[quote_center]Αν το μυαλό, που κυβερνά το σώμα, ξεχαστεί ποτέ και κακομεταχειριστεί το σκλάβο του, ο σκλάβος δεν είναι ποτέ αρκετά γενναιόψυχος για να συγχωρέσει την προσβολή. Θα εξεγερθεί και 8α συντρίψει τον καταπιεστή του.[/quote_center]
Logdellow, Υπερίωνας (1839)
Advertisment
[quote_center]Φροντίστε το μυαλό σας όσο φροντίζετε τα μαλλιά σας και 8α είστε χίλιες φορές καλύτερα.[/quote_center]
Malcolm Χ, Ο Μαΐεοίηη Χ για την Αφρο-Αμερικανική Ιστορία (1967)
Η διανοητική υγεία είναι στενά συνδεδεμένη με τη σωματική υγεία. Μερικές μόνο από τις παθήσεις που επηρεάζονται από το στρες και άλλους ψυχοσωματικούς παράγοντες είναι το άσθμα, τα καρδιακά προβλήματα, οι γαστρεντερικές διαταραχές, οι παθήσεις του μυοσκελετικοΰ συστήματος, οι ενδοκρινικές διαταραχές και η παχυσαρκία. [Cheren] (Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το σπουδαίο ζήτημα της επίδρασης του μυαλού στο σώμα μπορεί να βρει ο αναγνώστης στα κεφάλαια για τη βιοανάδραση, την ύπνωση και τις εικόνες της φαντασίας και τη χαλάρωση και το διαλογισμό.)
Advertisment
Οι σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους και το αίσθημα ότι ανήκουμε σε μια κοινότητα είναι καλά για την υγεία μας. Μια μελέτη που διενεργήθηκε στην Καλιφόρνια σε 6.928 ενήλικες διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που είχαν τις περισσότερες κοινωνικές επαφές είχαν περισσότερες από τις διπλάσιες πιθανότητες -και οι γυναίκες σχεδόν τις τριπλάσιες πιθανότητες-να ζουν μετά από μια παρακολούθηση εννέα ετών, σε σύγκριση με τους πιο απομονωμένους άνδρες και γυναίκες. [Berkman]
Μια άλλη μελέτη 2.754 ενηλίκων που ήταν υπό παρακολούθηση από εννέα έως δώδεκα έτη διαπίστωσε ότι οι άνδρες που ανέφεραν ότι είχαν υψηλότερο επίπεδο κοινωνικών σχέσεων και δραστηριοτήτων ήταν σημαντικά πιθανότερο να είναι ζωντανοί στο τέλος της περιόδου παρακολούθησης. Όσο περισσότερο χρόνο περνούσαν με μοναχικές απασχολήσεις τα υπό μελέτη άτομα (παρακολουθώντας τηλεόραση, ακούγοντας ραδιόφωνο ή διαβάζοντας), τόσο υψηλότερο ήταν το ποσοστό θνησιμότητας τους.
Η επίδραση της εργασίας
Όπως ακριβώς θα υποπτευόταν κανείς, η Δευτέρα είναι μια κακή ημέρα για την υγεία -περισσότερες καρδιακές προσβολές συμβαίνουν αυτή την ημέρα από οποιαδήποτε άλλη ημέρα της εβδομάδας. [Thompson] Το Σάββατο είναι η δεύτερη κατά σειρά πιο επικίνδυνη ημέρα της εβδομάδας (αν παι σε μικρότερη έκταση). /Massing/ Γιατί συμβαίνει άραγε αυτό; Πιστεύεται ότι η προσαρμογή σε κάτι νέο, ακόμα και αν πρόκειται για ελεύθερο χρόνο, δημιουργεί στρες, έτσι και η αρχή μιας νέας εργάσιμης εβδομάδας και η αρχή ενός νέου Σαββα-τοκύριακου δημιουργούν ένταση και κουράζουν την καρδιά. Μια άλλη πιθανή αιτία μπορεί να είναι τα γλέντια που γίνονται την Παρασκευή το βράδυ, αν περιλαμβάνουν υψηλή πρόσληψη αλκοόλ και λιπαρών τροφών.
