Γράφει ο διατροφολόγος Μάριος Δημόπουλος
Με μια επιφάνεια περίπου 5 έως 6 μέτρων, το δέρμα είναι πολύ περισσότερο από απλώς ένα προστατευτικό φράγμα. Το δέρμα σας είναι ένα όργανο, και χρησιμεύει για να ρυθμίζει την έκκριση των προϊόντων μεταβολικών αποβλήτων, να ρυθμίζει τη θερμοκρασία και να περιλαμβάνει υποδοχείς για τον πόνο, την αίσθηση αφής και την πίεση. Ως εκ τούτου, η υγεία και η εμφάνιση του δέρματός σας, όπως και την υγεία των άλλων οργάνων σας, συσχετίζεται με τον τρόπο ζωής και τις διατροφικές συνήθειες που θα επιλέξετε, καθώς και με κρίσιμους παράγοντες που σχετίζονται με την ηλικία, όπως η ορμονική ανισορροπία.
Advertisment
Το δέρμα αντανακλά σαφώς τις συνέπειες της γήρανσης. Η γήρανση του δέρματος επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η κατάχρηση καπνού, και η ρύπανση του περιβάλλοντος. Επιπλέον, λίγοι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι όσο αυξάνεται το σωματικό βάρος τους και τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα αυξάνονται, διάφορες βιοχημικές αντιδράσεις διαταράσσουν τη δομή του δέρματός τους. Σε συνδυασμό, αυτοί οι παράγοντες οδηγούν σε σωρευτική επιδείνωση στην εμφάνιση και στη λειτουργία του δέρματος.
Μέσα από το δέρμα, η γήρανση συνδέεται με μια απώλεια του ινώδους ιστού, με βραδύτερο ρυθμό κυτταρικής ανανέωσης, και μειωμένο αγγειακό και αδενικό δίκτυο. Η λειτουργία φραγμού που διατηρεί την κυτταρική ενυδάτωση γίνεται επίσης μειωμένη. Ο υποδόριος ιστός (υποδόριο) ισοπεδώνεται, ιδιαίτερα στο πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια.
Ανάλογα με το γενετικό υλικό και τον τρόπο ζωής κάποιου, οι κανονικές φυσιολογικές λειτουργίες μέσα στο δέρμα μπορεί να μειωθούν κατά 50% από τη μέση ηλικία. Αν δεν αναλάβετε δράση για να στηρίξετε τα εσωτερικά συστήματα άμυνας του δέρματός σας, οι νεανικές ιδιότητες της επιδερμίδας σας θα επιδεινωθούν ραγδαία. Ευτυχώς, με την αξιοποίηση ιδεών που έχουν συγκεντρωθεί μέσα από τις πιο πρόσφατες επιστημονικές καινοτομίες, μπορείτε να καθυστερήσετε και ενδεχομένως να αντιστρέψετε τα σημεία και τα συμπτώματα της επιταχυνόμενης γήρανσης του δέρματος.
Advertisment
Σε αυτό το κεφάλαιο θα μάθετε για τις εσωτερικές και εξωτερικές στρατηγικές για την καταπολέμηση της ταχείας γήρανσης του δέρματος, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών παρεμβάσεων που περιέχουν συστατικά που βοηθούν στην υποστήριξη της νεανικής δομής και λειτουργίας του δέρματος, καθώς και συμπληρώματα διατροφής που ενισχύουν το δέρμα σας από μέσα προς τα έξω.
Ανατομία και λειτουργία του δέρματος
Στο σύνολό του, το δέρμα αποτελείται από τρία διακριτά στρώματα, την επιδερμίδα, το χόριο και υποδόριο. Κάθε στρώμα παρουσιάζει μοναδική κυτταρική σύνθεση και φυσιολογική λειτουργία.
Η επιδερμίδα (το πιο εξωτερικό στρώμα) αποτελείται από κερατίνη, η οποία ενισχύει το δέρμα, και μελανίνη που βρίσκεται στη βασική στιβάδα της επιδερμίδας και είναι υπεύθυνη για το βάθος του χρώματος του δέρματος. Σημαντικά κυτταρικά συστατικά για την ανοσολογική αναγνώριση των παθογόνων, που ονομάζονται κύτταρα του Langerhans, κατοικούν επίσης στην επιδερμίδα. Η επιδερμίδα παρέχει προστασία έναντι του περιβάλλοντος και η κεράτινη στιβάδα είναι το κύριο εμπόδιο.
Το χόριο είναι ακριβώς κάτω από την επιδερμίδα και παρέχει ένα είδος σκαλωσιάς για αντοχή και υποστήριξη. Σε αντίθεση με την επιδερμίδα, το χόριο περιέχει νεύρα, αιμοφόρα αγγεία και ινοβλάστες που προμηθεύουν αισθητικούς υποδοχείς, παρέχουν θρεπτικά συστατικά και διατηρούν τα δομική θεμέλια του δέρματος. Το πιο άφθονο συνδετικό υλικό εντός του χορίου είναι το κολλαγόνο, μια ινώδη πρωτεΐνη του οποίου η κύρια λειτουργία είναι να διατηρήσει τη σφριγηλότητα της επιδερμίδας. Οι πρωτεϊνικές ίνες της ελαστίνης συνδυάζονται με το κολλαγόνο για να δώσουν την ελαστικότητα του δέρματος.
Η βάση του χορίου αποτελείται από ουσίες, όπως σύνθετα σάκχαρα (γλυκοζαμινογλυκάνες), γλυκοπρωτεΐνες, υαλουρονικό οξύ, και θειική χονδροϊτίνη. Αυτές οι ουσίες σε συνδυασμό σχηματίζουν μια βάση «τσιμέντου και ζελέ» που συνδέονται με μόρια του νερού, επιτρέπουν τα θρεπτικά συστατικά και το οξυγόνο στον ιστό και προστατεύουν το δομικό στρώμα του χορίου. Τα νέα κύτταρα παράγονται εντός του χορίου και τελικά μεταναστεύουν προς τα εξωτερικά στρώματα (επιδερμίδα).
Το κάτω στρώμα του δέρματος είναι η υποδερμίδα. Περιέχει λιποκύτταρα που μονώνουν το σώμα και να βοηθούν στη διατήρηση της θερμότητας, καθώς και σε άλλους συνδετικούς ιστούς. Το δέρμα περιέχει σμηγματογόνους και ιδρωτοποιούς αδένες (εκκρινείς και αποκρινείς), οι οποίοι βοηθούν στην πρόληψη της ξηρότητας, την προστασία του δέρματος ενάντια στα βακτήρια και στη διατήρηση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος (θερμορύθμιση).
Παράγοντες που οδηγούν σε γήρανση του δέρματος
Η πρόωρη γήρανση του δέρματος είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, όπως το έντονο σωματικό και ψυχολογικό στρες, η κατανάλωση αλκοόλ, η κακή διατροφή, η υπερκατανάλωση φαγητού, η ρύπανση του περιβάλλοντος και η υπερβολική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία.
Ενδογενείς παράγοντες στην γήρανση του δέρματος
Η ενδογενής γήρανση του δέρματος καθορίζεται κυρίως από γενετικούς παράγοντες, από την ορμονική κατάσταση και από μεταβολικές αντιδράσεις, όπως το οξειδωτικό στρες. Το δέρμα είναι σε κίνδυνο για παρόμοιες εκφυλιστικές επιδράσεις που παρατηρούνται σε άλλα όργανα, όμως λόγω της προβολής του το δέρμα παρουσιάζει προς τα έξω πολλές πτυχές της εσωτερικής μας υγείας.
1. Γενετική
Η κυτταρική γήρανση είναι η διαδικασία με την οποία ένα κύτταρο καθίσταται παλιό και δεν μπορεί πλέον να αντιγραφεί. Γνωστό ως «αντιγραφική γήρανση», αυτό το φαινόμενο μπορεί να είναι αποτέλεσμα της βλάβης του DNA που προκαλείται από παράγοντες όπως υπεριώδης ακτινοβολία, τοξίνες ή φθορά που σχετίζεται με την ηλικία. Ένα χαρακτηριστικό της κυτταρικής γήρανσης είναι η βράχυνση των τελομερών, τα «καπάκια» στα άκρα των κλώνων του DNA που βοηθούν στη διασφάλιση χρωμοσωμικής σταθερότητα (1).
Τα κύτταρα του δέρματος είναι μερικά από τα πιο ταχέως διαιρούμενα κύτταρα στο σώμα. Ωστόσο, καθώς η βλάβη του DNA συσσωρεύεται με την ηλικία, η ταχεία αντιγραφή των κυττάρων του δέρματος τα αναγκάζει να είναι εγγενώς ευάλωτα σε αντιγραφική γήρανση, ειδικά εάν δεν ληφθούν προσπάθειες για την προστασία των κυττάρων του δέρματος από βλάβες.
