Η χειριστικότητα είναι μια συμπεριφορά που όλοι μας είναι πιθανό να έχουμε υποστεί μέσα σε σχέσεις με συντρόφους, φίλους, γονείς, παιδιά, εργοδότες, συναδέλφους ή γείτονες. Αυτό δεν αποκλείει την περίπτωση ενίοτε να είμαστε εμείς οι ίδιοι που χειριζόμαστε τους άλλους. Αν ωστόσο αισθάνεστε ότι εσείς είστε εκείνοι που συχνότερα πέφτετε θύματα της χειριστικότητας των άλλων, ιδιαίτερα σε σχέσεις με σημαντικά πρόσωπα της ζωής σας και θέλετε να αλλάξετε τη φύση αυτών των σχέσεων θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσετε τα χαρακτηριστικά της χειριστικότητας και να κατανοήσετε πως εσείς συμβάλλετε σε αυτό το μοτίβο σχέσης.
Σε τι διαφέρει η ‘χειριστικότητα’ από την ‘επιρροή’;
Advertisment
Η χειριστικότητα διαφέρει από την επιρροή. Η επιρροή είναι ένας τρόπος να συνδιαλλαγούμε αποτελεσματικά με τους άλλους, που αναγνωρίζει τα δικαιώματα και τα όρια τους, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματός τους να μην επηρεαστούν. Η χειριστικότητα από την άλλη είναι μια προσπάθεια να πιέσουμε τον άλλο να ενδώσει στη δική μας ατζέντα- συχνά κρυφή- και τις δικές μας επιθυμίες.
Εκείνοι που χειρίζονται τους άλλους ανθρώπους εύκολα εντοπίζουν εκείνους που είναι ευάλωτοι στο να τους ελέγχουν. Αφού κατανοήσετε τα χαρακτηριστικά της χειριστικότητας, η επόμενη κίνηση είναι να συνειδητοποιήσετε τους τρόπους με τους οποίους συμβάλλετε στο πρόβλημα.
Μπορεί να είστε ευάλωτοι στη χειριστικότητα εάν:
Advertisment
Νιώθετε χρήσιμοι και αγαπητοί μόνο όταν φροντίζετε να ικανοποιείτε τις ανάγκες των άλλων. Όταν η αίσθηση αυτοαξίας σας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το να κάνετε πράγματα για τους άλλους, σε σημείο που να παραγκωνίζετε τις δικές σας ανάγκες ή το προσωπικό σας καλό.
Χρειάζεστε οπωσδήποτε την έγκριση και την αποδοχή των άλλων. Όλοι εκτιμούμε την αποδοχή και την εκτίμηση των άλλων, το πρόβλημα είναι όταν νιώθουμε πως πρέπει να είμαστε πάντα αποδεκτοί και από όλους. Όταν ο φόβος της απόρριψης ή της εγκατάλειψης είναι τόσο μεγάλος που θα κάναμε το παν για να τον αποφύγουμε. Τα χειριστικά άτομα μας δίνουν την αποδοχή που χρειαζόμαστε και μετά απειλούν να την αποσύρουν.
Φοβάστε να εκφράσετε αρνητικά συναισθήματα και προσπαθείτε να αποφύγετε με οποιοδήποτε τρόπο τη σύγκρουση, από ανασφάλεια να καταρρεύσετε μπροστά στα αρνητικά συναισθήματα . Τα χειριστικά άτομα το γνωρίζουν αυτό και συχνά αρκεί να υψώσουν τη φωνή τους για να κάνουν το δικό τους.
Νιώθετε ανίκανοι να πείτε «όχι». Το να μπορούμε να πούμε όχι μερικές φορές σημαίνει ότι υπερασπιζόμαστε τα προσωπικά μας όρια που καθορίζουν το ποιοι είμαστε και τι πιστεύουμε, και είναι ένα υγιές χαρακτηριστικό των ατόμων σε μια υγιή σχέση. Εάν φοβόμαστε να υπερασπίσουμε τα όρια μας, λέγοντας όχι ορισμένες φορές, προκειμένου να αποφύγουμε τη σύγκρουση, γινόμαστε εύκολο θύμα στα χέρια ενός χειριστικού ατόμου.
Δεν έχετε μια ξεκάθαρη αίσθηση του εαυτού σας. Αυτό σημαίνει να γνωρίζετε ποιες είναι οι αξίες σας, ποιος είστε, πού αρχίζετε εσείς και που τελειώνει ο άλλος. Εάν, δεν έχετε μια ξεκάθαρη αίσθηση του εαυτού σας, είναι δύσκολο να εμπιστευτείτε την κρίση σας και να πάρετε αποφάσεις που είναι ωφέλιμες για εσάς, πράγμα που σας κάνει εύκολο στόχο ενός χειριστικού ατόμου.
