Ikebana: Η θαυμαστή ανθοδετική τέχνη της Ιαπωνίας

Η Τέχνη της Ανθοδετικής είναι μια από τις αρχαιότερες του κόσμου. Ίσως γεννήθηκε όταν ο άνθρωπος παρατήρησε για πρώτη φορά την ομορφιά της φύσης,

Η Τέχνη της Ανθοδετικής είναι μια από τις αρχαιότερες του κόσμου. Ίσως γεννήθηκε όταν ο άνθρωπος παρατήρησε για πρώτη φορά την ομορφιά της φύσης, ίσως όταν συνειδητοποίησε την έννοια της προσφοράς και της θυσίας. Ίσως γεννήθηκε όταν γεννήθηκε ο άνθρωπος, όταν γεννήθηκαν τα άνθη όταν γεννήθηκε η τέχνη.

Ο Okakura Kakuzo αναφέρει:  “Η εκτίμηση των λουλουδιών θα πρέπει να ήταν σύγχρονη με την ποίηση του έρωτα”… “Ο πρωτόγονος άνθρωπος, με το να προσφέρει το πρώτο λουλουδένιο στεφάνι στην αγαπημένη του, υψώθηκε πάνω από το θηρίο. Έγινε ανθρώπινος γιατί ξεπέρασε τις ωμές φυσικές του ανάγκες. Πέρασε στη σφαίρα της τέχνης γιατί διέκρινε τη χρησιμότητα του άχρηστου”.

Advertisment

Η γιαπωνέζικη παράδοση λέει ότι οι πρώτες συνθέσεις φτιάχτηκαν από μοναχούς όταν, μετά από κάποια θύελλα, μάζεψαν με συμπόνια τα ξεριζωμένα και σκόρπια λουλούδια και τα συγκέντρωσαν σε δοχεία με νερό για να παρατείνουν τη ζωή τους, να ελαφρύνουν τον πόνο τους και να τους προσφέρουν ένα ένδοξο θάνατο.

Πάντως, σε όλους τους πολιτισμούς η ανθοδετική τέχνη γεννήθηκε σαν μια προσφορά στους θεούς και οι πρώτες συνθέσεις τοποθετήθηκαν σαν θυσία στους βωμούς. Είναι η θυσία του ωραίου, η προσφορά της ζωής που ανανεώνεται κυκλικά και συνεχόμενα. Είναι το σύμβολο του εύθραυστου και του εφήμερου που, όμως, έχει μέσα του τη δύναμη της ανανέωσης, όπως είναι η ίδια η ζωή και η ανθρώπινη ύπαρξη.

Το άνθος είναι το σύμβολο της αρμονίας, παιδί της γης και του ουρανού. Από τη γη και την υγρασία αποκτά τη δύναμη εξάπλωσής του και τη στήριξή του. Από τον ουρανό και το φως, τη δύναμη της αύξησης και του ύψους. Θυσιασμένο ανάμεσα σε δύο αβύσσους, αναζητάει το φως σε μια προσπάθεια απελευθέρωσης.

Advertisment

Αυτά τα “όντα φωτός”, όπως τα αποκάλεσε ο Jung, είναι το ίδιο το σύμβολο του πνευματικού εγώ του ανθρώπου, που παλεύει να υψωθεί πάνω από τα γήινα στοιχεία του για να αγγίξει το πνευματικό φως, για να ανθίσει από επαφή με τις ακτίνες του ηλίου της γνώσης. Και όταν ο άνθρωπος ανθίζει προσφέρει ότι καλύτερο έχει μέσα του, τον ανώτερο εαυτό του, όπως κάνει το λουλούδι, με το άρωμα και το χρώμα του.

Ο Παράκελσος μας λέει ότι τα φυτά είναι κανάλια κοσμικής ενέργειας και ότι κάθε μέρος του φυτού δέχεται την ευεργετική επίδραση των ενεργειών κάποιου πλανήτη. Έτσι, ο Κρόνος κυβερνάει τις ρίζες, ο Ερμής το σπόρο, η Σελήνη τα φύλλα και ο Δίας το καρπό. Τα άνθη, διοχετεύουν την ενέργεια της Αφροδίτης και είναι, επομένως, όντα αγάπης, ομορφιάς και ζωής. Ίσως γι’ αυτό το λόγο έχει ειπωθεί για τα λουλούδια πως είναι “αστέρια πάνω στη γη”.

Η προσφορά λουλουδιών και το στόλισμα χώρων με συνθέσεις ή βάζα είναι σήμερα, όχι μόνο μια κοινωνική συνήθεια αλλά και, όπως ήταν πάντοτε, ένα δείγμα αγάπης, εκτίμησης και ευαισθησίας. Όμως, γι’ αυτό το ευγενικό σκοπό κόβονται καθημερινώς χιλιάδες λουλούδια σ’ όλο τον κόσμο. Μπροστά στη θυσία τόσων λουλουδιών, ποια είναι η στάση μας; Δεν μπορεί μια τέχνη αγάπης και ευαισθησίας να μείνει αναίσθητη μπροστά στη σπατάλη και τη περιφρόνηση της ζωής, στην έλλειψη εκτίμησης του ωραίου, βλέπoντας λουλούδια πεταμένα ή μαραμένα στα βάζα τους. Τους αξίζει καλύτερη μοίρα.