2. Ορμόνες
Με τη γήρανση, υπάρχει μια μείωση του επιπέδου των σεξουαλικών ορμονών (οιστρογόνα, τεστοστερόνη, θειική δεϋδροεπιανδροστερόνη), και της αυξητικής ορμόνης. Αυτές οι συγκεκριμένες ορμόνες έχουν μεγάλη επίδραση στο δέρμα. Η ισορροπία είναι ζωτικής σημασίας στη σφαίρα των ορμονών, και ενώ η κλιμάκωση των σεξουαλικών ορμονών κατά την εφηβεία αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης της ακμής του δέρματος, η μείωση των ορμονικών επιπέδων με τη γήρανση επιταχύνει τη φθορά του δέρματος (2). Για τις γυναίκες, η αλλαγή στα επίπεδα των ορμονών, ιδιαίτερα των οιστρογόνων, κατά την εμμηνόπαυση συνοδεύεται από σημαντικές αλλαγές μέσα στο δέρμα. (3). Τα οιστρογόνα επηρεάζουν το πάχος του δέρματος, τις ρυτίδες, και την υγρασία. (4-5).
Τα οιστρογόνα δεσμεύονται στους υποδοχείς των κυττάρων του δέρματος, ενεργοποιώντας την έκφραση του γονιδίου που ρυθμίζει την ανανέωση των κυττάρων του δέρματος. Με τη μείωση των επιπέδων των οιστρογόνων, η ανανέωση των κυττάρων του δέρματος γίνεται υποτονική, με αποτέλεσμα τη λέπτυνση των στρωμάτων της επιδερμίδας και του χορίου. Ως αποτέλεσμα, η ταχύτητα κυκλοφορίας του αίματος των τριχοειδών μειώνεται σημαντικά και η ικανότητα του δέρματος να διατηρήσει την ενυδάτωση, τη δύναμη και την ελαστικότητά του μειώνεται (6).
3. Οξειδωτικό στρες
Ως το εξωτερικό εμπόδιο που χωρίζει τους εσωτερικούς ιστούς από το περιβάλλον, το δέρμα εκτίθεται στην υπεριώδη ακτινοβολία και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι εκθέσεις αυτές προκαλούν την παραγωγή ελευθέρων ριζών, οι οποίες σπέρνουν τον όλεθρο στο κυτταρικό περιβάλλον του δέρματος. Χρόνια επίθεση ελεύθερων ριζών οδηγεί στην εμφάνιση χρωστικών κηλίδων που ονομάζονται λιποφουσκίνες (δείτε τις καφετιές κηλίδες στο δέρμα των ηλικιωμένων) και ανατρέπει το δομικό πλαίσιο του δέρματος, προκαλώντας ρυτίδες και χαλάρωση του δέρματος (7). Οι ελεύθερες ρίζες προκύπτουν επίσης από εσωτερικές μεταβολικές αντιδράσεις όπως είναι γλυκοζυλίωση των πρωτεϊνών, η οποία προκαλείται από αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Έτσι η αποφυγή απλώς της υπερβολικής έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία δεν είναι επαρκής για την άριστη προστασία του δέρματος.
Το οξειδωτικό στρες παίζει κεντρικό ρόλο στην έναρξη και στην εξέλιξη των γεγονότων που προκαλούν γήρανση του δέρματος σε κυτταρικό επίπεδο (8). Το οξειδωτικό στρες διασπά την πρωτεΐνη (κολλαγόνο), μεταβάλλει τους κύκλους της κυτταρικής ανανέωσης, βλάπτει το DNA, και προάγει την απελευθέρωση των προ-φλεγμονωδών μεσολαβητών (κυτοκινών), οι οποίοι προκαλούν την παραγωγή των φλεγμονωδών ασθενειών του δέρματος. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι οι ελεύθερες ρίζες συμμετέχουν στην παθογένεση των αλλεργικών αντιδράσεων στο δέρμα.
Εκτός από την αντιοξειδωτική άμυνα του δέρματος, τα επιδερμικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που ονομάζονται κύτταρα Langerhans βοηθούν στην προστασία του δέρματος αναγνωρίζοντας αντιγόνα (ξένες ουσίες) και προκαλώντας αντιδράσεις άμυνας αντισωμάτων. Όπως παρατηρείται στο γερασμένο δέρμα, υπάρχει μια μείωση του αριθμού των κυττάρων Langerhans του ανοσοποιητικού συστήματος, κάτι που επηρεάζει την ικανότητα του δέρματος να αποκρούσει στρεσογόνους παράγοντες ή μολύνσεις που μπορούν να επηρεάσουν την υγεία του. Αυτό είναι κρίσιμης σημασίας, διότι με την πάροδο της ηλικίας μειώνεται η ανοσία του δέρματος, και έτσι αυξάνεται η συχνότητα των λοιμώξεων, οι κακοήθειες και η δομική φθορά (γήρανση του δέρματος) (9).
4. Υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα και γλυκοζυλίωση
Ενώ οι εξωτερικοί παράγοντες, όπως η υπερβολική έκθεση στον ήλιο μπορούν να επιταχύνουν την εξωγενή γήρανση του δέρματος, επιστημονικά στοιχεία δείχνουν έναν άλλο ένοχο: τη γλυκόζη η οποία οδηγεί σε ενδογενή γήρανση. Η γλυκόζη είναι ένα ζωτικής σημασίας κυτταρικό καύσιμο. Ωστόσο, με βάση τον επιταχυνόμενο ρυθμό γήρανσης που παρατηρείται σε διαβητικούς, η χρόνια έκθεση γλυκόζης είναι από καιρό γνωστό ότι επηρεάζει πώς το σώμα γερνά με μια διαδικασία που ονομάζεται γλυκοζυλίωση (10).
Η ίδια αντίδραση αμαύρωσης που λαμβάνει χώρα όταν μαγειρεύετε το κρέας σε υψηλή θερμοκρασία πραγματοποιείται με βραδύτερο ρυθμό σε πρωτεϊνικούς ιστούς όπως το κολλαγόνο στο σώμα σας (11). Όταν οι πρωτεΐνες του κρέατος εκτίθενται σε θερμότητα και υδατάνθρακες με απουσία υγρασίας, μαυρίζουν με μία χημική διεργασία που ονομάζεται αντίδραση Maillard. Ομοίως στο ανθρώπινο σώμα, όταν τα σάκχαρα εισέλθουν στην κυκλοφορία, προσκολλώνται στις αμινομάδες των πρωτεϊνικών ιστών όπως το κολλαγόνο, αλλάζοντας αργά τη νεανική δομή τους και προκαλώντας τους βλάβη. Αυτά τα κυκλοφορούμενα μόρια ονομάζονται τελικά προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης ή με την αγγλική συντομογραφία AGE.
Τα μόρια AGE είναι ιδιαίτερα καταστροφικά δεδομένου ότι μπορούν να προκαλέσουν εκτεταμένη εγκάρσια σύνδεση με άλλες πρωτεΐνες για να σχηματίσουν ισχυρές χημικές γέφυρες. Ως αποτέλεσμα, οι άλλοτε υγιείς ίνες κολλαγόνου χάνουν την ελαστικότητά τους, γίνονται άκαμπτες και πιο εύθραυστες (12). Ισχυρά επιστημονικά στοιχεία δείχνουν επίσης ότι οι αντιδράσεις γλυκοζυλίωσης προωθούνται από το οξειδωτικό στρες και οδηγούν στην παραγωγή δραστικών ειδών οξυγόνου (ελευθέρων ριζών) στο δέρμα (13).
Αυτή η επίθεση στο δομικό υποστηρικτικό σύστημα του δέρματος συμβάλλει στη γήρανση των ιστών και, όταν επιταχύνεται από υπεργλυκαιμία, οδηγεί στη σταδιακή ανάπτυξη των διαβητικών επιπλοκών. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι ανωμαλίες κολλαγόνου λόγω γήρανσης και λόγω διαβήτη μοιράζονται παρόμοιες ρίζες και έχουν εκτεταμένες συνέπειες για το δέρμα, όπως λέπτυνση, αποχρωματισμό, απώλεια της ελαστικότητας και η τάση για εξανθήματα και μολύνσεις.