Συνηθισμένες Τακτικές του χειριστικού ατόμου
H χειριστικότητα σε μια σχέση συνήθως εκδηλώνεται προοδευτικά, αφού αν εκδηλωνόταν στην αρχή της μπορεί πιο εύκολα να οδηγούσε και στον τερματισμό της. Ένα χειριστικό άτομο μαθαίνει με τον καιρό, παρατηρώντας τα ευάλωτα σημεία του άλλου, πως μπορεί να τα εκμεταλλευτεί προς όφελός του.
Υπάρχουν δύο βασικές τακτικές που χρησιμοποιούνται για να ασκήσει κανείς έλεγχο επάνω στον άλλο, οι οποίες συνήθως πάνε μαζί. Η πρώτη είναι μια υπόχεση «κέρδους». Το χειριστικό άτομο υπόσχεται να «παρέχει» κάτι εάν ο άλλος ενδώσει σε αυτό που ο πρώτος θέλει, π.χ σου υπόσχομαι ότι θα σταματήσω να το κάνω θέμα αν μου πεις ότι είναι η τελευταία φορά που συναντάς τη Μαρία». Η άλλη τακτική είναι η «υπόσχεση» της αποφυγής της απώλειας (ή απειλή της απώλειας κάποιου πράγματος) π.χ «Να ξέρεις ότι εγώ θα είμαι κάθε βράδυ έξω αν γυρίζω και βρίσκω το σπίτι ατακτοποίητο». Τα συγκεκριμένα παραδείγματα βέβαια είναι προφανείς απόπειρες χειρισμού, ενώ πολύ πιο συχνά ένα χειριστικό άτομο θα χρησιμοποιήσει πιο ‘λεπτές’ μεθόδους.
Άτομα που λειτουργούν χειριστικά έχουν μια έντονη ανάγκη να έχουν τον έλεγχο. Αυτό μπορεί να προέρχεται από συναισθήματα ανασφάλειας από την πλευρά τους, ακόμη κι αν συχνά φαίνεται ότι έχουν ισχυρή αυτοπεποίθηση. Έχουν μια έντονη ανάγκη να νιώθουν ανώτεροι και ισχυροί στις σχέσεις τους- και βρίσκουν άτομα που θα επιβεβαιώσουν αυτά τα συναισθήματα ενδίδοντας στις απόπειρές τους για χειρισμό. Εάν ο άλλος επιχειρήσει να εξασκήσει δύναμη επάνω τους θα αντεπιτεθούν έτσι ώστε να ανακτήσουν τον έλεγχο που θεωρούν ότι χάνουν. Όταν δεν αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους και των άλλων αισθάνονται απειλημένοι. Έχουν επίσης δυσκολία να δείξουν ευάλωτα συναισθήματα γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουν τον έλεγχο.
Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι οι απόπειρες χειρισμού τους δεν είναι συνειδητά σχεδιασμένες. Η χειριστικότητα έχει να κάνει με τη δομή της προσωπικότητάς τους και εκδηλώνεται μέσα σε ένα πλαίσιο και με ένα ‘θύμα’ το οποίο συμπλέει και υποσυνείδητα ενθαρρύνει αυτή τη χειριστικότητα.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε ένα χειριστικό άτομο
Βασικές Αρχές
Εστιάστε στο να αλλάξετε τον εαυτό σας και όχι το χειριστικό άτομο.
Δεν βοηθάει να προσπαθήσετε με τη σειρά σας να χειριστείτε έναν χειριστικό άνθωπο- κινδυνεύετε να υποστείτε μεγαλύτερη χειριστικότητα εκ μέρους του. Δεν θα αλλάξετε ένα χειριστικό άτομο εστιάζοντας στις αδυναμίες του και προσπαθώντας να το κάνετε να καταλάβει πως λειτουργεί. Μπορεί να θεωρήσετε ότι είναι χρήσιμο να μοιραστείτε μαζί του πως νιώθετε και πως σας επηρεάζει η συμπεριφορά του- κι όμως συνήθως δεν είναι αφού ένα χειριστικό άτομο δεν είναι ιδιαίτερα ικανό για ενσυναίσθηση και μπορεί να το χρησιμοποιήσει εναντίον σας στο μέλλον. Η μόνη αποτελεσματική μέθοδος για να αλλάξει η χειριστική συμπεριφορά είναι να την αποδυναμώσετε κάνοντας μια αλλαγή μέσα σας , αλλάζοντας έτσι τη δυναμική της σχέσης. Εάν πάψετε να συνεργάζεστε με τις χειριστικές τακτικές , θα αλλάξετε τη φύση της σχέσης. Όταν ένα χειριστικό άτομο πρέπει να προσπαθήσει σκληρά για να διατηρήσει τον έλεγχο στη σχέση – συνήθως τα παρατάει- συχνά εγκαταλείποντας τη σχέση και βρίσκοντας κάποιον άλλο να ελέγξει.