“Γιατί να μην καταστρέψουμε τα λουλούδια αν μπορούν μ’ αυτό τον τρόπο να αναπτυχθούν νέες μορφές που εξευγενίζουν την ιδέα του Κόσμου; Το μόνο που τους ζητάμε είναι να συμμετάσχουν στη θυσίας στο ωραίο. Θα εξιλεωθούμε για την πράξη μας αφιερώνoτας τους εαυτούς μας στη Γνησιότητα και την Απλότητα”. “Να δείξουμε ευγνωμοσύνη στη θυσία των λουλουδιών, εφόσον πρόσφεραν τη ζωή τους και το άρωμά τους χωρίς να ζητήσουν αντάλλαγμα. Να τους επιτρέψουμε να πεθάνουν με αξιοπρέπεια” και “μεταφορικά, να είμαστε εμείς που προσφερόμαστε” μαζί τους, “το καλύτερο, το πιο αγνό και το πιο όμορφο μέρος του εαυτού μας”.

Και εμείς οι άνθρωποι έχουμε πολλά να μάθουμε από αυτά τα εφήμερα όντα που αφήνουν την τελευταία τους πνοή στα χέρια μας, στα βάζα μας ή ακόμα στις γλάστρες και στους κήπους μας. Τους αξίζει η ίδια αγάπη που εκείνα προσφέρουν και ένα μεγάλος θαυμασμός.

Έτσι λοιπόν, η απλή διακόσμηση μετατρέπεται σε τέχνη και ακόμη περισσότερο, σ’ ένα δρόμο αναζήτησης της ομορφιάς και του ίδιου του εαυτού μας, σ’ ένα δρόμο διαλογισμού και μελέτης γιατί “η τέχνη είναι η σοφία που έγινε ομορφιά”.

Ιστορία της  Ικεμπάνα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η τέχνη της Ιkebana έχει τις ρίζες της στην Ινδία, από την οποία πέρασε στην Κίνα και από κει στην Ιαπωνία. Όμως, στην αρχαιότατη Ιαπωνική θρησκεία του Shinto πρόσφεραν λουλούδια και κλαδιά στους βωμούς των Kami, των θεών. Και ήδη αναφέραμε πως, στην αρχή, λέγεται ότι οι μοναχοί μάζευαν με συμπόνια τα ταλαιπωρημένα από τις θύελλες του χειμώνα λουλούδια ή από τις ζέστες του καλοκαιριού για να παρατείνουν τη ζωή τους και να τους προσφέρουν ένα ένδοξο θάνατο.

Τον 6ο αιώνα, με τον ερχομό του Βουδισμού στην Ιαπωνία, καθιερώνονται οι προσφορές λουλουδιών (tabetana) στα αγάλματα του Βούδα. Τα λουλούδια ήταν μια από τις τρεις προσφορές στο Βούδα, μαζί με λιβάνι (άρωμα) και φωτιά ή κεριά.

Στις αρχές του 7ου αιώνα ο πρίγκιπας Ono-No-Imoko, που είχε ταξιδέψει στην Κίνα, εγκαταλείπει τα εγκόσμια και γίνεται μοναχός με το όνομα Senmu στο ναό Rokakudo. Εκεί, σε μια καλύβα δίπλα στη λίμνη, αφιερώνει τη ζωή του στην ανθοδετική τέχνη και καθιερώνει τους πρώτους κανόνες της. Ο Senmu θεωρείται, λοιπόν, ο ιδρυτής της Ικεμπάνα και της πρώτης Σχολής, την Ikenobo, που σημαίνει “καλύβα στη λίμνη”.

Από τον 8ο αιώνα εισάγεται από την Κίνα η συνήθεια του τσαγιού και διαμορφώνεται η Τελετή του Τσαγιού. Η Ικεμπάνα παίρνει από τότε άλλες διαστάσεις αφού, ένα απαραίτητο μέρος της τελετής είναι η σύνθεση λουλουδιών που τοποθετείται στην αίθουσα (chabana).

Από το 6ο ως το 15ο αιώνα ιδρύονται οι λεγόμενες Κλασικές Σχολές Ικεμπάνα και αναπτύσσονται διάφορα στιλ: Kenka, Rikka, Nagueire, Chabana, Seika… Σ’ αυτή την χώρα, που έχει ονομαστεί “ο κήπος της γης” ανθίζουν σιγά σιγά τρεις σημαντικές τέχνες: η Ikebana, τα Bonsai ή δέντρα μινιατούρες και η διαμόρφωση των κήπων, όλες τους με μια μεταφυσική προέκταση και σαν δείγμα μιας “λατρείας” της φύσης. Ο Βουδισμός Ζεν δίνει μια νέα ώθηση σ’ αυτές τις τέχνες του διαλογισμού.

Από το 14ο αιώνα ο όρος Ικεμπάνα αρχίζει να χρησιμοποιείται σαν τέχνη και παύει να είναι μια τέχνη αποκλειστικά για μοναχούς. Οι εκθέσεις Ικεμπανα και λουλουδιών ήταν ένα συνηθισμένο φαινόμενο ενώ το παλιότερο κείμενο που έχει φθάσει σε μας χρονολογείται από το 16ο αιώνα, αφού η διδασκαλία γινόταν πάντα προφορικά.

Η διαδικασία εκλαΐκευσης της Ικεμπάνα είχε αρχίσει το 17ο αιώνα αλλά το άνοιγμα προς τη Δύση, αν και εναρμονισμένο με μεγάλο σεβασμό στην Ιαπωνική παράδοση, που προκάλεσε η κίνηση του Mutsuhito Meiji το 19ο αιώνα, έφερνε μια μεγάλη αλλαγή σε ολόκληρη την Ιαπωνία και συγκεκριμένα στην Ικεμπάνα.