Εργαστηριακές έρευνες δείχνουν ότι μόλις σχηματιστούν τα AGE μπορούν να είναι αυτο-διαιωνιζόμενα, προκαλώντας άμεσα την διασταυρούμενη σύνδεση του κολλαγόνου, ακόμη και εν απουσία γλυκόζης (14). Η γλυκοζυλίωση προκαλεί επίσης απόπτωση των ινοβλαστών (κυτταρικό θάνατο), η οποία δημιουργεί μια κατάσταση κυτταρικής γήρανσης (15). Σε αυτήν την κατάσταση, αυξάνεται η έκκριση ενζύμων που αποδομούν το κολλαγόνο – τα οποία ονομάζονται μεταλλοπρωτεϊνάσες της μάτριξ (MMPs) – και μειώνονται τα επίπεδα των αναστολέων τους παρακμή (16).
Στην πραγματικότητα, η γλυκοζυλίωση αυξάνει άμεσα την απελευθέρωση της ΜΜΡ-1, η οποία διασπά επιλεκτικά το κολλαγόνο (17). Αν και αυτές οι επιθέσεις στο δέρμα συμβαίνουν εσωτερικά, εξωτερικές πηγές οξειδωτικού στρες μπορούν επίσης να επιδεινώσουν τη γήρανση του δέρματος. Ειδικότερα, η υπερβολική έκθεση στον ήλιο αυξάνει τα επίπεδα της ΜΜΡ-1 στο δέρμα (18).
Εξωγενείς παράγοντες στη γήρανση του δέρματος
1. Ηλιακή ακτινοβολία και φωτογήρανση
Η ενδογενής γήρανση του δέρματος επιδεινώνεται από περιβαλλοντικούς (εξωγενείς) παράγοντες. Ένας από τους πιο σημαντικούς εξωγενείς παράγοντες για επιταχυνόμενη γήρανση του δέρματος είναι η ηλιακή υπεριώδης ακτινοβολία (UVR). Επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες έχουν καθορίσει την υπερβολική έκθεση στον ήλιο ως πρωταρχικό αιτιώδες παράγοντα σε διάφορες δερματικές παθήσεις, συμπεριλαμβανομένης της πρόωρης γήρανσης και φλεγμονωδών παθήσεων. Μια σειρά βλαβερών βιοχημικών αντιδράσεων συμβαίνουν μέσα στο δέρμα όταν εκτίθεται σε υπερβολική υπεριώδη ακτινοβολία. Αυτή η διαδικασία αναφέρεται ως φωτογήρανση.
Η χρόνια έκθεση στον ήλιο βλάπτει τον δερματικό συνδετικό ιστό και αλλάζει τον φυσιολογικό μεταβολισμό του δέρματος. Εκτός του ότι καταστέλλει την ανοσία και προκαλεί οξειδωτικό στρες και φλεγμονή, η υπεριώδης ακτινοβολία αυξάνει την παραγωγή των μεταλλοπρωτεϊνασών της μάτριξ (MMPs), των ενζύμων δηλαδή που αποδομούν το κολλαγόνο (19). Η καταστροφή του κολλαγόνου είναι μια σημαντική συμβολή στην απώλεια της ελαστικότητας και της δομής του δέρματος που συμβαίνει με την πάροδο της ηλικίας.
Οι κύριοι στόχοι της υπεριώδους ακτινοβολίας στο δέρμα είναι τα επιφανειακά επιδερμικά στρώματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εξάντληση των αντιοξειδωτικών όπως η α-τοκοφερόλη (βιταμίνη Ε) και το ασκορβικό οξύ (βιταμίνη C), η οποία μειώνει τη συνολική αντιοξειδωτική ικανότητα μέσα από το δέρμα (20). Δευτερευόντως με την εξάντληση των ζωτικών αντιοξειδωτικών μορίων στην επιδερμίδα, τα ενδογενή συστήματα αντιοξειδωτικής άμυνας αρχίζουν να αποτυγχάνουν. Αυτά περιλαμβάνουν το υπεροξείδιο της δισμουτάσης, την καταλάση, και τη γλουταθειόνη-δ-τρανσφεράση (21).
Αυτά τα δεδομένα έχουν κάνει τους δερματολόγους να συνιστούν να αποφεύγουμε τελείως τον ήλιο και όποτε εκτιθέμεθα στις ηλιακές ακτίνες να βάζουμε αντηλιακό. Τα πράγματα όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Το σώμα μας χρειάζεται μια μικρή έκθεση (χωρίς αντηλιακό) στις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου, για να λαμβάνει τη βιταμίνη D, η οποία προστατεύει από ένα σωρό παθήσεις, μεταξύ των οποίων και καρκίνο. Επιπλέον, η έκθεση στον ήλιο βοηθά σε παθήσεις όπως ψωρίαση και εποχιακή κατάθλιψη. Από την άλλη, πληθυσμοί σε χώρες της Ιαπωνίας, παρά το ότι ως αγρότες εκτίθενται όλη μέρα στον ήλιο, δεν προσβάλλονται από τα σημάδια της γήρανσης του δέρματος. Το μυστικό τους είναι η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε υαλουρονικό οξύ.
2. Περιβαλλοντικές τοξίνες (κάπνισμα και μόλυνση του περιβάλλοντος)
Η χρήση του καπνού είναι ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει σε πολλές χρόνιες ασθένειες και στη μείωση του προσδόκιμου ζωής. Μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι το κάπνισμα βλάπτει επίσης το δέρμα μέσω πολλαπλών μηχανισμών (22). Σε μοριακό επίπεδο ο καπνός παράγει οξειδωτικό στρες, εξασθενίζει την κυκλοφορία του αίματος και ενεργοποιεί επιζήμιες αντιδράσεις το DNA, κάνοντας το δέρμα πιο ευάλωτο σε ασθένειες και γήρανση (23). Οπτικά το δέρμα των καπνιστών χαρακτηρίζεται από αυξημένες γραμμές και ρυτίδες στο πρόσωπο, ανομοιόμορφο τόνο, αφυδάτωση, θαμπό και αδύναμο δέρμα. Είναι ενδιαφέρον ότι οι καπνιστές που διακόπτουν το κάπνισμα έχουν παρατηρήσει σημαντικές βελτιώσεις στην οπτική αισθητική του δέρματός τους και μια πιο νεανική εμφάνιση του δέρματος έχει παρατηρηθεί εντός εννέα μηνών από τη διακοπή του καπνίσματος (24).
Εκτός από την υπεριώδη ακτινοβολία και το κάπνισμα, η ρύπανση είναι ένας παράγοντας για πρόωρη γήρανση του δέρματος (25). Επιδημιολογικές μελέτες έχουν συσχετίσει τα επίπεδα ρύπανσης με κακή κατάσταση υγείας. Συγκεκριμένα, πρόσφατες μελέτες συσχετίζουν σωματίδια ρύπανσης με προχωρημένη γήρανση του δέρματος. Ειδικότερα, σε δύο μελέτες σε ανθρώπους και ζώα έχει παρατηρηθεί υπερχρωματισμός του δέρματος και αργή ανανέωση των δερματικών κυττάρων (26-27).
Διατροφικές στρατηγικές για νεανική εμφάνιση του δέρματος
Καθώς το δέρμα είναι ένα όργανο που φαίνεται, ο πρωταρχικός στόχος της βιομηχανίας της ομορφιάς είναι να βελτιώσει την εμφάνιση του δέρματος με εξελιγμένες τοπικές θεραπείες και παρεμβάσεις. Ωστόσο, αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι η ανάγκη της υποστήριξης της υγείας και της ομορφιάς του δέρματος από μέσα μέσω σωστής διατροφής. Εκτός από τον καλά τεκμηριωμένο ρόλο μιας υγιεινής δίαιτας με πλήρεις φυτικές τροφές για τη διατήρηση της νεανικής ζωντάνιας του δέρματος, η σύγχρονη επιστήμη της διατροφής έχει διαλευκάνει της σχέση μεταξύ ειδικών θρεπτικών συστατικών και της βέλτιστη υγεία του δέρματος. Δυστυχώς, η τυπική δυτική διατροφή υπολείπεται σημαντικά από το να παρέχει τη διατροφική σύνθεση που απαιτείται για να κρατηθεί το δέρμα υγιές και ζωντανό.
1. Μακροθρεπτικά συστατικά και γλυκαιμικό φορτίο
Η δίαιτα των δυτικών χωρών περιέχει υπερβολικές ποσότητες απλών υδατανθράκων και πολυακόρεστων φυτικών λιπών. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι αυτό το διατροφικό πρότυπο σχετίζεται με αυξημένη εμφάνιση ρυτίδων στο δέρμα (28-29). Ο γλυκαιμικός δείκτης μετρά πόσο γρήγορα και σημαντικά οι τροφές προκαλούν αυξήσεις του σακχάρου στο αίμα μετά την κατανάλωσή τους. Τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι μια δίαιτα υψηλύ γλυκαιμικού δείκτη μπορεί να συμβάλλει σε φλεγμονώδεις παθήσεις του δέρματος, όπως ακμή, ροδόχρου ακμή, ψωρίαση και έκζεμα (30-31).