Εκτιμήστε πόσο αξίζει η σχέση για σας.
Ανάλογα με την σοβαρότητα της χειριστικής συμπεριφοράς και τη ζημιά που έχει κάνει στην αίσθηση ευτυχίας και ακεραιότητάς σας, μπορεί να χρειαστεί να εξετάσετε αν αξίζει να συνεχίσετε τη σχέση. Υπάρχουν βέβαια καταστάσεις (γονιός/παιδί πχ) που πρέπει κανείς να μείνει, οπότε είναι βοηθητικό να ξεκαθαρίσετε τι θέλετε στη ζωή σας και να να εκτιμήσετε με ποιο τρόπο η σχέση έχει τη δυνατότητα να σας κατευθύνει προς τους προσωπικούς σας στόχους.
Χρησιμοποιήστε τεχνικές διεκδικητικότητας για να αλλάξετε τη φύση της σχέσης.
Σταματήστε την αυτόματη συμμόρφωση
Μπορεί να είστε τόσο συνηθισμένοι να συμμορφώνεστε με τις τακτικές του χειριστικού ατόμου, που αυτόματα να κάνετε αυτό που θέλει χωρίς να το σκεφτείτε. Καταρχήν χρειάζεται να σταματήσετε αυτή την αυτόματη συμμόρφωση. Μπορείτε να το κάνετε αυτό κερδίζοντας χρόνο σε κάθε κατάσταση που προκύπτει. «Θα σου πω όταν έχω χρόνο να το σκεφτώ». Έτσι, τώρα έχετε εσείς τον έλεγχο στην κατάσταση. Δε βοηθάει να τον/την αφήσετε να σας ρωτήσει γιατί χρειάζεστε χρόνο, απλά επαναλάβετε το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά χωρίς εξήγηση. «Χρειάζομαι περισσότερο χρόνο να το σκεφτώ».
Εκφράστε αυτό με το οποίο διαφωνείτε και πως αισθάνεστε με αυτό
Μια από τις πιο συνηθισμένες χειριστικές συμπεριφορές είναι η επικριτικότητα. Όταν ένα σημαντικό μας πρόσωπο κριτικάρει τις συμπεριφορές, τις στάσεις, τις αποφάσεις και τις ικανότητες μας, νιώθουμε λιγότερο σίγουροι και είμαστε πιο επιρρεπείς στο να δεχτούμε τις απαιτήσεις του άλλου. Άλλες φορές υιοθετούμε μια αμυντική στάση, σχεδόν επιθετική με σκοπό να αντικρούσουμε τα επιχειρήματα που μας εκνευρίζουν ή μας θυμώνουν. Στην πρώτη περίπτωση, η χειριστικότητα έχει αντίκτυπο στην αυτοεκτίμησή μας, ενώ στη δεύτερη έχει να κάνει με τον έλεγχο των συναισθημάτων μας. Με την μια ή την άλλη μορφή, είμαστε στο έλεος του χειριστικού ατόμου.
· Εκφραστείτε απλά και ξεκάθαρα
Είναι σημαντικό ο άλλος να αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να επηρεάσει την κρίση ή τη στοχαστική μας ικανότητα, με το να «παίζει» με την αυτοεκτίμηση ή τα συναισθήματά μας. Με το να αντικροούμε επιθετικά τα επιχειρήματα του άλλου, που πολλές φορές δεν έχουν μια γερή βάση, θα οδηγούσε μόνο σε μια ανούσια συζήτηση και θα το έκανε αδύνατο να συννενοηθούμε.