Ενώ μέχρι τότε η Ικεμπάνα γινόταν αποκλειστικά από άνδρες και είχε αναπτυχθεί από μοναχούς, Σαμουράι και αριστοκράτες, τώρα ανοίγει και για τις γυναίκες. Και δόθηκε τόση μεγάλη σημασία που η Ικεμπάνα θεωρήθηκε αναπόσπαστο μέρος της τέχνης της geisha και απαραίτητη γνώση για κάθε γυναίκα που ήταν έτοιμη για γάμο μόνο αφού μάθαινε την ανθοκομική τέχνη και ήταν ικανή να φροντίζει το Τοκοναμα.

Ταυτόχρονα, ιδρύονται οι σύγχρονες Σχολές Ικεμπάνα, που εντάσσουν στις συνθέσεις νέα λουλούδια φερμένα από τη Δύση και προσαρμόζουν τις ξένες επιδράσεις στην Ικεμπάνα, χωρίς να χάσει την αυθεντική γιαπωνέζικη σφραγίδα της.

Η πρώτη ήταν η Σχολή Ohara, που ιδρύθηκε το 1895 από τον Ushin Ohara και δημιούργησε το στιλ Moribana. Αργότερα ιδρύθηκε η Σχολή Sοgetsu από τον Sofu Teshiqahara, με μεγάλη επίδραση της γλυπτικής και μετά οι Σχολές Adachi και Ichiyo που ειδικεύτηκαν σε μαθήματα για ξένους. Η πιο πρόσφατη Σχολή είναι η Sangetsu, που ιδρύθηκε από τον Mokiti Okada. Πραγματικά, η διάδοση της Ικεμπάνα στη Δύση έγινε κυρίως μετά τα μέσα του 20ου αιώνα.

ikebana-13 ikebana (10)

Τι είναι η  Iκεμπάνα. Στην Ιαπωνία η τέχνη της ανθοδετικής είναι γνωστή με το όνομα “Ikebana”, που προέρχεται από τις λέξεις Ikiru = αναζωογονώ και Hana = άνθος – κλαδί και σημαίνει αναζωογόνηση λουλουδιών ή ζωντανά λουλούδια. Η αναζωογόνηση των λουλουδιών γίνεται όχι μόνο με το να τα κρατάμε σε καθαρό και δροσερό νερό, αλλά και με το να τα “δυναμώνουμε” με τα συναισθήματά μας και εκείνα, με τη σειρά τους, να μπορούν να μεταφέρουν ένα “μήνυμα χωρίς λόγια” στους ανθρώπους που βλέπουν τη σύνθεσή μας.

Αλλά η αρχική ονομασία της Ikebana ήταν “ka-do”, που σημαίνει “ο δρόμος των λουλουδιών“, όπου το “Do” δεν είναι μόνο η εκμάθηση τεχνικών γνώσεων αλλά και ένας δρόμος αυτοπραγμάτωσης. “Η φιλοσοφία ενταγμένη στο μεταφυσικό και πνευματικό ταξίδι προς την ανακάλυψη του ποιοι πραγματικά είμαστε. Αυτό είναι το Do.”

Για όποιον βαδίζει αυτό το “Δρόμο των λουλουδιών”, η Ικεμπάνα δεν είναι απλή διασκέδαση αλλά μια πραγματική ψυχαγωγία, ως “αγωγή της ψυχής”. Είναι μια αναζήτηση της ομορφιάς της φύσης, μια διευθέτηση των αντιθέσεών της στην αναζήτηση της αρμονίας: γιατί στη φύση συνδυάζονται αρμονικά η δύναμη με την ευθραυστικότητα, το διαρκές με το εφήμερο, η κίνηση με την σταθερότητα, ο όγκος με το κενό, η ζωή με το θάνατο. Είναι μια γνώση, γιατί ο άνθρωπος μελετάει τους νόμους της φύσης, προσπαθώντας να αναγνωρίζει τις ουσίες των πραγμάτων, το αμετάκλητο και το αιώνιο.

Αλλά αυτή η γνώση δεν είναι απλά ορθολογιστική: βασίζεται από τη μια στην πράξη και την εμπειρία και από την άλλη, στη λειτουργία του δεξιού ημισφαιρίου του εγκεφάλου που κατανοεί μέσα από την ταύτιση με τα αντικείμενα και επικοινωνεί μαζί τους με τη “γλώσσα της σιωπής”, τη τόσο αγαπημένη γλώσσα των λουλουδιών. Είναι ένα είδος “απελευθέρωσης” του νου που οδηγεί στο διαλογισμό. Είναι ένας δρόμος που μπορεί να μας οδηγήσει στο βάθος του εαυτού μας.

Σχετικά με όλα αυτά που αναφέρθηκαν, ο Δάσκαλος Bokuyo Takeda είπε:

• “Η σωστή εργασία με τα άνθη εξευγενίζει την προσωπικότητα”

• “Ο άνθρωπος και το φυτό είναι θνητοί και μεταβλητοί: η σημασία και η ουσία της σύνθεσης των λουλουδιών είναι αιώνια”

• “Πρέπει να αναζητούμε την εξωτερική μορφή ξεκινώντας από την εσωτερική”

• ” Τα υλικά που χρησιμοποιούνται δεν έχουν σημασία. Μόνο η ορθή σκέψη οδηγεί στο Θεό. Η προσφορά πρέπει να γίνεται με αυτή την σκέψη στο νου”

• “Η ομορφιά συνδυασμένη με την αρετή είναι μια δύναμη”

• Η απλή ομορφιά δεν οδηγεί πουθενά, συμπληρώνεται μόνο με το αληθινό συναίσθημα

Η Ικεμπάνα είναι ένας μακρύς δρόμος. Η τεχνική δεν είναι δύσκολη και μαθαίνεται γρήγορα αλλά ο Δρόμος των λουλουδιών είναι μια μακριά πορεία που βασίζεται στην επιμονή και την υπομονή.

