Αυτή τη στιγμή σε όλο τον κόσμο και σε πολλές διαφορετικές γλώσσες και πολιτισμούς, υπάρχουν πολλά ζευγάρια που συζητούν κάπως έτσι:
Γυναίκα: «Γιατί δεν μπορείς να μου τηλεφωνήσεις όταν πρόκειται να αργήσεις;»
Advertisment
Άνδρας: «Κάτι προέκυψε στην δουλειά. Δεν είναι δα και τόσο τρομερό!»
Γυναίκα: «Σε περίμενα! Όλοι σε περιμέναμε. Μαγείρεψα και δείπνο!»
Άνδρας: «Αφού σου έχω πει, ας τρώτε χωρίς εμένα αν δεν είμαι εκεί. Γιατί κάνεις τόση φασαρία από το τίποτα;»
Advertisment
Γυναίκα: «Δεν είναι τίποτα! Μου υποσχέθηκες ότι θα με πάρεις τηλέφωνο! Αυτό δείχνει ασέβεια. Ετοιμάζω το δείπνο και δεν το εκτιμάς ή δε σε νοιάζει. Απλά σκέφτεσαι μόνο τον εαυτό σου».
Άνδρας (με αηδία): «Γιατί δεν μπορείς να χαλαρώσεις λίγο;»
Μήπως αυτό σας ακούγεται οικείο; Είσαι εσύ που ετοιμάζει το δείπνο σε αυτό το σενάριο και κρυφά αναρωτιέσαι μήπως είσαι όντως «υπερβολική», όπως ο σύζυγός σου κάνει να φαίνεσαι και να ακούγεσαι; Μήπως ντρέπεσαι κρυφά γιατί δεν είσαι σε θέση να «χαλαρώσεις»; Λοιπόν, είναι απολύτως φυσιολογικό και υπάρχουν αρκετοί συναρπαστικοί ψυχολογικοί όροι για τους οποίους δικαιολογημένα αντιδράτε με τον τρόπο που το κάνετε.
Ανατρέχοντας στην θεωρία προσκόλλησης
Μεταξύ 1960 και 1970, ο John Bowlby, Άγγλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, ανέπτυξε τη Θεωρία της Προσκόλλησης ή Δεσμού (Attachment theory) η οποία εξηγεί τη δυναμική των ανθρώπινων σχέσεων καθώς και τις όποιες ανασφάλειες μπορεί να υπάρχουν σε αυτές. Με απλά λόγια, η θεωρία αυτή πρεσβεύει ότι η σχέση που είχαμε ως βρέφη με τους γονείς μας ή με τους ανθρώπους που μας φρόντιζαν, παίζει καθοριστικό ρόλο στο πώς θα σχετιζόμαστε σε όλες τις σχέσεις μας στο μέλλον και κατά συνέπεια τι βαθμό οικειότητας θα θέλουμε να καλλιεργήσουμε μέσα σε αυτές.
Μάλιστα, προς το τέλος της δεκαετίας του 80, η θεωρία της προσκόλλησης, επεκτάθηκε και στις ενήλικες σχέσεις, διατυπώνοντας ότι υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι προσκόλλησης, τέσσερις δηλαδή βασικοί τρόποι με τους οποίους σχετιζόμαστε με τους άλλους ως ενήλικες.
Αναλυτικότερα, οι τέσσερις παρακάτω τύποι προσκόλλησης/δεσμού:
1ος τύπος: Αγχώδης / Εμμονικός Tύπος
«Θέλω να έχω απόλυτη συναισθηματική οικειότητα με τους άλλους αλλά συχνά βρίσκω ότι οι άλλοι είναι απρόθυμοι να έρθουν όσο κοντά όσο θα ήθελα. Δεν νιώθω άνετα όταν δεν έχω στενές σχέσεις αλλά μερικές φορές ανησυχώ ότι οι άλλοι δε με εκτιμούν τόσο όσο τους εκτιμώ εγώ».
2ος τύπος : Απορριπτικός- αποφευκτικός δεσμός:
«Νιώθω άνετα χωρίς στενές συναισθηματικές σχέσεις. Είναι πολύ σημαντικό για μένα να αισθάνομαι ανεξάρτητος και αυτάρκης και προτιμώ να μη βασίζομαι στους άλλους ή να αφήνω τους άλλους να βασίζονται σε μένα».