Η αντίσταση στην ινσουλίνη και η φλεγμονή διαταράσσουν την παραγωγή σμήγματος, προκαλούν δυσμορφία του κολλαγόνου και διεγείρουν τον υποδοχέα του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα, ο οποίος εμπλέκεται στην ανανέωση των ιστών, αλλά μπορούν επίσης να διεγείρουν φλεγμονώδεις αντιδράσεις στα κύτταρα του δέρματος (32). Όταν ζάχαρη έρχεται σε επαφή με κολλαγόνο, συμβαίνει μια καταστροφική αντίδραση, που ονομάζεται γλυκοζυλίωση, με αποτέλεσμα τον σχηματισμό τελικών προϊόντων προχωρημένης γλυκοζυλίωσης που καταστρέφουν τους ιστούς. Η γλυκοζυλίωση συμβαίνει σε όλους τους ιστούς του σώματος, αλλά επιταχύνεται με μια δίαιτα υψηλή σε ζάχαρη (33).
Η πρωτεϊνική γλυκοζυλίωση και ο σχηματισμός τελικών προϊόντων προχωρημένης γλυκοζυλίωσης συνοδεύονται από αυξημένη δράση των ελευθέρων ριζών στο κολλαγόνο του δέρματος, η οποία επιταχύνει τη γήρανση του δέρματος (34). Όλες αυτές οι αλλαγές δημιουργούν ένα περιβάλλον μέσα στο δέρμα που ευνοεί αποικοδόμηση του κολλαγόνου, να θέτει σε κίνδυνο την ακεραιότητα και την αναγέννηση των ιστών του δέρματος.
2. Σωστή αναλογία λιπαρών οξέων
Εντός του δέρματος τα λιπαρά οξέα αποτελούν αναπόσπαστο συστατικό των κυτταρικών τοιχωμάτων (μεμβρανών) που βοηθούν στη διατήρηση και στη λειτουργία της δομής των κυττάρων. Κλινικές μελέτες δείχνουν ότι η υγιής ισορροπία των λιπαρών οξέων στο δέρμα μειώνεται δραματικά με την γήρανση και το αυξημένο οξειδωτικό στρες. Ως εκ τούτου, η κατανάλωση της σωστής ποσότητας και του σωστού τύπου λιπών μέσω της διατροφής ή συμπληρωμάτων είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση υγιούς δέρματος καθώς γερνάμε (35-36).
Οι παραδοσιακές και μη δυτικές δίαιτες προσφέρουν μια πιο ισορροπημένη πρόσληψη των ωμέγα-6 και ωμέγα-3 λιπαρών οξέων (συνήθως σε αναλογία περίπου 4: 1). Σήμερα, η δίαιτα της δυτικών βιομηχανοποιημένων χωρών παρέχει μια αναλογία από περίπου 15: 1 ή περισσότερα ωμέγα-6 προς ωμέγα-3 (37-38). Τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα οδηγούν σε φλεγμονή. Πηγές ωμέγα-6 λιπαρών οξέων είναι τα σπορέλαια, οι μαργαρίνες, οι ξηροί καρποί, ακόμα και οι ζωικές τροφές (κρέας, αυγά και γαλακτοκομικά) που προέρχονται από ζώα που τρέφονται με βάση το καλαμπόκι και άλλα δημητριακά και όχι με γρασίδι.
Μια τέτοια διατροφή οδηγεί φλεγμονή σε όλο το σώμα, και φυσικά και στο δέρμα. Αντιστρόφως, το ιχθυέλαιο πλούσιο σε εικοσιπεντανοϊκό και δεκαεξανοϊκό οξύ ωμέγα-3 λιπαρά οξέα (EPA και DHA) αναστέλλει την παραγωγή φλεγμονωδών μεταβολιτών. Χάρη στην ικανότητά τους να ρυθμίζουν τη φλεγμονή, τα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου ωμέγα-3 είναι αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των φλεγμονωδών δερματικών παθήσεων, όπως η ακμή, η ψωρίαση, το έκζεμα, και ροδόχρου ακμή (39).
Η σωστή ισορροπία λιπαρών οξέων παίζει καθοριστικό ρόλο για ένα υγιέστατο δέρμα. Κάθε κυτταρική μεμβράνη – που στην ουσία είναι η επιδερμίδα των κυττάρων – αποτελείται εν μέρει από βασικά έλαια. Τα λιπαρά οξέα διατηρούν τις κυτταρικές μεμβράνες απαλές και λείες που σημαίνει ότι κάνουν τη δουλειά τους καλύτερα, δηλαδή τον έλεγχο του τι εισέρχεται στα κύτταρα και τι εξέρχεται. Όταν υπάρχει ανεπάρκεια λιπιδίων, τότε δεν μπορούν να συγκρατήσουν νερό και χάνουν το σφρίγος τους.
Πολλοί επιστήμονες έχουν αποδείξει με πειράματα ότι, όταν προκαλούνται ανεπάρκειες απαραίτητων λιπαρών οξέων στο σώμα, τότε επιδεινώνεται η υγεία του δέρματός τους: αφυδατώνονται, υπάρχει φαγούρα και το δέρμα γίνεται ξηρό και ερεθισμένο, υπάρχει μεγαλύτερη ευπάθεια για δερματικές λοιμώξεις, οι πληγές αργούν να επουλωθούν, τα τριχοειδή αγγεία του δέρματος εξασθενούν και οι σμηγματογόνοι αδένες μεγεθύνονται (40). Αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε και τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα στη διατροφή μας, αλλά όχι σε μεγάλες ποσότητες. Για παράδειγμα, η καθημερινή κατανάλωση ξηρών καρπών και σπόρων (αμύγδαλα, καρύδια, ηλιόσποροι, σουσάμι και ταχίνι) είναι υπεραρκετή. Μην καταναλώνετε ποτέ σπορέλαια, διότι εκτός του ότι είναι υψηλή πηγή ωμε΄γα-6 λιπαρών οξέων, οξειδώνονται και εύκολα, προκαλώντας ελεύθερες ρίζες που βλάπτουν την υγεία του δέρματος.
Ενώ όμως τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα είναι βλαβερά για την υγεία του δέρματος, υπάρχει ένα ωμέγα-6 λιπαρό οξύ που κάνει καλό στο δέρμα και γενικότερα στον οργανισμό. Αυτό είναι το γάμμα λινολενικό οξύ, γνωστό ως GLA. Υψηλή πηγή GLA είναι το έλαιο νυχτολούλουδου και το έλαιο της μποράντζας (και τα δύο αυτά μπορείτε να τα βρείτε σε φαρμακεία ή σε βιολογικά καταστήματα σε μορφή διατροφικού συμπληρώματος. Γιατί όμως δεν πρέπει να τρώμε πολλά ωμέγα-6 λιπαρά οξέα, αλλά το GLA κάνει καλό; Τα ωμέγα-6 λιπαρά οξέα μπορούν να μετατραπούν σε GLA, το οποίο μετατρέπεται στην καλή προσταγλανδίνη Ε1 (εικοσανοειδές). Για να γίνει όμως η μετατροπή των ωμέγα-6 λιπαρών οξέων σε GLA απαιτείται ένα ένζυμο που ονομάζεται δέλτα-6-δεσατουράση.
Χωρίς αυτό το ένζυμο η μετατροπή αυτή δεν μπορεί να γίνει. Πολλοί άνθρωποι όμως έχουν χαμηλή ποσότητα αυτού του ενζύμου. Το χάνουν καθώς μεγαλώνουν και η δράση του μειώνεται, αν καταναλώνουν ζάχαρη, αλκοόλ, μαργαρίνη και υδρογονωμένα φυτικά έλαια (trans λιπαρά). Επίσης η απώλεια αυτού του ενζύμου μπορεί να προκληθεί από διάφορες ασθένειες όπως ο διαβήτης, ο υποθυρεοειδισμός και ο καρκίνος. Το ένζυμο μάλιστα αυτό χρειάζεται βιταμίνη Β6, βιταμίνη Β3, βιταμίνη C, ψευδάργυρο και μαγνήσιο. Μια χαμηλή ποσότητα αυτών των θρεπτικών συστατικών θα μειώσει την ποσότητα του ενζύμου αυτού που παράγει ο οργανισμός μας.