Η Ικεμπάνα μπορεί να γίνει μια μεταφυσική εμπειρία ακόμα και για τον παρατηρητή, αν πλησιάσει τη σύνθεση με ανοιχτή ψυχή, αγάπη, διαίσθηση και προσπαθήσει να έχει ένα “σιωπηλό διάλογο” με τα άνθη. Μπροστά σε μια σύνθεση Ικεμπάνας ο παρατηρητής μπορεί να επικοινωνήσει με τον δημιουργό της αλλά και με τη φύση. Και, εν πάση περιπτώσει, η παρουσία των λουλουδιών πάντα βελτιώνει το περιβάλλον και τους ανθρώπους.

ΚΥΡΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΙΚΕΒΑΝΑ

1. Η αρχή του Δυαδισμού . Οι δύο συμπαντικές αρχές είναι το IN και το YO, που αντιστοιχούν στο Yin και το Yang, δηλ. η θηλυκή και η αρσενική αρχή του σύμπαντος. Οι δύο δυνάμεις συμπληρώνονται και από αυτό το παιχνίδι των αντιθέσεων γεννιέται η ισορροπία.

Το ΙΝ εκφράζει την αδυναμία, τη γλυκύτητα της γυναίκας, τη ψυχρότητα του φεγγαριού, το αρνητικό στοιχείο που δέχεται. Στην Ικεμπάνα είναι τα μπουμπούκια, τα λεπτά κλαδιά, το νερό, η σκιά και το πίσω μέρος των κλαδιών και των φύλλων.

Το ΥΟ εκφράζει την αρσενική δύναμη, τη ζέστη και την ακτινοβολία του ηλίου, το θετικό στοιχείο που δίνει. Στην Ικεμπάνα είναι τα ώριμα λουλούδια, τα δυνατά κλαδιά, το λαμπερό μέρος των κλαδιών και των φύλλων.

2. Η αρχή της Τριαδικότητας. Εκτός από τις δύο βασικές αρχές, υπάρχει μια πρωταρχική τριάδα στο σύμπαν: ο Ουρανός (ten), η Γη (chi) και ο Άνθρωπος (jin).

Στην Ικεμπάνα αυτές οι αρχές εκφράζονται με τις τρεις βασικές γραμμές της σύνθεσης, φτιαγμένες από τα κύρια κλαδιά ή λουλούδια: το κλαδί του ουρανού είναι το μακρύτερο, της γης το πιο κοντό και του ανθρώπου το ενδιάμεσο, όντας ο άνθρωπος ενδιάμεσος μεταξύ γης και ουρανού. Το μέγεθος και οι αναλογίες εξαρτώνται από την κάθε σύνθεση αλλά, γενικά, μπορούμε να πούμε ότι η γραμμή του ουρανού, που είναι αυτή που ορίζει το μέγεθος της σύνθεσης, είναι ίση με 11/2/2 φορές το άνοιγμα του δοχείου συν το ύψος όταν χρησιμοποιούμε ρηχά δοχεία και 2 φορές το ύψος συν το άνοιγμα για τα βάζα. Το κλαδί του ανθρώπου είναι περίπου το 1/3 του ουρανού, και της γης περίπου το 1/3 του ανθρώπου ή και μικρότερο.

Επίσης, μπορούμε να εντάξουμε στην αρχή της τριαδικότητας το πέρασμα του χρόνου: τις τρεις φάσεις του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Σε μια σύνθεση Ικεμπάνα οι τρεις φάσεις αντιπροσωπεύονται αντίστοιχα με τρία λουλούδια: ένα πολύ ώριμο και ανοιχτό, ένα στην τέλεια ωριμότητά του και ένα μπουμπούκι. Οι αναλογίες και η τοποθέτηση αυτών των λουλουδιών, σε γενικές γραμμές, είναι ως εξής: το λουλούδι που αντιπροσωπεύει το παρόν είναι περίπου το 1/3 του ουρανού και τοποθετείται σε γωνία 75ο, κοιτώντας προς τον παρατηρητή. Το μπουμπούκι του μέλλοντος είναι το πιο ψηλό και τοποθετείται όρθιο ενώ του παρελθόντος τοποθετείται χαμηλά και μισοκρυμμένο υπό γωνία.

Λιτότητα, απλότητα. Οι συνθέσεις Ικεμπάνα δεν έχουν πολλά λουλούδια, όπως γίνεται στις δυτικές συνθέσεις, που συνήθως βασίζονται στην εντύπωση του όγκου. Έχει μεγαλύτερη σημασία η γραμμή, ακόμα και το κενό. Ενώ χρησιμοποιούνται λουλούδια και κλαδιά κάθε είδους, συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται άγρια χόρτα και “ταπεινά” λουλούδια, όπως μαργαρίτες, κλπ.

Στην Ικεμπάνα παίζει σημαντικό ρόλο το κενό, που συμμετέχει στη σύνθεση σαν ένα ακόμη στοιχείο της. Τα δοχεία δεν γεμίζουν με λουλούδια και, στη περίπτωση του ρηχού δοχείου αφήνουμε αρκετό χώρο για να φαίνεται το νερό.

Ασύμμετρη ισορροπία. Όλα τα στοιχεία συνδυάζονται σε μια ασύμμετρη ισορροπία, βασισμένη στην αναλογία 30/70 και όχι στο 50/50, χαρακτηριστικό των δυτικών συνθέσεων που εκφράζει μια σταθερή ισορροπία. Αυτή η ισορροπία προσθέτει κίνηση στην όλη σύνθεση και μια έννοια συνέχειας και γίγνεσθαι.