3ος τύπος : Φοβικός-αποφευκτικός δεσμός:
«Νιώθω άβολα να έχω στενές σχέσεις με άλλους. Θέλω συναισθηματικά στενές σχέσεις αλλά το βρίσκω δύσκολο να εμπιστεύομαι ή να βασίζομαι πάνω τους. Κάποιες φορές ανησυχώ ότι θα πληγωθώ εάν αφήσω τον εαυτό μου να έρθει πολύ κοντά με κάποιον».
4ος τύπος: Ασφαλής δεσμός:
«Είναι σχετικά εύκολο για μένα να έχω στενές συναισθηματικές σχέσεις . Νιώθω άνετα να βασίζομαι στους άλλους και να βασίζονται σε μένα. Δεν ανησυχώ ότι θα μείνω μόνος/η ή ότι οι άλλοι δε με αποδέχονται».
Εάν διαλέξατε τον τέταρτο τύπο, τότε ανήκετε στο 50% των ενηλίκων που νιώθουν τη σιγουριά ότι μπορούν να αγαπηθούν και αισθάνονται άνεση με τις στενές συναισθηματικές σχέσεις χωρίς να αποφεύγουν την οικειότητα ή να την αναζητούν σε υπερβολικό βαθμό. Υπολογίζεται ότι το υπόλοιπο 50%, ανήκει σε έναν από τους υπόλοιπους τρείς ανασφαλείς τύπους προσκόλλησης, είτε δηλαδή αποφεύγουν την οικειότητα, είτε γίνονται εξαρτητικοί και φοβικοί όταν η σχέση είναι στενή είτε δεν εμπιστεύονται ποτέ απόλυτα τους συντρόφους τους.
Ο αγχώδης/τύπος εμμονής είναι και ο πιο εξαρτητικός της παρέας. Υπολογίζεται ότι το ένα δέκατο των ανθρώπων διαμορφώνουν αυτό τον τύπο προσκόλλησης. Επιθυμία τους είναι να έχουν πολύ στενές σχέσεις αλλά αισθάνονται ότι κανείς δεν είναι ποτέ τόσο κοντά τους όσο θα ήθελαν να είναι. Χωρίς οικείες σχέσεις, αισθάνονται μοναξιά και δυσφορία.
Αναζητούν την απόλυτη δέσμευση και συνεχή στοργή. Συχνά τείνουν να εξιδανικεύουν τους συντρόφους , να έχουν έντονο φόβο εγκατάλειψης κι όταν τελειώνει μια σχέση, βρίσκουν εξαιρετικά δύσκολο να αποδεχτούν το γεγονός. Όσον αφορά τη σεξουαλική ζωή αρέσκονται στην ανοιχτή έκφραση στοργής, τις αγκαλιές και τα χάδια σε αντίθεση με τον Αποφευκτικό τύπο που προτιμά λιγότερες συναισθηματικές εκδηλώσεις όπως θα δούμε παρακάτω.
Περίπου το ένα πέμπτο των ανθρώπων σχετίζονται με τους άλλους αποφευκτικά/ απορριπτικά. Οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να χρειάζονται να είναι αυτάρκεις και αποφεύγουν να βασίζονται σε άλλους ή να αφήνουν να βασίζονται πάνω τους.
Πολλές φορές υποθέτουν ότι οι άλλοι θα είναι εχθρικοί ή απορριπτικοί και επειδή ακριβώς περιμένουν αυτή την αντιμετώπιση, ανταποδίδουν προκαταβολικά επιδεικνύοντας αποστασιοποίηση ή καυστικότητα και ισχυρογνωμοσύνη. Όσον αφορά τη σεξουαλική ζωή, η αποφευκτική γυναίκα τείνει να μην έχει πολλούς συντρόφους ενώ ο άνδρας είναι πιο ενεργός. Πάντως και τα δύο φύλα τείνουν να μην ευνοούν τη ρομαντική πλευρά του σεξ προτιμώντας πρακτικές που περιλαμβάνουν λιγότερη συναισθηματική επαφή.