Ο σκοπός μας δεν είναι απλά να «μην αφήσουμε τον άλλο να μας χειριστεί» αλλά να τροποποιήσουμε την κατάσταση. Γιατί; Επειδή είναι βέβαιο ότι το πρόσωπο που επιχειρεί να μας χειριστεί είναι ένα πρόσωπο σημαντικό για εμάς, επομένως μας ενδιαφέρει να φτάσουμε σε μια συμφωνία που να είναι εντάξει και για τους δύο μας, είτε για να διατηρήσουμε μια καλή σχέση μαζί του, είτε για να μπορέσουμε να κάνουμε κάποια δραστηριότητα μαζί. Είναι άρα σημαντικό το μήνυμά μας όχι μόνο να γίνει κατανοητό αλλά και να γίνει αποδεκτό με τη μικρότερη δυνατή αντίσταση.
· Χρησιμοποιήστε το πρώτο πρόσωπο
Σε πολλές περιπτώσεις ένα άτομο που συμπεριφέρεται με χειριστικό τρόπο, ασκεί κριτική χωρίς να προσωποποιεί , χωρίς δηλαδή να διακυβεύει κάτι. Η καλύτερη τακτική απέναντι σε αυτή την επικοινωνιακή στρατηγική είναι να προσωποποιήσουμε, να μιλάμε πάντα σε πρώτο πρόσωπο και να ζητάμε διευκρινίσεις: π.χ «μου φαίνεται ότι αναφέρεσαι σε….είναι έτσι;» Το να τον υποχρεώσουμε να αναλάβει την ευθύνη του για την κριτική του, συνήθως τον αφοπλίζει και μπλοκάρει τη στρατηγική του.
· Περιορίστε την ευθύνη αποδεχόμενοι τα λάθη σας
Ως αποτελέσμα των χειριστικών τακτικών ενός ατόμου συχνά ενοχοποιούμαστε και αισθανόμαστε υπεύθυνοι για ο,τιδήποτε έχει συμβεί, συμβαίνει και θα συμβεί.
Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να έχουμε ένα ορισμένο μέρος της ευθύνης, αλλά η σειρά των μας δεν είναι ατελείωτη. Μια πολύ αποτελεσματική στρατηγική είναι να περιορίσουμε την ευθύνη μας και να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας. Έχουμε δικαίωμα να κάνουμε λάθη αλλά κανείς δεν έχει το δικαίωμα να το εκμεταλλεύεται και να πληγώνει την αυτοεκτίμησή μας επειδή κάναμε ένα λάθος.
· Επιτρέψτε στον εαυτό σας να λέει «Όχι»
Αν έχουμε ουσιαστικούς λόγους να είμαστε αντίθετοι σε μια πρόταση, τότε το να αρνηθούμε δεν είναι τόσο τρομερό. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να χαθούμε μέσα σε δικαιολογίες και αυτοενοχοποιητικές εξηγήσεις. Το να εκφράσουμε τη διαφωνία μας είναι ένα δικαίωμα που μας επιτρέπει να σταθεροποιήσουμε τα όρια μας και τα κάνουμε προφανή στα πρόσωπα που μας περιβάλλουν.
Το να δεχτούμε τις επιθυμίες του άλλου για να αποφύγουμε μια δυσάρεστη συζήτηση, συχνά προυποθέτει να αρνηθούμε ένα μέρος της προσωπικότητάς μας και να ενδώσουμε στη χειριστικότητα. Χρειάζεται λοιπόν να είμαστε συνεπείς και να πούμε «όχι» όλες τις φορές που είναι απαραίτητο.
Απευθυνθείτε σε έναν επαγγελματία θεραπευτή
Η απόφαση να αντιμετωπίσουμε ενεργητικά τη χειριστικότητα δεν είναι μια απλή υπόθεση και είναι βέβαιο ότι θα συναντήσουμε εμπόδια. Είναι πιθανό να χρειάζεται να αντιμετωπίσετε το φόβο, το άγχος ή την ενοχή που στο παρελθόν σας έχει οδηγήσει να συμμορφωθείτε με τις απαιτήσεις του χειριστικού ατόμου. Αυτό προυποθέτει μια καλή ματιά μέσα σας που μπορεί να χρειάζεται τη βοήθεια ενός επαγγελματία θεραπευτή. Εξερευνώντας τα δικά σας συναισθήματα, γιατί αντιδράτε όπως αντιδράτε, και εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης μπορεί να είναι μια πρόκληση αλλά τα οφέλη είναι σημαντικά αφού μπορεί να σώσουν τη σχέση σας ή τουλάχιστον να σας προετοιμάσουν για πιο υγιείς σχέσεις στο μέλλον.
Έλενα Καμπισοπούλου, Ψυχολόγος ΜSc.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία: Braiker, Harriet B. Who’s Pulling Your Strings? How to Break the Cycle of Manipulation and Regain Control of Your Life. McGraw Hill 2004.