Ως προς την τοποθέτηση, υπάρχουν κάποια βασικά στυλ: Κάθετο, επικλινές, ανοιχτό, σε καταρράχτη και οριζόντιο. Όλα τα στυλ μπορούν να γίνουν σε ρηχό δοχείο ή σε βάζο, εκτός από το οριζόντιο που γίνετε μόνο σε ρηχό.

Σημασία της γραμμής. Όπως αναφέραμε, η σημασία της γραμμής των λουλουδιών και των κλαδιών είναι τόσο μεγάλη που, για να τονιστεί, ελαφρύνονται και καθαρίζονται από τα περιττά φύλλα και τα μικρά λουλουδάκια ώστε να γίνει ξεκάθαρα αντιληπτή η γραμμή που θέλουμε να τονίσουμε. Στα λουλούδια με φύλλα, συνήθως αφαιρούνται τα 2/3 των φύλλων. Τα κλαδιά θέλουν μεγαλύτερη μελέτη, ώστε να ανακαλύψουμε την κίνηση και την, μερικές φορές, κρυμμένη γραμμή τους, αφαιρώντας τα δευτερεύοντα κλαδιά και φύλλα. Ακόμα, μπορούμε να δώσουμε μορφή στα φύλλα και τα κλαδιά, δημιουργώντας καμπύλες ή ισιώνοντάς τα.

Αυτή η διαδικασία της ανακάλυψης και προβολής της γραμμής είναι δύσκολη. Χρειάζεται μεγάλη παρατήρηση και μια εργασία παρόμοια με τη γλυπτική, με μεγάλη προσοχή γιατί τα κλαδιά μπορεί να σπάσουν ή να κόψουμε σε λάθος σημείο.

Σε αυτή τη διαδικασία η ενέργεια που ο άνθρωπος διοχετεύει στην εργασία, είτε με εργαλεία είτε με τα ίδια τα χέρια του, πηγάζει πάντα από το κέντρο “hara”, που βρίσκεται περίπου στο διάφραγμα. Είναι λοιπόν σημαντικό, να είμαστε όρθιοι ή καθιστοί σε σωστή στάση, με την σπονδυλική στήλη όρθια ώστε η ενέργεια να μπορεί να αναβλύζει και να ρέει χωρίς δυσκολίες.

Όλη αυτή τη διαδικασία: κόψιμο, κλάδεμα, αφαίρεση φύλλων, καμπύλωμα, κλπ. πρέπει να γίνεται κάτω από το νερό. Κόβοντας τα κλαδιά και τα λουλούδια μέσα στο νερό αποφεύγουμε να ρουφάνε αέρα και παρατείνουμε τη ζωή τους. Λυγίζοντας τα κλαδιά κάτω από το νερό μαλακώνουν και γίνονται πιο ευλύγιστα. ikebana (7)

Μίμηση της φύσης. Όπως αναφέραμε όταν μιλήσαμε για τις φάσεις του χρόνου στην Ικεμπάνα, σε μια σύνθεση έχουν θέση όλες οι φάσεις. Συνηθίζεται ακόμα να τοποθετείται κάποιο μαραμένο φύλλο αρκεί να στέκει αισθητικά ή κάποιο ξεραμένο κλαδί που να συμβολίζει το θάνατο. Το εφήμερο, το περαστικό είναι μια αρχή της Ικεμπάνα, που είναι μια τέχνη “για μια στιγμή”, μόνο για λίγες μέρες.

Στις συνθέσεις όλα τα κλαδιά και τα λουλούδια έχουν κάποια κίνηση και κοιτούν προς τα επάνω, σαν να κατευθύνονται προς ένα κέντρο φωτός, σαν να μεγαλώνουν προς τον ήλιο. Αυτό διαφοροποιεί αρκετά τις συνθέσεις Ικεμπάνα από τις δυτικές.

Οι συνθέσεις είναι πάντα τρισδιάστατες, εκτός από ένα είδος, το λεγόμενο γραμμικό. Τα κλαδιά και τα λουλούδια δεν είναι εντελώς κάθετα αλλά έχουν μια φυσική κλίση προς όλες τις κατευθύνσεις, όπως γίνεται στη φύση.

Το περιβάλλον.Κατ’ αρχή η σύνθεση των λουλουδιών γίνεται σε αρμονία με το δοχείο. Όπως θα δούμε παρακάτω, μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε δοχείο αρκεί η σύνθεση να εναρμονίζεται μαζί του στις αναλογίες, τα χρώματα, την υφή, κλπ.

Η τοποθέτηση της σύνθεσης είναι ένα σημαντικό θέμα. Πρέπει να έχει τη δική της θέση, χωρίς να υπάρχουν γύρο της άλλα στοιχεία που να μπερδεύουν και να έλκουν το μάτι. Πρέπει, δηλ., να διαθέτουμε στη σύνθεση το δικό της χώρο ώστε να τονίζεται μόνη της. Είναι απαραίτητο, πριν αρχίσουμε τη σύνθεση, να έχουμε διαλέξει το σημείο όπου θα τοποθετηθεί ή ακόμα να το κάνουμε επί τόπου.

