Του Γιώργου Κόκουβα
Είναι η παλαιότερη αθηναϊκή γειτονιά. Και η ομορφότερη. Αυτό όμως το γνωρίζατε ήδη. Μέρος της Ιστορίας της και της γοητείας της, ωστόσο, είναι τα μικρά (ή μεγαλύτερα) μυστικά που κρύβει σε καθένα από τα πλακόστρωτα δρομάκια της. Παρακάτω, συγκεντρώνουμε πληροφορίες τις οποίες θα αποκαλούσαμε «άχρηστες» αν δεν μας ήταν ιδιαίτερα χρήσιμες για να εκτιμήσουμε ακόμη περισσότερο τις βόλτες μας στην Πλάκα. Ιδού λοιπόν 12 ιστορίες που γράφτηκαν – και ακόμα γράφονται – στην πραγματική καρδιά της Αθήνας.
Advertisment
Το μνημείο του Λυσικράτη και η Μονή των Καπουτσίνων
Περισσότερο –όσο και λανθασμένα- γνωστό ως «Φανάρι του Διογένη», το μνημείο του Λυσικράτη είναι όχι μόνο το χορηγικό βραβείο για την καλύτερη παράσταση στο θέατρο του Διονύσου, αλλά και το πρώτο γνωστό μνημείο του κόσμου με κορινθιακά κιονόκρανα. Όταν στα τέλη του Μεσαίωνα το οικόπεδο αποκτήθηκε από την Μονή των Καπουτσίνων, το μνημείο εντάχθηκε σε αυτή – μάλιστα, χάρη στην αντίσταση του καθολικού ηγούμενου, διασώθηκε από τις «βλέψεις» του γνωστού λόρδου Έλγιν. Η Μονή κάηκε το 1890, αλλά το μνημείο ευτυχώς σώθηκε.
Η «κοιτίδα» του Καραγκιόζη
Advertisment
Το δημοφιλές λαϊκό θέαμα του θεάτρου σκιών, ο κοσμαγάπητος Καραγκιόζης, πρωτοεμφανίστηκε στην Αθήνα ως φιγούρα στα καφενεία της Πλάκας κατά την Τουρκοκρατία – μάλιστα ο «μπερντές» προσέλκυε πλήθη κόσμου στην πλατεία Λυσικράτους. Σήμερα, στην οδό Τριπόδων θα βρείτε τις «Φιγούρες και Κούκλες», ένα από τα πιο δραστήρια κέντρα θεάτρου σκιών και κουκλοθεάτρου, που συνεχίζει αυτή την παράδοση.
Η Πλάκα των παιδιών
Δύο παιδικά μουσεία βρίσκονται στην καρδιά της Πλάκας, τιμώντας την πιο τρυφερή ηλικία και δίνοντας την καλύτερη αφορμή σε οικογένειες να κατηφορίσουν κάτω από την Ακρόπολη. Είναι το «Ελληνικό Παιδικό Μουσείο» στην οδό Κυδαθηναίων με ελεύθερη είσοδο και πολλά προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης για τους μικρούς Αθηναίους και το «Μουσείο Παιδικής Τέχνης», ένα από τα ελάχιστα στο είδος του μουσεία στον κόσμο, το οποίο εκθέτει έργα ζωγραφικής και κατασκευές παιδιών από 5 έως 15 ετών.
Το πρώτο Πανεπιστήμιο της Αθήνας
Στην σκιά της Ακρόπολης, επί της οδού Θόλου, η οικία Κλεάνθη-Σάουμπερτ φιλοξένησε το πρώτο Πανεπιστήμιο που ίδρυσε ο Βασιλιάς Όθωνας το 1837. Το σπίτι αυτό αναστήλωσαν από τα «οθωμανικά του χαλάσματα» οι Σάουμπερτ και Κλεάνθης, αρχιτέκτονες στους οποίους ανάθεσε ο Ιωάννης Καποδίστριας την πολεοδομική μελέτη της πόλης μετά την σύσταση του ελληνικού κράτους, και διέμειναν σε αυτό μέχρι την ίδρυση του Πανεπιστημίου. Ονομάστηκε «Οθώνειον Πανεπιστήμιον», δίδασκε Επιστήμες, ενώ το κτίριο έμεινε μετέπειτα γνωστό ως «Παλιό Πανεπιστήμιο».
Πώς πήρε το όνομά της η Πλάκα
Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές εκδοχές για τα «βαφτίσια» της Πλάκας. Μία εξ αυτών κάνει λόγο για μια μεγάλη πέτρινη πλάκα που βρέθηκε στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Η επικρατέστερη όμως εκδοχή μιλά για την αρβανίτικη καταγωγή της λέξης. Στα αρβανίτικα η λέξη «πλακ» σημαίνει «παλιά», κι έτσι όταν οι Αρβανίτες που ήρθαν διωκόμενοι να μείνουν στην περιοχή τον 16ο αιώνα την αποκάλεσαν «πλακ Αθήνα», δηλαδή «παλιά Αθήνα», και η ονομασία «κόλλησε» σε ολόκληρη την γειτονιά.