Άρα η καλύτερη λύση θα ήταν να καταναλώνουμε μια τροφή που αποτελεί άμεση πηγή του γάμμα λινολενικού οξέος που περιέχει δηλαδή γάμμα λινολενικό οξύ και ο οργανισμός μας μπορεί να το λάβει κατ’ ευθείαν, χωρίς να χρειάζεται να γίνει η μετατροπή των ωμέγα-6 λιπαρών οξέων σε γάμμα λινολενικό οξύ. Αυτές οι τροφές είναι το μποραντζέλαιο (borage oil) και το λάδι νυχτολούλουδου (evening primose oil).
Υπάρχει όμως και ένα άλλο πρόβλημα. Το GLA μετατρέπεται σε DGLA, το οποίο με τη σειρά του μετατρέπεται σε προσταγλανδίνη Ε1. Υπάρχει όμως περίπτωση να μετατραπεί σε αραχιδονικό οξύ, το οποίο σε μεγάλες ποσότητες είναι βλαβερό για το δέρμα και τη συνολική μας υγεία, διότι δημιουργεί φλεγμονή. Η ταυτόχρονη λήψη όμως των ωμέγα-3 λιπαρών οξέων μπορεί να αποτρέψει τη μετατροπή του DGLA σε αραχιδονικό οξύ. Άρα δεν θα πρέπει να λαμβάνετε GLA (από λάδι μποράντζας ή νυχτολούλουδου) μόνο του, αν δεν καταναλώνετε ταυτόχρονα ιχθυέλαιο ή λιπαρά ψάρια.
3. Αντιοξειδωτικά συστατικά
Εδώ και αρκετό καιρό, οι ειδικοί της διατροφής έχουν συστήσει να επιλέγουμε φρέσκες ανεπεξέργαστες τροφές που είναι πλούσιες σε μικροθρεπτικά και αντιοξειδωτικά συστατικά αντί να καταναλώνουμε επεξεργασμένες τροφές του εμπορίου που έχουν αμελητέες ποσότητες σε μικροθρεπτικά συστατικά (βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία) αλλά είναι πλούσιες σε θερμίδες, σε λιπαρά και σε υδατάνθρακες.
Κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι κατεχίνες από πράσινο τσάι, οι ανθοκυανίνες από τα σκούρα μούρα και το κόκκινο λάχανο, τα βιοφλαβονοειδή από τα εσπεριδοειδή, τα καροτενοειδή όπως το λυκοπένιο και η λουτεΐνη από τις ντομάτες και η ρεσβερατρόλη από τη φλούδα των κόκκινων σταφυλιών ασκούν ισχυρή αντιοξειδωτική προστασία στο δέρμα (41-42). Με τη συμπερίληψη αυτών των τύπων των τροφίμων πιο συχνά στη διατροφή, οι αντιοξειδωτικές άμυνες του δέρματος μπορούν να βελτιστοποιηθούν.
4. Νάτριο και υπέρταση
Η δίαιτα των δυτικών βιομηχανοποιημένων χωρών βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε υπερ-επεξεργασμένες, αλμυρά τροφές και μερικές μελέτες δείχνουν ότι η υψηλή πρόσληψη νατρίου αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης (43). Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα με οριακή και κανονική υπέρταση έχουν σημαντικά χαμηλότερες πυκνότητες τριχοειδών του δέρματος από ό, τι τα μη-υπερτασικά άτομα (44). Μια πρόσφατη μελέτη απέδειξε ότι με τη μείωση της πρόσληψης νατρίου σε υπερτασικά άτομα, ακόμη και με τη μέτρια μείωση, μπορεί να βελτιωθεί η μικροκυκλοφορία και οι πυκνότητες των τριχοειδών στο δέρμα (45).
Καταπολεμήστε τη γήρανση του δέρματος με διατροφικά συμπληρώματα
Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο χρησιμοποιούν διατροφικά συμπληρώματα για την υγεία και την ομορφιά του δέρματος. Σε αντίθεση με τα τοπικά προϊόντα (κρέμες, αλοιφές), τα οποία εφαρμόζονται σε στοχευμένες περιοχές, τα συμπληρώματα που λαμβάνονται από το στόμα, στη συνέχεια μεταβολίζονται και διανέμονται σε όλο το σώμα. Επιπλέον, η κυκλοφορία του αίματος τροφοδοτεί συνεχώς αυτά τα βιοδραστικά συστατικά σε όλα τα μέρη του δέρματος (δηλαδή στην επιδερμίδα, στο χόριο και στουποδόριο λίπος). Ως εκ τούτου, δρώντας συστηματικά, τα διατροφικά κοσμητικά προϊόντα είναι σε θέση να προστατεύουν περαιτέρω και να υποστηρίζουν την υγεία του δέρματος (46).
Τα μέταλλα όπως το σελήνιο, ο χαλκός και το μολυβδαίνιο απαιτούνται ως συμπαράγοντες για τη συντήρηση των αντιοξειδωτικών αμυντικών συστημάτων στο δέρμα. Πρόσφατα, ορισμένα φυσικά συστατικά, όπως η κουρκουμίνη, η ρεσβερατρόλη, το συνένζυμο Q10 και ένα εκχύλισμα πεπονιού πλούσιο στο ένζυμο υπεροξείδιο της δισμουτάσης (SOD) έχει αποδειχθεί ότι διεγείρει την παραγωγή αυτών των αντιοξειδωτικών πρωταρχικής άμυνας (47-48).
Υπάρχουν κάποιες κλινικές έρευνες που δείχνουν ότι η δραστικότητα του εξαρτώμενου από σελήνιο ενζύμου υπεροξειδάση της γλουταθειόνης είναι χαμηλή στα άτομα με ακμή. Μια μελέτη εξέτασε την επίδραση του σεληνίου και της βιταμίνης Ε, στην οποία οι ασθενείς με ακμή λάμβαναν 200 mcg σεληνίου με 10 mg βιταμίνης Ε δύο φορές την ημέρα για 12 εβδομάδες. Στο τέλος της μελέτης παρατηρήθηκε μια μείωση του αριθμού των βλαβών και οπτικές βελτιώσεις στο δέρμα, ιδιαίτερα στα άτομα με χαμηλή δραστηριότητα της γλουταθειόνης υπεροξειδάσης. Επίσης οι μελέτες έχουν δείξει ότι μια υψηλή σε πρωτεΐνη και χαμηλή σε γλυκαιμικό φορτίο δίαιτα ήταν πιο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της ακμής από ό, τι μια δίαιτα υψηλού γλυκαιμικού φορτίου (49-50).
Τα καροτενοειδή είναι μια ομάδα λιποδιαλυτών ενώσεων που βρίσκονται σε πορτοκαλί και κόκκινα φρούτα και λαχανικά που παρέχουν αντιοξειδωτική προστασία στο δέρμα. Το λυκοπένιο, που βρίσκεται κυρίως στις ντομάτες και σε προϊόντα που βασίζονται στη ντομάτα, υποστηρίζεται καλά από την επιστημονική βιβλιογραφία ότι ασκεί φωτοπροστασία στο δέρμα. Όταν το δέρμα υποβάλλεται στο στρες του υπεριώδους φωτός στο δέρμα καταστρέφεται, περισσότερο λυκοπένιο σε σύγκριση με τη βήτα καροτίνη, κάτι που υποδηλώνει έναν ρόλο του λυκοπενίου στη φωτοπροστασία από τη UV βλάβη στους ιστούς.
Σε μία δοκιμή, 20 γυναίκες κατανάλωναν 16 mg λυκοπενίου ημερησίως για 12 εβδομάδες. Αφού εκτέθηκαν σε υπεριώδη ακτινοβολία και σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, η ομάδα που λάμβανε λυκοπένιο είχε σημαντική μείωση στην στο κοκκίνισμα και στη φλεγμονή μετά την έκθεση στη UV ακτινοβολία. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το λυκοπένιο προστατεύει αποτελεσματικά το δέρμα από την οξεία και μακροπρόθεσμη βλάβη του υπεριώδους φωτός (51).
Σε μια άλλη μελέτη, οι ερευνητές διερεύνησαν την επίδραση ενός ποτού βασισμένου στη ντομάτα όσον αφορά στους δείκτες φλεγμονής, ανοσίας και οξειδωτικού στρες μέσα στο δέρμα. Τα άτομα λάμβαναν είτε ένα ποτό που περιέχει 5.7 mg λυκοπενίου, μαζί με πολλά άλλα αντιοξειδωτικά που προέρχονται από τη ντομάτα, ή placebo (εικονικό φάρμακο) για 26 ημέρες. Στο τέλος της δοκιμής, η φλεγμονή ήταν 34% χαμηλότερη στην ομάδα που κατανάλωνε το ποτό με βάση τη ντομάτα (52).