Ο Φοβικός-Αποφευκτικός τύπος παρατηρείται στο ένα πέμπτο των ανθρώπων. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν ανάμεικτα συναισθήματα για τις κοντινές σχέσεις. Από τη μία θέλουν συναισθηματικά στενές σχέσεις, από την άλλη, δεν μπορούν να εμπιστευτούν εύκολα ή να βασιστούν στους άλλους. Ο τρόπος συσχετισμού με τους άλλους είναι κάπως απρόβλεπτος και συχνά έχουν αρνητικές εντυπώσεις όχι μόνο για τους εαυτούς τους αλλά και για τους συντρόφους τους.
Ο Ασφαλής τύπος προσκόλλησης συναντάται στο 50% των ανθρώπων. Τα άτομα με ασφαλή τύπο, μπορούν εύκολα να πλησιάσουν τους άλλους σε μια σχέση και να χαρούν την οικειότητα. Δεν έχουν δυσκολία στο να βασίζονται στους άλλους και επιτρέπουν να βασίζονται πάνω τους.
Ταυτόχρονα, δεν ανησυχούν για το αν θα γίνουν αποδεκτοί ή για το αν θα μείνουν μόνοι. Τα ζευγάρια στα οποία και οι δύο σύντροφοι έχουν ασφαλή τύπο προσκόλλησης, έχουν και τις λιγότερο αρνητικές σχέσεις-λιγότερη κριτική, λιγότερες διαμάχες και περισσότερη αποδοχή, κατανόηση και φιλικότητα.
Με βάση τη θεωρία της προσκόλλησης, παρατηρούμε ότι αυτό που κοινά ονομάζουμε «φόβος της οικειότητας» προέρχεται ουσιαστικά από δύο άλλους φόβους οι οποίοι ίσως έχουν δημιουργηθεί από τις πρώτες κιόλας σχέσεις με τους γονείς μας και πιθανώς ενισχυθεί από μετέπειτα εμπειρίες: τον φόβο της απόρριψης / εγκατάλειψης και τον φόβο ότι θα γίνουμε αντικείμενο ελέγχου και εισβολής από τον άλλο με αποτέλεσμα να χάσουμε τον εαυτό μας. Όταν οι φόβοι αυτοί ενισχυθούν, μπορεί να αποκτήσουν τεράστιες διαστάσεις , με αποτέλεσμα το άτομο, να αποφεύγει τη σύναψη στενών σχέσεων.
Για να αντιμετωπίσετε τον φόβο της οικειότητας
Α) Αναγνωρίστε ποιοι παράγοντες σας αποτρέπουν από τα να αισθάνεστε άνετα με την οικειότητα και επίσης καθορίστε τι είναι αυτό που πραγματικά θέλετε από μια σχέση.
Β) Κατανοήστε ότι αυτό που συντηρεί τους φόβους σας είναι ότι πιθανώς δεν ξέρετε πώς να τους χειριστείτε .Για παράδειγμα, όσον αφορά το φόβο της εγκατάλειψης/απόρριψης ,θυμηθείτε ότι όσο ζητάτε την επιβεβαίωση των άλλων για να καθορίσετε τη δική σας αξία, τόσο περισσότερο θα αισθάνεστε «χαμηλή αυτοεκτίμηση» όταν η επιβεβαίωση δε σας προσφέρεται. Αντίθετα, όταν η αυτοεκτίμηση πηγάζει από μέσα σας, δεν θα παίρνετε την απόρριψη τόσο προσωπικά ούτε θα χρειάζεστε τους άλλους για να νιώσετε ότι αξίζετε.
Γ) Εάν συχνά φοβάστε ότι οι άλλοι θα σας ελέγξουν, ή θα σας «πνίξουν», με αποτέλεσμα να χάσετε τον εαυτό σας, καταλήγοντας να κρατάτε απόσταση στις σχέσεις σας, μιλήστε στον/στην σύντροφό σας για τα θέλω σας και θέστε τα όρια σας ξεκάθαρα. Είναι στο χέρι σας να μην επιτρέψετε να γίνει αυτό που φοβάστε και ταυτόχρονα να έχετε υγιείς, ισορροπημένες σχέσεις.
Έτσι, εάν πάντα πιάνετε τον εαυτό σας να αναρωτιέται εάν ο/η σύζυγός σας σας αγαπά, αν ρωτάτε επανειλημμένα αν σας σκέφτεται και έχετε την τάση να είστε ανήσυχος/η μέσα στις σχέσεις, τότε πιθανότατα αυτό να σας απασχολεί όλη την ώρα. Σαν παιδί, πιθανότατα μάθατε ότι ο γονέας δεν ήταν αξιόπιστος και αν σας αγαπούσε, δεν είχε μυηθεί στις συναισθηματικές ανάγκες σας. (Πιθανότατα και εκείνος που σας μεγάλωσε, να μεγάλωσε με τον ίδιο τρόπο από τους δικούς του γονείς.)