Το σπίτι του κυρίου και της κυρίας Κοκοβίκου
Το μικρό νεοκλασικό σπιτάκι στην αρχή της οδού Τριπόδων μένει σήμερα εγκαταλελειμμένο και με ξερόχορτα και μπάζα στην αυλή του. Είναι όμως το ίδιο σπίτι που «πρωταγωνίστησε» στην ταινία «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» και που έχει ακόμη μεγαλύτερο παρελθόν: Χτίστηκε πριν από δύο περίπου αιώνες για να χρησιμοποιηθεί ως στέγη της τουρκικής στρατιωτικής διοίκησης, ενώ αργότερα μετατράπηκε σε… δημόσιο ουρητήριο.
Μάλιστα, η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε πως κάτι τέτοιο συνέβαινε και πολύ παλαιότερα: Ο χώρος στην αρχαιότητα στέγαζε δημόσιες τουαλέτες. Σήμερα, το διατηρητέο αλλά «μαραζωμένο» σπίτι της Ελενίτσας και του κυρίου Κοκοβίκου έχει μεταβιβαστεί στο ΤΑΙΠΕΔ που ανέλαβε να το βγάλει στο σφυρί, στο πλαίσιο της αξιοποίησης ακινήτων του δημοσίου.
Μια γειτονιά… από άλλον αιώνα
Η Πλάκα είναι όχι μόνο η παλαιότερη γειτονιά της Αθήνας αλλά και η μοναδική στην οποία μπορεί κανείς να δει τα δρομάκια και την πόλη όπως ήταν εκατό χρόνια πριν. Κι αυτό γιατί μεταπολεμικά, τα κτίσματα της Πλάκας κρίθηκαν διατηρητέα στο σύνολό τους, με αποτέλεσμα το αρχιτεκτονικό μεγαλείο της περιοχής να μείνει ως έχει για να το απολαμβάνουμε «ατόφιο».
Όταν η Πλάκα κινδύνευσε
Ο μεγαλύτερος «κίνδυνος» για την διατήρηση του χρώματος της γειτονιάς ήταν η ξαφνική τουριστική ανάπτυξη που γνώρισε η Πλάκα στα μέσα του 20ου αιώνα. Αυτό οδήγησε την κυβέρνηση να λάβει δραστικά μέτρα το 1979, ήτοι πεζοδρόμηση πολλών οδών, περιορισμούς στις διαφημιστικές πινακίδες και, αργότερα, επί Τρίτση, απαγόρευση νυχτερινών κέντρων διασκέδασης για να αποφευχθεί η έντονη ηχορρύπανση.
Οι διάσημοι κάτοικοι της Πλάκας
Με θέα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, το διώροφο στο 5 της οδού Περιάνδρου στέγασε κάποτε τον μεγάλο λογοτέχνη Κωστή Παλαμά. Ο ίδιος με την οικογένειά του μοιράστηκε το κτίσμα με άλλους ενοίκους, και έγραψε εκεί πολλά από τα ποιήματά του. Εκεί άφησε και την τελευταία του πνοή στις 27 Φεβρουαρίου του ’43, ενώ πλήθος κόσμου συνέρρευσε στο σπίτι του για την κηδεία.
Επιπλέον, στο 4 της οδού Διοσκούρων μελετάται η δημιουργία του «Σπιτιού Ελύτη», με ακριβή αναπαράσταση του γραφείου του ποιητή, ενώ στο διώροφο νεοκλασικό στο 9 της Κυδαθηναίων, όπως μας ενημερώνει και η σχετική επιγραφή, έζησε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος, καθώς και η σύζυγός του, Ιωάννα Σεφεριάδη. Το σπίτι ανήκε στον πατέρα της τελευταίας και του Γιώργου Σεφέρη, Στυλιανό Σεφεριάδη – μάλιστα ο νομπελίστας ποιητής διέμενε στο ισόγειο του σπιτιού.
Το παλιότερο θερινό σινεμά της πόλης
Ή έστω ένα από τα παλαιότερα, αφού τα ίχνη της «ίδρυσής» του χάνονται κάπου πριν την δεκαετία του 1920. Τότε ήταν που ένας κομμωτής, πρώην κάτοικος Παρισιού, σκέφτηκε να διοργανώσει στην Πλάκα προβολές θερινού σινεμά με το όνομα «Σινέ Παρί». Την δεκαετία του ’60, μεταφέρθηκε στο κτίριο που στέκεται αγέρωχο μέχρι σήμερα, και μπορεί το ιστορικό, σχεδόν αιωνόβιο σινεμά να έκλεισε για δύο δεκαετίες, αλλά από το 1986, με τον νέο του ιδιοκτήτη, άνοιξε και πάλι τις πόρτες της ταράτσας του για να απολαμβάνουμε ταινίες με θέα τον Ιερό Βράχο.