Το είδος της εργασίας που κάνουμε παίζει ρόλο επίσης. Εκτός από το επίπεδο του στρες που μας δημιουργεί η εργασία μας, κρίσιμο ρόλο παίζει ο βαθμός αυτονομίας και ελέγχου που διαθέτουμε κατά την τέλεση της εργασίας μας. Τα άτομα που εργάζονταν στις θέσεις με το υψηλότερο στρες και το μικρότερο βαθμό ελέγχου (για παράδειγμα, μάγειροι, σερβιτόροι, ταμίες, εργάτες στη ζώνη συναρμολόγησης, βοηθοί νοσοκόμων, εργάτες σε ταχυδρομικές υπηρεσίες και χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών γραφείων) υπέστησαν 3,8 έως 4,8 περισσότερες καρδιακές προσβολές από τα άτομα που εργάζονταν στις θέσεις με το λιγότερο στρες και το μεγαλύτερο έλεγχο (για παράδειγμα, αρχιτέκτονες, κουρείς, πολιτικοί μηχανικοί, οδοντίατροι, δασονόμοι, επιστάτες, φυσικοί επιστήμονες, προγραμματιστές, αντιπρόσωποι πωλήσεων, κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχοθεραπευτές). Οι ερευνητές που έκαναν αυτή τη μελέτη υπογραμμίζουν ότι οι κίνδυνοι ορισμένων επαγγελμάτων ισοδυναμούν με τους κινδύνους του καπνίσματος ή των υψηλών επιπέδων χοληστερόλης!
Η επίδραση της στάσης ζωής
Η χρόνια εχθρικότητα, η κατάθλιψη και η κατάπνιξη συναισθημάτων έχουν αρνητική επίδραση στη σωματική υγεία. Μια μελέτη 1.877 εργαζόμενων ανδρών ηλικίας από 40 μέχρι 55 ετών διαπίστωσε ότι τα υψηλότερα επίπεδα εχθρικότητας σχετίζονταν με τα υψηλότερα ποσοστά θανάτου από καρδιαγγειακά νοσήματα -και με τα υψηλότερα ποσοστά θανάτου οποιασδήποτε αιτιολογίας. [Shekelle] Ο ενθουσιασμός, αντίθετα, σχετίζεται με την ικανότητα ανάρρωσης από τις ασθένειες -τα ενθουσιώδη άτομα τείνουν να έχουν προσωπικότητες που χαρακτηρίζονται από τη μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα και τη μεγαλύτερη ικανότητα αυτο-ίασης. [Friedman]
Καλό είναι επίσης να γελάμε πολύ. Το γέλιο αυξάνει τις ενδορφίνες (ορμόνες που μοιάζουν με τα οπιοειδή, οι οποίες βρίσκονται κυρίως στον εγκέφαλο) και μειώνει την κορτιζόλη (μια ορμόνη που παράγεται κατά το στρες). [FΡΝ] Μια μικρή μελέτη συνέκρινε τα επίπεδα ποικίλων ορμονών στο αίμα πέντε υγιών ανδρών μαρτύρων με τα αντίστοιχα επίπεδα πέντε υγιών ανδρών στους οποίους προβλήθηκε μια χιουμοριστική βιντεοταινία. Η ομάδα που είδε τη βιντεοταινία είχε μειωμένα επίπεδα κορτιζόλης, επινεφρίνης και άλλων ορμονών του στρες, αλλά στη μελέτη αυτή δεν σημειώθηκε διαφορά στα επίπεδα των ενδορφινών. [Berk]