Εάν ο σύντροφός σας παραπονιέται ότι είστε αποστασιοποιημένος/η, και απαθής, υπερήφανος για τον εαυτό σας που δεν χρειάζεστε κανέναν, είναι πιθανό να είστε αποφευκτικός/ή. Πιθανότατα έχετε μάθει από τον πρωταρχικό φροντιστή, αν και σας αγαπούσε, κυρίως ήθελε να είστε αυτόνομοι, να κάνετε το δικό σας μόνοι σας και δεν ήταν τόσο συναισθηματικά ανοιχτός. (Και πάλι, το πιο πιθανό έτσι έμαθε και ο ίδιος από τους δικούς του γονείς.)
Εάν γνωρίζετε ότι ο/η σύζυγός σας, σας αγαπά και νιώθετε άνετα και εύκολα να εκφράζετε την αγάπη σας αντίστοιχα και σε εκείνον/η, είστε ασφαλής. Ο άνθρωπος που σας μεγάλωσε ήταν ανοιχτός, στοργικός, υποστηρικτικός και αξιόπιστος ότι θα είναι εκεί για σας.
Αν την ώρα που διαβάζετε ακριβώς αυτό το τελευταίο και διστάσατε καθώς σκεφτόσασταν ότι, με τον κατάλληλο σύντροφο θα ενεργήσετε πιθανώς διαφορετικά, δηλαδή με ασφάλεια όπως «Ο Ασφαλής τύπος προσκόλλησης», μάλλον θα πρέπει να επιλέξετε μία από τις άλλες κατηγορίες.
Η προσκόλληση πανικού
Έτσι, τώρα έρχεται η ιδέα της προσκόλλησης πανικού. Σύμφωνα με το βιβλίο “Hold Me Tight” της Dr. Sue Johnson, ο τύπος αυτός βρίσκεται στο επίκεντρο όλων των συγκρούσεων μεταξύ των συντρόφων. Τι σημαίνει αυτό; Στο παράδειγμα του διαλόγου, το ζεύγος μάλωνε μεν για το δείπνο, όμως κάτω από την επιφάνεια, όπως θα μπορούσε να μαντέψει κανείς, αγωνίζονται για να ακουστούν από το σύντροφό τους και να νιώσουν ότι η σχέση είναι ισχυρή και ασφαλής.
Οι σύντροφοι των οποίων επανειλημμένα απασχολούν τις σκέψεις τους με αυτό, είναι πιθανότερο να χρειάζονται αυτή τη διαβεβαίωση και τείνουν συνέχεια να αναρωτιούνται σχετικά με το αν ο σύντροφός τους αγαπά. Εξίσου το ίδιο τείνουν να χρειάζονται διαβεβαίωση εκείνοι των οποίων οι σύντροφοι είναι αποφευκτικοί και ως εκ τούτου, θεωρούν ότι είναι δύσκολο να εκφραστούν συναισθηματικά.
Η προσκόλληση πανικού είναι το ίδιο πράγμα με αυτό που συμβαίνει όταν ένα μωρό αισθάνεται ότι η μητέρα του το κοιτάζει ανέκφραστη, γνωστό και ως ακινησία προσώπου. Όταν το μωρό δεν παίρνει καμία συναισθηματική και οπτική ανάδραση από τη μητέρα του ότι το αγαπά και είναι εναρμονισμένο με αυτό, θεωρεί ότι η σχέση δεν είναι ασφαλής και αυτό του προκαλεί πανικό. Γιατί; Επειδή αυτό είναι ένα θηλαστικό και τα θηλαστικά χρειάζονται σχέσεις για να επιβιώσουν. Για παράδειγμα, ένα μωρό ενός έτους δεν θα πάει πολύ μακριά χωρίς την μητέρα του, αυτός είναι ο λόγος που έχει εξελικτικά κίνητρα για να είναι στοργικός.
