μάλλον περισσότερο ασβέστιο από αυτό που του παρέχει η παλαιολιθική διατροφή.
Η περίπτωση του γάλατος δείχνει ότι η παλαιολιθική διατροφή ίσως δεν είναι απολύτως κατάλληλη για τον σύγχρονο άνθρωπο ο οποίος δεν ζει όπως ο πρόγονός του. Δεν θα μετακομίσουμε στα σπήλαια, ούτε θα αρχίσουμε να κυνηγάμε για να φάμε, ούτε θα γυμναζόμαστε χτυπώντας βαριοπούλα. Όσοι ασκούν κριτική στην παλαιολιθική διατροφή λένε ότι καλύτερα είναι να γίνονται διατροφικές συγκρίσεις μεταξύ σύγχρονων πληθυσμών και όχι με την παλαιολιθική διατροφή. Τότε ο άνθρωπος μπορεί να έτρωγε αρκετό κρέας αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να υιοθετηθεί από το σύχρονο άνθρωπο. Το κρέας μπορεί να μην έκανε κακό στον πρωτόγονο άνθρωπο αλλά να κάνει κακό στον σύγχρονο ο οποίος πάσχει από διαβήτη τύπου 2, έχει υψηλή χοληστερίνη, είναι αδρανής σωματικά και έχει πολλά περιττά κιλά. Από την άλλη, οι οπαδοί της παλαιολιθικής διατροφής λένε ότι οι ασθένειες του πολιτισμού οφείλονται στο γεγονός ότι ο σημερινός άνθρωπος έχει αποκοπεί από τις διατροφικές του ρίζες