Ένας ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια τονίζει ότι τα παιδιά γελάνε 400 φορε’ς την ημε’ρα, ενώ οι ενήλικες γελάνε περίπου 15 φορε’ς την ημε’ρα. Ίσως έτσι εξηγείται γιατί οι ενήλικες έχουν υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από τα παιδιά. [ΡΡΝ]
Η επίδραση των προσδοκιών
Σε πολιτισμούς στους οποίους οι άνθρωποι πιστεύουν στα μάγια και τη μαγεία, έχουν αναφερθεί πολυάριθμες περιπτώσεις ατόμων που πέθαναν μέσα σε διάστημα λίγων μόνο ωρών ή ημερών αφότου τους καταράστηκαν ή τους έκαναν μάγια. [€αηηοη] Οι μελέτες θνησιμότητας έχουν δείξει ότι τα ποσοστά θανάτου αυξάνονται μετά από διακοπές ή γεγονότα σημαντικά για τα μελετώμενα άτομα, γεγονός που ίσως δείχνει ότι τα άτομα μπορούν να επιβάλλουν με τη δύναμη της θέλησης τους στον εαυτό τους να κρατηθεί στη ζωή, τουλάχιστον για περιορισμένα χρονικά διαστήματα. [Marriott Philips 1]
Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι κινεζικής καταγωγής Αμερικανοί που προσβλήθηκαν από μεταδοτικές ασθένειες που θεωρούνται γρουσούζικες για τους ανθρώπους που γεννήθηκαν κατά τα έτη που γεννήθηκαν αυτοί (συμφωνά με την κινεζική θεωρία των πέντε στοιχείων), πέθαναν νωρίτερα από τους Αμερικανούς ευρωπαϊκής καταγωγής που γεννήθηκαν κατά τα ίδια έτη και προσβλήθηκαν από τις ίδιες ασθένειες. Το σημαντικότερο ελάττωμα της μελέτης αυτής είναι ότι δεν καταβλήθηκε καμία προσπάθεια να προσδιοριστεί αν οι κινεζικής καταγωγής Αμερικανοί που συμμετείχαν, πίστευαν πράγματι ή γνώριζαν αυτή τη συγκεκριμένη εφαρμογή της θεωρίας των πέντε στοιχείων. [Phillips 2]
Παρότι πολλοί υποστηρικτές των συμπεριφορικών θεραπειών, όπως της βιοανάδρασης, της χαλάρωσης, της ύπνωσης και του διαλογισμού, ισχυρίζονται ότι οι θεραπείες αυτές έχουν ευεργετική επίδραση στην υπέρταση, μια μετα-ανάλυση ελεγχόμενων μελετών διαπίστωσε ότι, ενώ οι θεραπείες αυτές ήταν ανώτερες από τη μη θεραπεία, δεν ήταν ανώτερες από τις προσποιητές παρεμβάσεις. Η εξαίρετη αυτή ανάλυση υπογραμμίζει την παγίδα που κρύβεται στους ισχυρισμούς περί αποτελεσματικότητας των θεραπειών που βασίζονται στο σκεπτικό ότι οι θεραπείες αυτές είναι καλύτερες επειδή έχουν καλύτερα αποτελέσματα από τη μη θεραπεία. Οι παρεμβάσεις πρέπει να συγκρίνονται με θεραπείες πλασέμπο, επειδή οι προσδοκίες των ασθενών βελτιώνουν οποιαδήποτε θεραπεία.