Οι ρομαντικές σχέσεις, σε ένα βαθύ επίπεδο, έχει συναισθηματικούς παραλληλισμούς με τις σχέσεις γονέα-παιδιού. Αυτό που χρειαζόμαστε από τον σύντροφό μας, ως εκ τούτου, είναι να αισθανόμαστε ότι μας αγαπούν, ότι μας εκτιμούν, και ότι είμαστε σημαντικοί γι αυτούς. Θέλουμε να νιώθουμε ότι μας «βλέπουν» και ότι η σχέση μας είναι ασφαλής και αξιόπιστη.
Για παράδειγμα στο τέλος του δείπνου (στον αρχικό διάλογο που είδαμε πιο πάνω), η γυναίκα δεν γνωρίζει ότι βιώνει μια αρχέγονη κατάσταση πανικού. Μπορεί ακόμη και να αναρωτιέται, «τι στο καλό συμβαίει λάθος με μένα, φρικάρω γιατί εκείνος αργοπορεί να επιστρέψει για δείπνο; Χρειάζομαι σίγουρα κάποιο ηρεμιστικό ή κάτι τέτοιο».
Αλλά, η αντίδρασή της είναι απόλυτα λογική δεδομένου των ακυρωτικών απαντήσεων που εισπράττει από τον σύζυγό της. Απορρίπτει τα συναισθήματά της και αυτό είναι που κλιμακώνει τον πανικό της, επειδή νιώθει ότι εκείνος δεν την «βλέπει» , ότι δεν την καταλαβαίνει ή δεν εκτιμάει την αξία της. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι λέγεται κάτω από την επιφάνεια καθώς η συνομιλία ξεδιπλώνεται.
Γυναίκα: «Γιατί δεν μπορείς να μου τηλεφωνήσεις όταν επρόκειτο να αργήσεις;»
Τι εννοεί: Σου έχω πει αυτό με ενοχλεί και όταν το κάνεις ξανά και ξανά, φοβάμαι ότι στην πραγματικότητα δεν με ακούς καθόλου. Νιώθω πως η γνώμη μου και ως εκ τούτου εγώ ως άτομο, σημαίνει πολύ λίγα για εσένα και στην πραγματικότητα αυτό με κάνει να νιώθω ότι η σχέση αυτή δεν είναι καθόλου ασφαλής.
Άνδρας: «Κάτι προέκυψε στην δουλειά. Δεν είναι δα και τόσο τρομερό!»
Τι εννοεί: Ωχ, άντε πάλι, αν υπερασπιστώ τον εαυτό μου τότε μάλλον θα σταματήσει να μου επιτίθεται και μπορεί να έχουμε μια ωραία βραδιά.
Γυναίκα: «Σε περίμενα! Όλοι σε περιμέναμε. Μαγείρεψα και δείπνο!»
Τι εννοεί: Εξακολουθείς ακόμα όμως να μη με καταλαβαίνεις. Δεν με ακούς. Φοβάμαι ότι αυτό σημαίνει ότι δεν σε νοιάζει για μένα και τη σχέση μας.
Άνδρας: «Αφού σου έχω πει, ας τρώτε χωρίς εμένα αν δεν είμαι εκεί. Γιατί κάνεις τόση φασαρία από το τίποτα;»
Τι εννοεί: Αν υπερασπιστώ τον εαυτό μου, αγνοήσω ή αρνηθώ και ελαχιστοποιήσω το συμβάν, ίσως με αφήσει ήσυχο. Μισώ να την απογοητεύω. Αυτή η νύχτα είναι χαμένη.
Γυναίκα: «Δεν είναι τίποτα!? Μου υποσχέθηκες ότι θα με πάρεις τηλέφωνο! Αυτό δείχνει ασέβεια. Μαγειρεύω δείπνο και είναι σαν να μην το εκτιμάς ή να μην σε νοιάζει. Απλά σκέφτεσαι μόνο τον εαυτό σου!»
Τι εννοεί: Είμαι σε πανικό εδώ! Είναι τόσο ενοχλητικό για μένα ότι δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεσαι το πόσο άσχημα νιώθω. Δεν παρατηρείς τον πόνο μου καθόλου. Μάλλον δεν σημαίνω τίποτα για σένα.