Σε όλα τα σημεία του σπιτιού μπορεί να υπάρχουν συνθέσεις, όχι μόνο στο σαλόνι. Σ’ ένα πλατύσκαλο, στο πάτωμα, στην τουαλέτα… Γενικά, οι συνθέσεις Ικεμπάνα τοποθετούνται χαμηλά, όπως γίνεται στα Ιαπωνέζικα σπίτια. Στην Ιαπωνία, όπου τα σπίτια έτσι και αλλιώς είναι αρκετά άδεια από διακόσμηση, υπάρχει ένα ειδικό σημείο του σπιτιού όπου τοποθετείται η σύνθεση Ικεμπάνα κάθε μέρα. Είναι το Tokonama, το ιερό σημείο του σπιτιού, όπου γίνονται οι προσφορές στα Κάμι, στα Πνεύματα του σπιτιού και στους προγόνους. Οι προσφορές συνήθως αποτελούνταν από λιβάνι ή άρωμα, φωτιά ή κερί και σύνθεση Ικεμπάνα ή Μπονσάι. Όλα αυτά σ’ ένα σημείο κάπως υπερυψωμένο μπροστά σ’ ένα πίνακα που συνήθως έχει κάποιο ιδεόγραμμα ή ποίημα.

Ο Kakuzo μας λέει “Όταν ο δάσκαλος του τσαγιού διευθετήσει το άνθος, έτσι ώστε να τον ικανοποιεί, το αποθέτει στην Τοκονάμα”. “Τίποτα άλλο δεν θα τοποθετηθεί γύρω του που να μπορεί να παραποιήσει την εντύπωση που προκαλεί το λουλούδι”. “Κάθεται εκεί περήφανα το άνθος, σαν πρίγκιπας στο θρόνο του, και οι καλεσμένοι, οι μαθητές, μπαίνοντας στην αίθουσα, το χαιρετούν με μια βαθιά υπόκλιση”.

Μπορεί να συνδυάζεται με κάποιο κάδρο, άγαλμα ή άλλο διακοσμητικό, όπως κάνουν οι Ιάπωνες στα Τοκονάμα τους. “Ένα σόλο λουλουδιών είναι ενδιαφέρον, μα σ’ ένα κοντσέρτο με ζωγραφικά έργα και γλυπτά το σύνολο γίνεται σαγηνευτικό”.

Είδη συνθέσεων

Υπάρχουν πολλά είδη συνθέσεων, που διαφοροποιούνται ανάλογα με τις Σχολές Ικεμπάνα. Μερικά από τα σημαντικότερα είδη είναι:

• Nagueire-bana ή Heika. Σε υψηλά κυλινδρικά ανθοδοχεία.

• Moribana. Σύνθεση σε ρηχό και ανοιχτό δοχείο

• Ichi-rin-ke. Σύνθεση με ένα μοναδικό λουλούδι.

• Uki-bana. “Επιπλέοντα λουλούδια”, ελεύθερα τοποθετημένα σε ρηχό δοχείο.

• Τοπίο. Νατουραλιστική σύνθεση, σε ρηχό ή σε υψηλό δοχείο (όπως το αρχαίο Rikka)

• Γραμμικό. Σύνθεση χωρίς βάθος, σε ρηχό και μακρόστενο δοχείο.

• Rimpa. Εμπνευσμένο από ζωγραφιές σε παραβάν, με δύο ή περισσότερα μακρόστενα δοχεία

• Hana-mai. “Λουλούδια που χορεύουν”, Δυναμική σύνθεση με μεγάλη κίνηση που αποτελείται από δύο υψηλά λουλούδια που αγγίζονται ή διασταυρώνονται. Αυτή η σύνθεση δημιουργήθηκε το 1985 για τον εορτασμό της επετείου της Σχολής Ohara.

• Morimono. Σύνθεση με φρούτα και λαχανικά, με ή χωρίς λουλούδια.

Από αυτά, σίγουρα τα πιο σημαντικά είναι το Moribana και το Nagueire-bana ή Heika.

Moribana. Είναι σύνθεση σε ρηχό δοχείο. Οι πρώτες τέτοιες συνθέσεις, σε στιλ Rikka, χρονολογούνται από το 16ο αιώνα και ονομάζονταν sunanomono. Το στιλ Moribana που γνωρίζουμε σήμερα δημιουργήθηκε στις αρχές του αιώνα μας από την Σχολή Ohara.

Τα λουλούδια και τα κλαδιά τοποθετούνται καρφωμένα σε μια αγκαθωτή βάση που ονομάζεται kenzan. Το σημείο τοποθέτησης του kenzan εξαρτάται από το στιλ της σύνθεσης. Το νερό αποτελεί μέρος της σύνθεσης.

Nagueire-bana ή Heika. Σύνθεση σε υψηλό ανθοδοχείο που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα. Αυτή η λεγόμενη “Τέχνη δίχως τέχνη” είναι πιο δύσκολη από το Moribana.

Τα λουλούδια και τα κλαδιά πρέπει να φαίνεται σαν να μεγαλώνουν με φυσικό τρόπο. Για να μπορούν να παραμένουν στην επιθυμητή θέση και να έχουν την κατάλληλη κλίση, σύμφωνα με το στιλ της σύνθεσης, στηρίζονται με τη βοήθεια μικρών κλαδιών, σε ισορροπία ή λυγίζονται.

Τόσο στο Moribana όσο και στο Nagueire μπορούν να γίνουν τα διάφορα στιλ συνθέσεων που ήδη αναφέραμε: Κάθετο, επικλινές, ανοιχτό και σε καταρράχτη. Μονάχα το οριζόντιο στιλ μπορεί να γίνει μόνο σε ρηχό δοχείο.