Η επίδραση της μουσικής
Η μουσική μπορεί να επηρεάσει την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα του στρες. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η μουσική μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση από τον πόνο. [Kerkvliet] Μια μελέτη που έγινε το 1929 διαπίστωσε την εξάρτηση των αλλαγών της αρτηριακής πίεσης από την ένταση, το ύψος, τη μελωδία, το ρυθμό και τον τύπο της μουσικής, αλλά ο ισχυρότερος καθοριστικός παράγοντας ήταν η κατανόηση και το ενδιαφέρον για τη μουσική. [Vincent]
Ωστόσο, μια μελέτη σε μια μονάδα περίθαλψης πασχόντων από στεφανιαία νόσο διαπίστωσε ότι τόσο η σιωπή όσο και ο λευκός ήχος (η συνθετική σιωπή, που δημιουργείται από ήχους σε όλα τα μήκη κύματος, όμοιους με τους ήχους των κυμάτων του ωκεανού) ήταν αποτελεσματικά στη μείωση των φυσιολογικών αντιδράσεων στρες όσο και η μουσική που επέλεγαν οι ίδιοι οι ασθενείς. Οι συγγραφείς συμπεραίνουν ότι η πραγματική θεραπευτική παρέμβαση ήταν απλώς 30 λεπτά ανάπαυσης χωρίς διακοπή. [Zimmermam]
Μια μελέτη χειρουργών που ακούνε τακτικά μουσική στην αίθουσα του χειρουργείου έδειξε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Διαπίστωσε ότι οι φυσιολογικές αντιδράσεις στρες μειώνονταν και οι χειρουργοί τελούσαν καλύτερα τα καθήκοντα που αποτελούσαν πηγές στρες όταν επέλεγαν μόνοι τους τη μουσική παρά όταν άκουγαν μουσική που είχε επιλέξει κάποιος άλλος ή όταν δεν άκουγαν καθόλου μουσική. [Allen]
(Μια φίλη του εκδότη βγήκε από την αίθουσα του χειρουργείου με τη μουσική των Beach Boys να ηχεί στο κεφάλι της. Αφού είχαν περάσει δύο ημέρες και δεν μπορούσε να απαλλαγεί από τη μουσική αυτή, κάλεσε το γιατρό της και του το είπε. Εκείνος τότε ξέσπασε σε γέλια και της εξήγησε.ότι αυτή τη μουσική έπαιζαν κατά την εγχείρηση της στο χειρουργείο. Αν και η ασθενής βρισκόταν υπό την επήρεια γενικής αναισθησίας, η μουσική είχε διεισδύσει στο υποσυνε,ίδητό της και παρέμενε στο μυαλό της και αφότου ξύπνησε.)
Η επίδραση στο καρδιαγγειακό σύστημα
Όταν οι ασθενείς που έχουν υποστεί καρδιακή προσβολή ζουν μόνοι, αυξάνεται ο κίνδυνος που διατρέχουν να υποστούν και άλλη. Σε ένα σύνολο 1.234 ασθενών που παρακολουθήθηκαν για διάστημα ενός έως τεσσάρων ετών, όσοι ζούσαν μόνοι κατά το χρόνο που υπέστησαν την καρδιακή προσβολή ήταν κατά 50% πιθανότερο να υποστούν και άλλη καρδιακή προσβολή, σε σύγκριση με όσους ζούσαν με ένα ή περισσότερα άλλα άτομα. Μετά από έξι μήνες, ο κίνδυνος ήταν ακόμα μεγαλύτερος -16% για όσους ζούσαν μόνοι έναντι 9% για όσους ζούσαν μαζί με άλλους. [Case]
Το ψυχολογικό στρες μπορεί να επιφέρει δυσμενείς αλλαγές στους καρδιακούς ρυθμούς στους σκύλους, τους χοίρους και τους ανθρώπους. [Lown] Η δημόσια ομιλία προκάλεσε μη φυσιολογικό καρδιακό ρυθμό σε 6 από 23 υγιή άτομα με στεφανιαία νόσο. [Taggart 1] Τον καρδιακό ρυθμό επηρεάζει επίσης και η οδήγηση μέσα σε κίνηση. [Τaggart 2]
Σε μια άλλη μελέτη, ασθενείς που έπασχαν από καρδιαγγειακές παθήσεις υποβλήθηκαν σε διανοητικό στρες, προκαλούμενο από δραστηριότητες όπως είναι η αντίστροφη μέτρηση ανά επτά αριθμούς ή μια πεντάλεπτη ομιλία για τα μειονεκτήματα τους. Εμφάνισαν αλλαγές της καρδιακής λειτουργίας που έδειχναν μειωμένη ροή οξυγόνου προς τον καρδιακό μυ. [Rozanski]