Άνδρας: «Γιατί δεν μπορείς να χαλαρώσεις λίγο;»
Τι εννοεί: Σε παρακαλώ ας τελειώνουμε με αυτό. Μισώ όταν θυμώνει και φέρεται έτσι σαν και τώρα γιατί δεν ξέρω τι να κάνω, τι να της πω και πώς να φερθώ όταν την βλέπω να κάνει έτσι. Με φοβίζει όταν είναι θυμωμένη επειδή μια μέρα θα μπορούσε απλώς να αποφασίσει να θέσει τέλος στην σχέση μας.
Και οι δύο σε αυτή την περίπτωση βιώνουν πανικό! Η σύζυγος αγχωτική, ο σύζυγος αποφευκτικός και οι δύο νιώθουν πανικό λόγω της σύγκρουσης. Ο πανικός του άντρα ενεργοποιείται από το θυμό της συζύγου και αντίστοιχα ο δικός της πανικός ενεργοποιείται από την απορριπτική του στάση. Αλλά και οι δύο φοβούνται ότι η σχέση τους είναι σε κίνδυνο και γι’ αυτό αντιδρούν κατ’ αυτό τον τρόπο εξαιτίας αυτού του φόβου.
Εάν όμως γνωρίζατε από πριν τον τύπο πανικού προσκόλλησης που βιώνεται τώρα, μπορείτε να φανταστείτε ότι η συζήτηση θα μπορούσε να είναι σε θέση να πάει κάπως έτσι:
Γυναίκα: «Αυτό με κάνει να νιώθω πραγματικά άσχημα όταν δεν ενημερώνεις, δεν μου τηλεφωνείς για να μου πεις ότι θα αργήσεις».
Άνδρας: «Εντάξει, καταλαβαίνω. Βλέπω γιατί είσαι αναστατωμένη, από τη στιγμή που μαγειρεύεις το δείπνο και τα σχετικά…»
Γυναίκα: «Ναι, έχω μόλις αρχίσει να αναρωτιέμαι αν ακόμα νοιάζεσαι για μένα. Αυτό είναι συνήθως που με αναστατώνει και τότε είναι εκείνη τη στιγμή που με κάνει να φέρομαι έτσι» (θυμωμένα)
Άντρας: «Το ξέρω. Μισώ όταν θυμώνεις γιατί με αγχώνει σημαντικά. Αρχίζω να ανησυχώ αν ακόμα θέλεις να είσαι σε αυτή τη σχέση».
Γυναίκα: «Αυτό σε αναστατώνει; Δεν φαίνεσαι αναστατωμένος, αυτό που εκλαμβάνω από εσένα είναι ότι είσαι ενοχλημένος μαζί μου».
Άνδρας: «Ναι, βέβαια αναστατώνομαι. Αν και δεν το δείχνω συνήθως, βέβαια και ανησυχώ όταν είσαι θυμωμένη μαζί μου. Δεν θέλω να τσακωνόμαστε όλη τη νύχτα ή να μην τα πηγαίνουμε καλά. Νιώθω πάρα πολύ ανόητος, γιατί θα ήταν αρκετά εύκολο να σε πάρω τηλέφωνο. Απλώς το ξεχνάω».
Γυναίκα: «Εντάξει. Θα προσπαθήσω να θυμάμαι ότι απλά το ξεχνάς. Θα προσπαθήσω να μην το παίρνω προσωπικά. Ειδικά αν μου πεις ότι είχες την πρόθεση να με πάρεις τηλέφωνο και ξεχάστηκες λόγω δουλειάς».
Άνδρας: «Και εγώ θα προσπαθώ να σε ενημερώνω όταν πρόκειται να αργήσω».
Γυναίκα: «Εντάξει. Ας φάμε τώρα».
Βλέπετε πως όταν μοιράζεστε και επικοινωνείτε μεταξύ σας αυτά που νιώθετε, η συναισθηματική αποκάλυψη είναι η απόδειξη που οδηγεί σε μια βελτιωμένη, υγιή, συναισθηματική και σεξουαλική ζωή.
Και τώρα που γνωρίζετε τον όρο «πανικό προσκόλλησης» εάν για παράδειγμα το παιδί του φίλου σας ενεργεί αντιδραστικά και θυμωμένα απέναντί τους, μπορείτε να τονίσετε στους ανυποψίαστους γονείς το εξής: «Νομίζω ότι ενεργεί έτσι γιατί αισθάνεται πανικό, οπότε μάλλον θα πρέπει να κλείσετε το τηλέφωνό σας και να αλληλεπιδράσετε μαζί του».