Γειτονιές μέσα στην γειτονιά
Γνωρίζετε πού είναι το Ριζόκαστρο; Πώς προέκυψε το όνομα «Βρυσάκι» και γιατί ο Ιερός Βράχος πήρε χρώμα… κυκλαδίτικο; Οι απαντήσεις έρχονται μέσα από τις… υπογειτονιές της Πλάκας. Το μέρος της γειτονιάς των Αέρηδων στο κάτω μέρος της βόρειας πλευράς της Ακρόπολης λεγόταν Ριζόκαστρο, ονομασία που έλαβε επειδή βρίσκεται «στα ριζά του κάστρου» της Αθήνας – η περιοχή όντως είχε διαμορφωθεί οχυρωματικά σαν «κάστρο» κατά την βυζαντινή περίοδο.
Πριν πάρει αυτή την ονομασία, η ίδια περιοχή ονομαζόταν «Γερλάδα», γιατί κινούταν περιμετρικά του βράχου σαν γιρλάντα. Από την άλλη, το Βρυσάκι ήταν η γειτονιά που απλωνόταν μεταξύ των οδών Αδριανού, Βουλευτηρίου, Αποστόλου Παύλου και Αγίων Ασωμάτων. Η γειτονιά είχε χτιστεί πάνω στα ερείπια της αρχαίας Αγοράς των Αθηνών, γι’ αυτό και σήμερα έχει… αποδεκατιστεί – έχει όμως απομείνει το γνωστό κέντρο πολιτισμού «Βρυσάκι» για να μας το θυμίζει.
Ειδική μνεία αξίζουν φυσικά τα Αναφιώτικα, που αποτελούν μια αυτόνομη γειτονιά πάνω από την Πλάκα. Τα λευκά τετράγωνα σπιτάκια χτίστηκαν από τους κυκλαδίτες, κυρίως Αναφιώτες μάστορες που κάλεσε ο Όθωνας για να χτίσουν τα παλάτια και τα νέα κτίρια της Αθήνας. Μην έχοντας πού να μείνουν, οι Αναφιώτες φρόντιζαν στα κρυφά τα βράδια να χτίσουν αυτά τα σπάνια δείγματα αρχιτεκτονικής στην σκιά του Ιερού Βράχου.
Μάλιστα, λέγεται πως ορισμένα από αυτά ξεφύτρωσαν… εν μία νυκτί, ενώ δεν ήταν λίγοι αυτοί που ξεσηκώθηκαν εναντίον τους για την αυθαίρετη εγκατάσταση στην Ακρόπολη – μάλιστα οι τεχνίτες απέκτησαν μεγάλη έχθρα με τους κατοίκους της Πλάκας. Ωστόσο, ακόμη και οι αρχές έκαναν… τα στραβά μάτια χάρη στην δικαιολογία των Κυκλαδιτών πως τους το επέτρεψε ο Βασιλιάς, και τελικά η γειτονιά, που ακόμη και σήμερα δεν έχει διευθύνσεις παρά μόνο αριθμούς σπιτιών, κηρύχθηκε διατηρητέα.
Ο μπαρμπα-Γιάννης ο Κανατάς
Από τις θρυλικότερες μορφές της Αθήνας, ο περίφημος μπαρμπα-Γιάννης ο Κανατάς έμενε στην οδό Υπερείδου στην Πλάκα και καθημερινά κατηφόριζε τα δρομάκια με το γαϊδουράκι του και τα κανάτια του, πηγαίνοντας προς το Σύνταγμα. Εκεί, μάλιστα, η μορφή του είχε γίνει τόσο δημοφιλής, που η ορχήστρα της Φρουράς τον υποδεχόταν με άσματα στην πλατεία.
Τις Κυριακές, ο μπαρμπα-Γιάννης μεταμφιεζόταν σε αριστοκράτη και έπιανε θέση στα γνωστά καφενεία της περιοχής, την «Ωραία Ελλάς» και το «Σολωνείον». Την δεκαετία του 1880, ο Κανατάς εξαφανίστηκε: Κανείς δεν τον ξαναείδε και οι φήμες στην Αθήνα εκείνη την εποχή οργίασαν, δημιουργώντας διάφορες θεωρίες για την μορφή του και την τύχη του.
Το Λουτρό των Αέρηδων
Το μοναδικό από τα δημόσια λουτρά της Αθήνας που διασώζεται μέχρι σήμερα, απέκτησε την ιδιότητα του χαμάμ κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας και παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι το 1965. Κατά τα αρχαία χρόνια, το κτίσμα ονομαζόταν «Ωρολόγιο του Κυρρήστου», και αποτελούσε ηλιακό ρολόι με ανεμοδείκτη.
Μάλιστα, εξαιτίας των μάλλον ελλιπών γνώσεων των σύγχρονων Ελλήνων, όταν σχεδιάζονταν οι νέοι δρόμοι της Αθήνας τον 19ο αιώνα, πιστεύοντας πως αποτελούσε ναό προς τιμή του θεού Αίολου (εξ ου και οι «Αέρηδες»), ονόμασαν τον δρόμο που ξεκινά από εκεί «οδό Αιόλου». Σήμερα, το μνημείο επαναλειτουργεί με μια πρωτοποριακή interactive έκθεση που μας μυεί στην Ιστορία του.