Η επίδραση στην ανοσία
Ο αποχωρισμός, το διαζύγιο, η απώλεια, ένας δυστυχισμένος γάμος και η περιποίηση ενός ασθενούς έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζουν όχι μόνο τη συναισθηματική υγεία αλλά και την ανοσία του ανθρώπου. Το στρες είναι ένας παράγοντας που συντελεί τόσο στην εμφάνιση όσο και στην υποτροπή των λοιμώξεων από τον ιό του έρπητα και από τον ιό Epstein – Barr. [Kiecolt-Glasser1] Σε μια μελέτη 75 φοιτητών ιατρικής, σημειώθηκε σημαντική μείωση στα κύτταρα-φυσικούς φονείς, που αποτελούν σημαντικό μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος, στο αίμα που πήραν κατά την πρώτη ημέρα των εξετάσεων τους, σε σύγκριση με αίμα που είχε ληφθεί ένα μήνα νωρίτερα. [Kiecolt-Glaser 2]
Υγιείς σπουδαστές κολεγίου συμμετείχαν σε μια μελέτη με αντικείμενο τις εικόνες της φαντασίας, τη μουσική και την ανοσοποιητική λειτουργία. Στη μια ομάδα έγινε μια διάλεξη σχετικά με το ανοσοποιητικό σύστημα και μετά άκουσαν μια κασέτα με οδηγίες και μουσική που σκοπό είχε την ενίσχυση των εικόνων της φαντασίας. Η δεύτερη ομάδα απλώς άκουσε τη μουσική και στην τρίτη ομάδα δεν έγινε καμία παρέμβαση. Τόσο η πρώτη όσο και η δεύτερη ομάδα μπόρεσαν να αυξήσουν σημαντικά την έκκριση ΙgΑ (ένα συστατικό του ανοσοποιητικού συστήματος), σε σύγκριση με τους σπουδαστές της τρίτης ομάδας. [Rider]
Σε μια άλλη μελε’τη, δεκατρία άτομα που είχαν την ευθύνη της φροντίδας αγαπητών τους προσώπων που ε’πασχαν από τη νόσο του Alzheimer συγκρίθηκαν με δεκατρείς μάρτυρες ανάλογης ηλικίας και εισοδήματος. Πήραν από όλους ένα χονδρό κομμάτι από τον πήχυ του χεριού με ε’να όργανο διάτρησης για βιοψία. Η εκτίμηση της επούλωσης έγινε μέσω φωτογραφιών και με βάση το αν το υπεροξείδιο του υδρογόνου άφριζε όταν ερχόταν σε επαφή με την πληγή. Οι πληγές των ατόμων που φρόντιζαν τους οικείους τους χρειάστηκαν κατά μέσον όρο 49 ημέρες για να επουλωθούν, σε σύγκριση με τις 39 ημέρες που ήταν ο χρόνος επούλωσης για τους μάρτυρες. [Kiecolt-Glasser 3]
Μια σχετική μελέτη διαπίστωσε ότι τα άτομα που φρόντιζαν ασθενείς που έπασχαν από τη νόσο του Alzheimer είχαν μειωμένη απάντηση στο εμβόλιο της γρίπης μέχρι και δυο χρόνια μετά το θάνατο των ασθενών που φρόντιζαν, γεγονός που δείχνει ότι οι δυσμενείς επιδράσεις στο ανοσοποιητικό σύστημα διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα και μετά την απομάκρυνση της πηγής του στρες. [Flash]
Σε δεκατρείς ασθενείς με καρκίνο του μαστού στο πρώτο στάδιο (ο καρκίνος δεν είχε φθάσει στους λεμφαδένες), ένας συνδυασμός χαλάρωσης, καθοδηγούμενων εικόνων της φαντασίας και βιοανάδρασης είχε θετική επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα, στην οποία περιλαμβανόταν μια αύξηση των κυττάρων-φυσικών φονέων και ενός τύπου λευκών αιμοσφαιρίων που ονομάζονται λεμφοκύτταρα. [Gruber·]
Η επίδραση στην επιβίωση των καρκινοπαθών