Δοκιμές σε ζώα και σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι το συνένζυμο Q10 καταστέλλει την φλεγμονώδη απόκριση στα κύτταρα του δέρματος που προκαλείται από την υπεριώδη ακτινοβολία. Σε μια οκτάχρονη προοπτική μελέτη 117 ασθενών με μελάνωμα, τα επίπεδα CoQ10 στο πλάσμα προέβλεπαν τον κίνδυνο μετάστασης. Τα επίπεδα CoQ10 ήταν σημαντικά χαμηλότερα στους ασθενείς από ό, τι στην ομάδα ελέγχου και σε ασθενείς που ανέπτυσσαν επαναλαμβανόμενα μελανώματα από ό, τι εκείνοι που δεν ανέπτυσσαν (53).
Ένα άλλο σημαντικό θρεπτικό συστατικό για την υγεία του δέρματος είναι η βιταμίνη D, η οποία συντίθεται στο δέρμα κατά την έκθεση σε UV-B ακτινοβολία. Ανεπαρκή επίπεδα βιταμίνης D έχουν συνδεθεί σε επιδημιολογία μελέτες με μειωμένη σωματική απόδοση, κακή καρδιακή υγεία, αυτοάνοσα νοσήματα, νευρολογικές διαταραχές, διάφορες μορφές καρκίνου, και αυξημένη συνολική θνησιμότητα (54). Στην ενεργή μορφή της ως καλσιτριόλη, η βιταμίνη D συμβάλλει στην υγιή ανανέωση και επισκευή των κυττάρων του δέρματος.
Επίσης υποστηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα του δέρματος και μπορεί να εξουδετερώσει τις ελεύθερες ρίζες μέσα στα επιδερμικά στρώματα. (55-56). Λόγω της προτροπής των δερματολόγων να μην εκτιθέμεθα στον ήλιο, η ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι μια επιδημία σχεδόν σε όλο τον κόσμο, ακόμα και στην Ελλάδα (57). Θα σκεφτεί κάποιος ότι σε μεσογειακές χώρες όπως στην Ελλάδα, όπου ο ήλιος είναι άφθονος, δεν θα υπάρχει έλλειψη σε βιταμίνη D. Δυστυχώς η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική. Ακόμα και στην Ελλάδα παρατηρείται σοβαρή έλλειψη σε βιταμίνη D. Μελέτη της Γ’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών που διεξήχθη στο νοσοκομείο Αττικό έδειξε ότι από τα 123 ζεύγη υγιών μητέρων-νεογέννητων που εξετάστηκαν, στο 19,5% των γυναικών και στο 8,1% των νεογνών μετρήθηκαν στον ορό του αίματος συγκεντρώσεις 25(OH)D3 μικρότερες των 10ng/ml.
Γυναίκες που γέννησαν κατά τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες είχαν υψηλότερα επίπεδα 25(OH)D3 σε σχέση με αυτές που γέννησαν τον χειμώνα και την άνοιξη, ενώ οι μητέρες με σκουρόχρωμη επιδερμίδα είχαν μικρότερες συγκεντρώσεις 25(OH)D3 σε σχέση με τις ανοιχτόχρωμες (58). Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Ενδοκρινολογικού τμήματος του νοσοκομείου Άγιος Σάββας και του Ουρολογικού εργαστηρίου του νοσοκομείου Άγιος Παντελεήμονας κατά τα οποία εξετάστηκαν 625 φαινομενικά υγιείς ενήλικες (553 γυναίκες και 72 άνδρες ηλικίας 18-85 ετών) βρέθηκαν υψηλά ποσοστά ανεπάρκειας (συγκεντρώσεις 25(OH)D3 κάτω των 22 ng/ml στο 57,7% των εξετασθέντων) σε όλες τις ηλικιακές ομάδες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και ιδίως τους μήνες Μάρτιο-Μάιο (59).
Με τη συχνότερη χρήση αντηλιακού, τη μειωμένη έκθεση στον ήλιο και τη φυσική γήρανση, η ικανότητα του δέρματος να παράγει βιταμίνη D υποβιβάζεται.. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να εκτίθεστε με μέτρο στον ήλιο μερικές φορές την εβδομάδα και την περίοδο του χειμώνα που δεν έχει ηλιοφάνεια να λαμβάνετε συμπληρώματα βιταμίνης D σε ποσότητα 2000 ώς 5000 IU την ημέρα.
Πόσιμο κολλαγόνο για νεανικό δέρμα
Το κολλαγόνο είναι μια από τις μορφές του συνδετικού ιστού. Ο συνδετικός ιστός στηρίζει και ενισχύει τους άλλους ιστούς. Το κολλαγόνο είναι μια μορφή ινώδους πρωτεΐνης που υπάρχει φυσιολογικά στον οργανισμό των ανθρώπων και ακόμη και στα θηλαστικά. Αποτελεί τα τρία τέταρτα περίπου του βάρους του δέρματος αν αφαιρεθούν τα υγρά. Είναι μια σκληρή, συμπαγής ουσία που αποτελείται από δέσμες ινών πρωτεΐνης που δεν είναι πολύ ελαστικές.
Αυτή η σκληρότητα λιγοστεύει με το πέρασμα του χρόνου καθώς και με την έκθεση σε βλαπτικούς εξωτερικούς παράγοντες. Η βιταμίνη C είναι απαραίτητη για τη δημιουργία της πιο βασικής πρωτεΐνης του κολλαγόνου, της υδροξυπρολίνης. Αυτός είναι ο λόγος που ένα από τα βασικά συμπτώματα του σκορβούτου, που προκαλείται από έλλειψη βιταμίνης C, είναι το σκασμένο δέρμα, ούλα που αιμορραγούν και αργή επούλωση των πληγών. Χωρίς τη βιταμίνη C το δέρμα αδυνατεί να διατηρήσει τη συνοχή του.
Είναι σημαντικό στην παραγωγή ορισμένων μερών του σώματος όπως ισχυρά νύχια και είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας για την υγεία των αρθρώσεων. Παρέχει μια υποστηρικτική δομή για διάφορους ιστούς του σώματος όπως μύες, οστά και συνδέσμους και τους αποτρέπει από το να καταρρεύσουν. Λειτουργεί με ένα άλλο συστατικό που ονομάζεται ελαστίνη. Το κολλαγόνο λειτουργεί επίσης για να κρατήσει το δέρμα να φαίνεται σταθερό, σφιχτό, ευέλικτο και με νεανική όψη. Νέοι άνθρωποι παράγουν φυσικά περισσότερο κολλαγόνο από ηλικιωμένα άτομα. Με την ηλικία, το κολλαγόνο στο σώμα διασπάται, κάτι που οδηγεί σε ρυτίδες και πτυχώσεις γύρω από το στόμα. Ως εκ τούτου, η διέγερση του κολλαγόνου οδηγεί σε μια πιο νεανική επιδερμίδα. Το κολλαγόνο έχει χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα για την καταπολέμηση της σημάδια της γήρανσης.
Την τελείως αντίθετη δουλειά κάνει η ελαστίνη, η άλλη βασική δομική πρωτεΐνη του δέρματος. Η ελαστίνη είναι σαν ελατήριο. Προσδίδει στο δέρμα δύναμη αλλά και ανθεκτικότητα. Επιτρέπει στο δέρμα αλλά και σε άλλους ιστούς του σώματος να τεντώνονται και να επανέρχονται στο αρχικό τους σχήμα. Πιστεύεται ότι οι ρυτίδες δημιουργούνται από αλλαγές στη δομή της ελαστίνης και τη μεγαλύτερη ζημιά την κάνει η οξείδωση.
Το κολλαγόνο και η ελαστίνη περιέχονται σε ένα υγρό το οποίο αποτελείται από αρκετές ουσίες και νερό, και αυτό αποτελεί έναν επιπλέον λόγο γιατί η επαρκής λήψη νερού είναι τόσο σημαντική για να διατηρήσετε ένα υγιές και ελαστικό δέρμα.
Τον τελευταίο καιρό έχουν κατακλύσει την ελληνική αγορά συμπληρώματα κολλαγόνου που υπόσχονται θαύματα για την υγεία του δέρματος και των αρθρώσεων. Οι επικριτές των προϊόντων πόσιμου κολλαγόνου ισχυρίζονται ότι αυτά τα προϊόντα δεν διαφέρουν τίποτα από μια μπριζόλα. Λένε δηλαδή ότι το να καταναλώσει κάποιος κολλαγόνο που αποτελεί πρωτεΐνη είναι σαν να καταναλώνει μια μπριζόλα και εν τέλει ο οργανισμός θα διασπάσει μέσω της πέψης είτε το πόσιμο κολλαγόνο είτε την πρωτεΐνη στους δομικούς τους λίθους, δηλαδή σε αμινοξέα. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική.