Τα υλικά και ο χώρος εργασίας. Είναι βασικό, αφού μιλάμε για μια τέχνη διαλογισμού, ο χώρος εργασίας να βρίσκεται σε άψογη τάξη και καθαριότητα, πράγμα που μπορεί να κατορθωθεί μονάχα με μια συνεχόμενη προσοχή και φροντίδα. Η ηρεμία και η σιωπή είναι απαραίτητα τόσο για την εσωτερική διαδικασία του ανθρώπου όσο και για την καλή κατάσταση των ανθέων. Πρέπει να αποφεύγονται οι θόρυβοι, οι βίαιες κινήσεις και οι συζητήσεις. “Η Ικεμπάνα αποτελεί μια τελετουργική πράξη από τη στιγμή που μπαίνει κανείς στο χώρο εργασίας, ο τρόπος με το οποίο εργάζεται κανείς με τα λουλούδια και με τα εργαλεία, η εσωτερική στάση, η ατμόσφαιρα, όλα αυτά προκαλούν μια κατάσταση εξύψωσης της ψυχής που αναζητάει το ον”.

Τα εργαλεία πρέπει να είναι ειδικά και να φροντίζονται ώστε να βρίσκονται πάντα σε καλή κατάσταση.

Τα βασικά εργαλεία είναι τα kenzan, τα ειδικά ψαλίδια και τα κατάλληλα δοχεία. Πέρα από αυτά, είναι καλό να διαθέτουμε ένα μικρό πριονάκι για να κόβουμε τα χοντρά κλαδιά, ένα μπολ με νερό για να κόβουμε μέσα τα λουλούδια, σύρμα, λάστιχα και σπάγκο για να δένουμε τα κλαδιά, μικρά ξυλαράκια για στήριγμα, βοτσαλάκια και πέτρες για κάλυμμα του kenzan και για διακόσμηση και άλλα υλικά που ο καθένας μπορεί να χρειαστεί.

Το kenzan είναι μια αγκαθωτή βάση από μολύβι όπου καρφώνονται τα λουλούδια και τα κλαδιά για να κρατιούνται στην κατάλληλη θέση και κλίση. Χρειάζεται να είναι ανθεκτική και βαριά ώστε να μπορεί να κρατάει το βάρος υψηλών κλαδιών. Υπάρχουν διαφόρων ειδών και μεγεθών. Είναι απαραίτητο για την τοποθέτηση των λουλουδιών σε ρηχά δοχεία και δεν μπορεί να αντικατασταθεί γιατί οποιοδήποτε άλλο σύστημα, όπως το ειδικό σφουγγάρι που χρησιμοποιείται στις δυτικές συνθέσεις, δεν καλύπτει όλες τις χρήσεις του.

Τα ειδικά ψαλίδια δεν είναι εύκολο να βρεθούν στην αγορά αλλά μπορεί να αντικατασταθούν μ’ ένα μικρό κλαδευτήρι.

Είναι καλό να έχουμε ειδικά δοχεία αλλά αυτά, με λίγη φαντασία, μπορεί να αντικατασταθούν με διάφορα που υπάρχουν στην αγορά. Τα κλασικά ρηχά δοχεία για Moribana μπορεί να είναι παραλληλόγραμμα, κυκλικά, ημικυκλικά, οβάλ και μακρόστενα, με διάμετρο 20-30 εκ. και 5-6 εκ. βάθους. Τα βάζα για Nagueire συνιστάται να είναι κεραμικά, περίπου 30 εκ. ύψος και 10 εκ. άνοιγμα. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν διάφορα άλλα δοχεία, κυρίως στις ελεύθερες συνθέσεις. Όσον αφορά το υλικό, είναι καλύτερα να είναι φυσικό: πορσελάνη, κεραμικά, μπρούντζος, μπαμπού, κλπ. αν και σε ελεύθερες συνθέσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε υλικό. Το γυαλί δεν συνιστάται γιατί και “αποκαλύπτει” τα στηρίγματα των λουλουδιών και δεν έχει την απαιτούμενη αντοχή στην πίεση, αλλά σε μερικές συνθέσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί.

Το σημαντικό είναι να έχουμε υπ’ όψη μας ότι το δοχείο αποτελεί μέρος της σύνθεσης και πρέπει να δίνουμε μεγάλη προσοχή στην επιλογή του. Είναι προτιμότερο να είναι μονόχρωμα ή με λιτή διακόσμηση, ώστε να αναδεικνύεται η σύνθεση και τα χρώματα των λουλουδιών. Επίσης να προσέχουμε το δοχείο, και φυσικά η σύνθεση, να εναρμονίζεται με το περιβάλλον όπου θα τοποθετηθεί.ikebana (4)

Συμβουλές για την καλύτερη συντήρηση των λουλουδιών. Για να διατηρούνται καλύτερα τα λουλούδια σε βάζα και συνθέσεις χρειάζεται να προσέχουμε τη μεταχείρισή τους.

Αν τα αγοράζουμε, να προσέχουμε να είναι φρέσκα.

Αν τα κόβουμε εμείς οι ίδιοι, να το κάνουμε πρωί πρωί, πριν τα δει ο ήλιος. Και, αν δεν μπορούμε να τα βάλουμε κατ’ ευθείαν σε νερό, να τα τυλίγουμε σε απορροφητικό χαρτί (εφημερίδας) και να τα προστατέψουμε από τη ζέστη. Στην περίπτωση των αγριολούλουδων, φτάνοντας στο σπίτι, να τα βάλουμε ανάποδα κάτω από τη βρύση και να τα αφήσουμε τυλιγμένα σε χαρτί εφημερίδας, σε δροσερό και σκοτεινό μέρος για λίγη ώρα πριν τα βάλουμε στο βάζο.

Μερικές πρακτικές συμβουλές για τη διατήρηση των λουλουδιών:

• Να τα αγγίζουμε όσο το δυνατόν λιγότερο.

• Φτάνοντας στο σπίτι να τα βάζουμε κατ’ ευθείαν σε δροσερό νερό.

• Να αφαιρούμε όλα τα χαμηλά φύλλα ώστε να μην σαπίζουν μέσα στο νερό του βάζου.