Η ψυχοθεραπεία, η ομαδική θεραπεία και οι εικόνες της φαντασίας φαίνεται ότι παρέτειναν το μέσο χρόνο επιβίωσης 225 καρκινοπαθών ασθενών, σε σύγκριση με τους πρότυπους χρόνους επιβίωσης. Αν και η μελέτη δεν χρησιμοποίησε ομάδα ελέγχου (η σύγκριση με τους πρότυπους χρόνους επιβίωσης είναι πολύ προβληματική και δεν υπολογίζεται ως έλεγχος), είναι μια από τις πρώτες μελέτες ψυχολογικής παρέμβασης σε καρκινοπαθείς ασθενείς και αξίζει να αναφερθεί. [Simonton]
Σε ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, οι εβδομαδιαίες συναντήσεις ομάδων υποστήριξης και η αυτο-ύπνω-ση για την αντιμετώπιση του πόνου διπλασίασαν το χρόνο επιβίωσης. Οι 20 ασθενείς που συμμετείχαν στην ομάδα υποστήριξης επιβίωσαν περίπου 37 μήνες, ενώ οι 36 ασθενείς της ομάδας ελέγχου επιβίωσαν κατά μέσον όρο 19 μήνες. [Spiegel 2]
Σημείωση Εναλλακτικής Δράσης: Σύμφωνα με τον Δρ Χάμερ, το κλειδί της θεραπείας για τον καρκίνο βρίσκεται στο νου μας
Η επίδραση στον πόνο
Πενήντα τέσσερις γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο του μαστού υποβλήθηκαν σε εβδομαδιαία θεραπεία, είτε με είτε χωρίς εκπαίδευση αυτο-ύπνωσης. Τα μέλη και των δύο ομάδων θεραπείας υπέφεραν λιγότερο και ο πόνος τους ήταν μικρότερης έντασης, αλλά δεν υπήρχαν διαφορές ως προς τη συχνότητα ή τη διάρκεια του πόνου. Η ομάδα που εκπαιδεύτηκε στην αυτο-ύπνωση είχε καλύτερη ικανότητα ελέγχου της έντασης του πόνου. [Spiegel 1]
Σε ασθενείς που είχαν προηγουμένως εκπαιδευτεί στη βιο-ανάδραση, οι εικόνες φανταστικής θέρμανσης κατευθυνόμενης στα επώδυνα σημεία πυροδότησης της ινομυαλγίας αύξησαν τη θερμοκρασία του δέρματος και τη μυϊκή χαλάρωση και μείωσαν επίσης την ευαισθησία στην πίεση. [Albright]
Η επίδραση στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
Η ψυχολογική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα που πάσχουν από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Μια μελέτη 102 ασθενών, τα συμπτώματα των οποίων δεν είχαν βελτιωθεί μετά από έξι μήνες πρότυπης ιατρικής θεραπείας, τους χώρισε σε δύο ομάδες. Και οι δύο ομάδες συνέχισαν να υποβάλλονται σε πρότυπη ιατρική θεραπεία, αλλά η μια ομάδα υποβλήθηκε επίσης και σε ψυχοθεραπεία και ασκήσεις χαλάρωσης. Τρεις μήνες αργότερα, η ομάδα που είχε υποβληθεί σε ψυχολογική θεραπεία είχε λιγότερους πόνους στην κοιλιακή χώρα και λιγότερη διάρροια -αν και η δυσκοιλιότητα δεν είχε βελτιωθεί. [Guthrie]
Σε μια τυχαιοποιημένη μελέτη 35 ασθενών με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης του στρες που περιλάμβανε ασκήσεις αναπνοής ήταν αποτελεσματικότερο από ένα σπασμολυτικό φάρμακο. [Shaw]
Σε μια μη ελεγχόμενη μελέτη, 27 ασθενείς με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου εκπαιδεύτηκαν στην προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, τη βιοανάδραση και τη γνωστική θεραπεία και ενημερώθηκαν για την ασθένεια τους. Κατά την τετραετή παρακολούθηση, το 89% των ασθενών εμφάνισαν βελτίωση μεγαλύτερη από 50%. [$cwartz]
Δρα Adriane Fugh-Berman – Υπεύθυνη του τομέα ιατρικών υπηρεσιών του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Η.Π.Α. (National Institute of Child Health and Human Development). Τα παραπάνω αποτελούν αποσπάσματα του βιβλίου της Εναλλακτική Ιατρική (εκδόσεις Αρχιπέλαγος)