Τα σκευάσματα που κυκλοφορούν στην αγορά δεν περιέχουν κολλαγόνο, αλλά υδρολυμένο κολλαγόνο. Η υδρόλυση συνίσταται στην επεξεργασία μιας πρωτεΐνης με ένζυμα και νερό, με τελικό αποτέλεσμα να διασπώνται οι πεπτιδικοί δεσμοί και να παίρνουμε ένα μείγμα πεπτιδίων και ελεύθερων αμινοξέων. Καταναλώνοντας λοιπόν υδρολυμένο κολλαγόνο ο οργανισμός απορροφά όχι μόνο αμινοξέα αλλά και πεπτίδια. Τα πεπτίδια που προκύπτουν από την υδρόλυση του κολλαγόνου αποτελούνται συνήθως από δύο ή τρία αμινοξέα, είναι δηλαδή διπεπτίδια ή τριπεπτίδια, έχουν χαμηλό μοριακό βάρος και απορροφώνται, ως έχουν.
Ο ανθρώπινος οργανισμός μπορεί να απορροφήσει εκτός από αμινοξέα και πεπτίδια, αρκεί αυτά τα πεπτίδια να έχουν το κατάλληλο μοριακό βάρος. Συνεπώς η δράση του υδρολυμένου κολλαγόνου στον ανθρώπινο οργανισμό είναι αποτέλεσμα κυρίως της δράσης αυτών των πεπτιδίων και όχι τόσο της δράσης συγκεκριμένων αμινοξέων.
Το δέρμα αποτελείται από κολλαγόνο. Με την πάροδο του χρόνου, λόγω της έλλειψης κολλαγόνου, το δέρμα γίνεται πιο λεπτό, πιο ξηρό, λιγότερο ελαστικό και εύπλαστο. Η επιδείνωση αυτή συνδέεται άμεσα με την περιεκτικότητά του σε αμινοξέα, όπως η γλυκίνη, η προλίνη και η αλανίνη που μειώνονται με την ηλικία και τα διατροφικά λάθη. Το πόσιμο κολλαγόνο μέσα σε διάστημα δυο μηνών, παρέχοντας αυτά τα αμινοξέα (αλλά και τα πεπτίδια, όπως προαναφέραμε), μπορεί να προάγει την υγιή ανάπτυξη των ιστών του δέρματος, των μαλλιών και των νυχιών. Ταυτόχρονα διεγείρει τους ινοβλάστες, που με τη σειρά τους αυξάνουν τη συνοχή του κολλαγόνου. Το αποτέλεσμα; Απαλότητα, ελαστικότητα, ενυδάτωση και καταπολέμηση της γήρανσης του δέρματος.
Το κολλαγόνο καταπολεμά τις ρυτίδες και την κυτταρίτιδα. Η κυτταρίτιδα συμβαίνει, όταν λιπώδεις ιστοί ωθούνται προς τα πάνω μέσω ινών στο ανώτερο στρώμα του δέρματος. Το αποτέλεσμα είναι αντιαισθητική εμφάνιση του δέρματος σαν λακκάκια. Το πόσιμο κολλαγόνο λειτουργεί από μέσα από το σώμα σας για να μειώσει την εμφάνιση της κυτταρίτιδας. Παρακινεί το σώμα να ανακατασκευάσει και να επισκευάσει τις ίνες που κάνουν την κυτταρίτιδα να εμφανίζεται. Δυναμώνει επίσης τα μαλλιά και τα νύχια. Το κολλαγόνο είναι βασικό συστατικό στην ανάπτυξη των μαλλιών, διότι καταπολεμά τις ελεύθερες ρίζες που μπορούν να επηρεάσουν την υφή των μαλλιών, την ανάπτυξη και την πυκνότητα.
Η αποκατάσταση του κολλαγόνου στα μαλλιά μπορεί να βελτιώσει την ανάπτυξη των μαλλιών. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν λαμβάνουν αρκετό κολλαγόνο από τη διατροφή τους μόνο. Έτσι χρειάζεται να το αναπληρώσουν με συμπληρώματα πόσιμου κολλαγόνου ή καταναλώνοντας ζωμό οστών από ζώα που είναι μια πολύ καλή πηγή κολλαγόνου, αν και το υδρολυμένο πόσιμο κολλαγόνο απορροφάται καλύτερα.
Υαλουρονικό οξύ για νεανικό δέρμα
Το υαλουρονικό οξύ είναι μια πολύ σημαντική ουσία, απαραίτητη για πολλές λειτουργίες του οργανισμού μας αλλά και για τη διατήρηση της φυσικής ομορφιάς. Όσο μεγαλώνουμε όμως η παραγωγή του υαλουρονικού οξέος μειώνεται, με αποτέλεσμα ο χρόνος να κάνει αισθητή την παρουσία του τόσο στις αρθρώσεις όσο και στο δέρμα μας.
Το 2000 το τηλεοπτικό πρόγραμμα ABC NEWS πρόβαλε μια εκπομπή για ένα χωριό της Ιαπωνίας, το χωριό Yuzurihara, στο οποίο κατοικούν οι μακροβιότεροι άνθρωποι στον κόσμο. 10% του πληθυσμού είναι 85 χρονών ή και μεγαλύτεροι. Οι κάτοικοι του χωριού παρά το προχωρημένο της ηλικίας τους δεν παρουσιάζουν τα συνήθη συμπτώματα γήρανσης όπως ρυτίδες, εκφύλιση αρθρώσεων και προβλήματα όρασης και οι ασθένειες της γήρανσης, όπως καρκίνος, διαβήτης και Alzheimer είναι άγνωστες.
Οι κάτοικοι του χωριού σπάνια βλέπουν γιατρό και το δέρμα τους δεν έχει τα σημάδια του γήρατος. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν το μυστικό που διατηρεί τους κατοίκους του χωριού νέους. Το μυστικό κρύβεται στα υψηλά επίπεδα υαλουρονικού οξέος που οι κάτοικοι διατηρούν στο σώμα τους λόγω της ποσότητας που προσλαμβάνουν μέσα από τη διατροφή τους.
Το υαλουρονικό οξύ είναι το βασικό συστατικό της εξωκυττάριας θεμελιώδους ουσίας του οργανισμού μας. Το σώμα μας αποτελείται από περίπου 65% νερό και το υπόλοιπο του σώματος είναι το εξωκυττάριο υγρό και το κολλαγόνο, οι πρωτεΐνες και το υγρό των ιστών. Το βασικό συστατικό του εξωκυττάριου υγρού, δηλαδή του υγρού που υπάρχει έξω από τα κύτταρα και είναι υπεύθυνο για όλες τις ανταλλαγές των ιχνοστοιχείων και των μακρομορίων περιέχει κατά 95% υαλουρονικό οξύ. Με άλλα λόγια, το υαλουρονικό οξύ είναι βασική ουσία της ζωής. Ανήκει στην κατηγορία των πρωτεογλυκάνων, δηλαδή πρωτεΐνη και σακχαρίτης, και μάλιστα γλυκοζαμινογλυκάνων.
Είναι βασικό συστατικό του δέρματος και παράγεται από τους ινοβλάστες. Η σύστασή του απαρτίζεται από ένα μόριο γλυκοζαμίνης και ένα μόριο γλυκορουνικού οξέος. Είναι ένα εξαιρετικά υδρόφιλο συστατικό. Ένα μόλις γραμμάριο υαλουρονικού οξέος μπορεί να κατακρατήσει έξι λίτρα περίπου νερό. Η υδρόφιλη ιδιότητά του είναι πολύ σημαντική για τη διατήρηση της απαραίτητης υγρασίας του δέρματος για την ενυδάτωσή του. Το υαλουρονικό οξύ ελέγχει το περιεχόμενο του νερού στους ιστούς, δεσμεύει μεγάλες ποσότητες υγρασίας, επιβραδύνει τη διάχυση του νερού από το χορίο προς την επιδερμίδα αυξάνοντας την ενυδάτωση του δέρματος.