• Να αφαιρούμε κάποια φύλλα, και ακόμα κάποια μπουμπούκια αν έχει πολλά, ώστε το άνθος να διαθέτει περισσότερη ενέργεια.

• Να κόβουμε την άκρη του μίσχου πριν τοποθετηθούν στα βάζα. Τα λουλούδια και τα κλαδιά πρέπει πάντα να κοπούν μέσα σε νερό ώστε να μην ρουφάνε αέρα.

• Όσο πιο κοντός είναι ο μίσχος τους τόσο περισσότερο θα κρατήσουν. Για μερικά λουλούδια είναι καλό να χτυπήσουμε το μίσχο ή να τον κόψουμε κάθετα για να απορροφούν περισσότερο νερό (χρυσάνθεμα, γαρύφαλλα, κλπ.)

• Να αλλάζουμε το νερό κάθε μέρα και να τα κόβουμε λίγο στην άκρη.

Να τα ψεκάζουμε κάθε μέρα με δροσερό νερό για να διατηρείται η υγρασία της ατμόσφαιρας.

• Να προσέχουμε να μην βρίσκονται σε ρεύματα αέρα.

Συμβολική σημασία των λουλουδιών

Ακακία
Φιλία. Συμφωνία. Αναγέννηση και Αθανασία. Μύηση και Γνώση. Ερμής

Αζαλέα
Χάρη. Ισορροπία. Παροδικότητα, το εφήμερο.

Αλόη
Πικρία. Ακεραιότητα.
Δίας.

Αμυγδαλιά
Ευτυχία. Ομορφιά. Επαγρύπνηση. Αναγέννηση. Γονιμότητα.

Ανεμώνα
Γεννημένη από το αίμα του Άδωνη.
Το εφήμερο: Από τον άνεμο, το περαστικό.
Μοναξιά. Απλότητα

Βελανιδιά
Σταθερότητα. Αντοχή. Δύναμη. Μακροζωία. Σοφία. Φιλοξενία.
Δίας.

Γαρύφαλλο
Αγάπη. Πάθος. Θαυμασμός. (κίτρινο=απόρριψη)

Γεράνι
Μελαγχολία. Παρηγοριά.

Γιασεμί
Γλυκύτητα. Χάρη. Έλξη. Λεπτότητα

Γλαδιόλα
Τάξη. Εμπιστοσύνη

Δάφνη
Σοφία και Νίκη. Δόξα. Εσωτερική Γνώση.
Ήλιος

Έλατο
Ακεραιότητα. Υπομονή

Ελιά
Ειρήνη. Γονιμότητα. Εξαγνισμός. Δύναμη. Νίκη. Ευγένεια. Προστασία ενάντια στο κακό. Φως.
Δίας.

Ζέρμπερα
Μυστήριο

Ηλιοτρόπιο
Αξιοπρέπεια. Πιστότητα. Προσευχή. Αφοσίωση. Δόξα του θείου έρωτα. Ήλιος.
Ίρις
Μεσολαβητής. Εξαγνισμός και προστασία. Τα φύλλα της σημαίνουν ορθότητα, σαν το σπαθί.

Καλεντούλα
Χωρισμός. Μακροζωία

Καμέλια
Φρονιμάδα. Σταθερότητα. Υγεία. Καλεί πνεύματα καλοσυνάτα και ανώτερα.

Κερασιά
Νεότητα. Άνοιξη. Ευημερία.

Κισσός
Ευτυχία. Φιλία. Αθανασία.
Κρόνος.
Κλίβια
Ευγένεια

Κρίνο
Εγκράτεια. Ειρήνη. Γονιμότητα και καρποφορία. Αγνότητα. Θηλυκότητα.

Κυκλάμινο
Ντροπαλότητα. Αίμα.

Κυπαρίσσι
Θάνατος. Ανάσταση. Αθανασία. Μακροζωία. Δέντρο της Ζωής. Απλότητα. Αντοχή. Επιμονή. Αγιότητα. Αγνότητα. Αφθαρσία.

Λίλιουμ
Ακεραιότητα. Αγνότητα. Αθωότητα. Πειρασμός. Γονιμότητα. Έρωτας. Δόξα. (Κίτρινο = Διπλοπροσωπία / Κόκκινο = Απαγορευμένος έρωτας)
Αφροδίτη.

Μανόλια
Ειλικρινής αγάπη. Ομορφιά. Αυτοεκτίμηση. Επίδειξη.

Μαργαρίτα
Αθωότητα. Αγνότητα.
Ήλιος.

Μηλιά
Δικαιοσύνη. Λεπτότητα. Γνώση του καλού και του κακού, Μαγεία και Αποκάλυψη. Καρποί της Αθανασίας. Ανανέωση και Αιώνια Νιότη.
Αφροδίτη.

***

1. Το Βιβλίο του Τσαγιού. OkakuraKakuzo. Εκδ. Άρκτος. Αθήνα, 1992
2.  Ikebana. El arte japones de la composicion floral. Elizabeth Palmer

www.edwhellas.gr

Λάβετε καθημερινά τα άρθρα μας στο e-mail σας

Σχετικά θέματα

Τι κάνει την τέχνη να έχει νόημα;
Αρχαία Αγορά: Έτσι θα γίνει ο αρχαιολογικός χώρος, με κιόσκια, πλάτωμα, γέφυρες για ΑμεΑ (φωτογραφίες)
«Μουσικά Φουγάρα» στον παραλιακό πεζόδρομο του Αλίμου
Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος: Μουσικές βραδιές με φόντο το ηλιοβασίλεμα | Με ελεύθερη είσοδο

Πρόσφατα Άρθρα

Εναλλακτική Δράση