Το υαλουρονικό οξύ βοηθά στην παραγωγή κολλαγόνου και ελαστίνης, διότι είναι ο φορέας που φέρνει τα δομικά μόρια για την παραγωγή τους. Το υαλουρονικό οξύ λειτουργεί και ως λιπαντικός παράγοντας για το κολλαγόνο του δέρματος προσφέροντας ελαστικότητα και απορροφητικότητα. Βοηθά στον σχηματισμό και τη διατήρηση του κολλαγόνου, που είναι ένας σημαντικός συνδετικός ιστός. Η αποδόμηση του κολλαγόνου θεωρείται ότι προκαλεί μείωση στον τόνο και την ελαστικότητα του δέρματος. Το υαλουρονικό οξύ αυξάνει την αντοχή του δέρματος σε βλαπτικούς εξωτερικούς παράγοντες και ενισχύει την επουλωτική και αναπλαστική ικανότητα του δέρματος (60).
Ένα σημαντικό μέρος του υγιούς δέρματος είναι η ικανότητά του να θεραπεύει γρήγορα τις πληγές. Αυτή η ικανότητα μειώνεται με την ηλικία. Αυτό οφείλεται στην ελάττωση της κυτταρικής διαίρεσης, που είναι σημαντική για την κυτταρική επιδιόρθωση και ανάπλαση. Ένας συντελεστικός παράγοντας είναι επίσης η μείωση της ποσότητας του υαλουρονικού οξέος στο σώμα. Το υαλουρονικό οξύ επίσης προστατεύει τα κύτταρα από τις ελεύθερες ρίζες.
Με την πάροδο του χρόνου η παραγωγή υαλουρονικού οξέος μειώνεται. Ο οργανισμός μας είναι προγραμματισμένος ώστε κάποια μακρομόρια, δομικά του στοιχεία, όπως είναι το υαλουρονικό οξύ, με την πάροδο του χρόνου να μειώνεται η παραγωγή τους και να διασπώνται χωρίς να μπορεί ο οργανισμός μας να αναπληρώσει τις αρχικές ποσότητες που είχε κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία. Η μείωση του υαλουρονικού οξέος αρχίζει στην ηλικία των 18-20 ετών. Από το 25ο έτος της ηλικίας μας το υαλουρονικό οξύ μειώνεται 1% κάθε χρόνο, οπότε μπορείτε να καταλάβετε ότι όταν είμαστε μεσήλικες έχουμε σημαντική απώλεια υαλουρονικού οξέος, που είναι και η αιτία που εκδηλώνονται και πάρα πολλές καταστάσεις που σχετίζονται με τη γήρανση.
Μετά το 40ο έτος της ηλικίας η πτώση του υαλουρονικού οξέος γίνεται φανερή. Το δέρμα γίνεται πιο λεπτό, ο όγκος του δέρματος χάνεται, ο όγκος των χειλών μειώνεται, εμφανίζονται ρυτίδες στο πρόσωπο και βαθουλώματα στα μάτια και στα μάγουλα και μειώνεται η ελαστικότητα του δέρματος. Στόχος λοιπόν είναι η αύξηση των επιπέδων του υαλουρονικού οξέος. Ένας τρόπος για να το πετύχουμε είναι να πίνουμε πολύ νερό. Όσο νερό όμως κι αν καταναλώνουμε, αυτό δεν αρκεί, διότι είναι δύσκολο να το συγκρατήσουν τα κύτταρά μας. Άρα ο καλύτερος τρόπος για να αυξήσουμε τα επίπεδα υαλουρονικού οξέος είναι να λαμβάνουμε συμπλήρωμα υαλουρονικού οξέος.
Όταν λαμβάνεται στοματικά το υαλουρονικό οξύ, το συστατικό αυτό διεγείρει τους ινοβλάστες στο σώμα να παράγουν περισσότερο υαλουρονικό οξύ. Οι κάτοικοι του χωριού Yuzurihara της Ιαπωνίας μπορούν να το κάνουν αυτό με την κατανάλωση φυτών και διάφορων αμυλωδών λαχανικών που φύονται στα εδάφη τους (ζυμωμένη σόγια, miso, tofu, satsumaimo, ένας τύπος γλυκοπατάτας, satoimo, ένας τύπος λευκής πατάτας, konnyaku, ένα παρασκεύασμα ρίζας λαχανικού, και imoji, μια ρίζα πατάτας) τα οποία διεγείρουν τους ινοβλάστες για την παραγωγή περισσότερου υαλουρονικού οξέος, αλλά η ανταπόκριση είναι πιο αργή και μπορεί να απαιτεί την κατανάλωση αυτών των τροφών εφ’ όρου ζωής. Λαμβάνοντας συμπληρώματα διατροφής υαλουρονικού οξέος μπορούμε να υποστηρίξουμε τα επίπεδα του υαλουρονικού οξέος στο σώμα μας γρήγορα και αποτελεσματικά.
Μελέτες έχουν δείξει ότι τα συμπληρώματα υαλουρονικού οξέος μπορούν να διατηρούν υγιείς ιστούς στα μάτια (υαλοειδής, αμφιβληστροειδής, κερατοειδής) (61-62), στις αρθρώσεις (γόνατα, ιερολαγόνιο, ώμος, καρπός χεριού) (63-65) και του δέρματος (66). Τα διατροφικά συμπληρώματα υαλουρονικού οξέος παρέχουν υγρασία στα εσωτερικά στρώματα της επιδερμίδας. Φθάνοντας στα στρώματα του χορίου της επιδερμίδας, διεισδύουν, όπως καμμιά τοπική εφαρμογή δεν μπορεί να διεισδύσει.
Αυτό παρέχει απαραίτητα συστατικά του υαλουρονικού οξέος σε κυτταρικό επίπεδο, όπου μπορεί να δράσει αποτελεσματικά, ενώ ενυδατώνει το δέρμα και μειώνει τις ρυτίδες. Το υαλουρονικό οξύ βρίσκεται στο σώμα μεγάλες ποσότητες σε πολλά από τα σημεία που οι άνθρωποι με κληρονομούμενες διαταραχές των συνδετικών ιστών έχουν προβλήματα όπως είναι οι αρθρώσεις, οι βαλβίδες της καρδιάς και τα μάτια. Διαταραχές του υαλουρονικού οξέος είναι κοινές σε παθήσεις του συνδετικού ιστού όπως η οστεοαρθρίτιδα.
Δύο από τα βιβλία του Δημόπουλου είναι το “Μείνετε για πάντα νέοι χωρίς πόνους” και το ” Φυσικό κολλαγόνο και υαλουρονικό”
[toggle title="Βιβλιογραφία"]
1. Buckingham E.M., Klingelhutz A.J., The role of telomeres in the ageing of human skin, Exp Dermatol, 20(4):297-302, 2011
2. Makrantonaki E., Zouboulis C.C., Androgens and ageing of the skin, Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes, 16(3):240-5, 2009
3. Verdier-Sevrain S., Effect of estrogens on skin aging and the potential role of selective estrogen receptor modulators, Climacteric, 10(4):289-97, 2007
4. Hall GK, Phillips TJ. Skin and hormone therapy. Clin Obstet Gynecol, 47:437–49, 2004
5. Phillips TJ, Demircay Z, Sahu M. Hormonal effects on skin aging. Clin. Geriatr Med, 17:661–72, 2001
6. Raine-Fenning N.J., Brincat M.P., Muscat-Baron Y., Skin aging and menopause: implications for treatment, Am J Clin Dermatol, 4(6):371-8, 2003
7. Fisher, et al., Collagen fragmentation promotes oxidative stress and elevates matrix metalloproteinase-1 in fibroblasts in aged human skin, Amer J Pathol, 101-114, 2009
8. Masaki H., et al. Role of antioxidants in the skin: anti-aging effects. J Dermatol Sci, 85-90, 2010
9. Ogden S., et al. The effect of ageing on phenotype and function of monocyte-derived Langerhans cells, Br J Dermatol, 184-8, 2011
10. Van Boekel M.A., The role of glycation in aging and diabetes mellitus, Mol Biol Rep, 15(2):57-64, 1991
11. Dyer D.G., et al. Accumulation of Maillard reaction products in skin collagen in diabetes and aging, J Clin Invest, 91(6):2463-9, 1993
12. Pageon H., et al. Reconstructed skin modified by glycation of the dermal equivalent as a model for skin aging and its potential use to evaluate anti-glycation molecules, Exp Gerontol, 43(6):584-8, 2008
13. Kikuchi S., et al. Glycation – a sweet tempter for neuronal death, Brain Res Brain Res Rev, 41(2-3):306-23, 2003
14. Sajithlal G.B., et al. Advanced glycation end products induce crosslinking of collagen in vitro, Biochim Biophys Acta, 1407(3):215-24, 1998
15. Alikhani Z., et al Advanced glycation end products enhance expression of pro-apoptotic genes and stimulate fibroblast apoptosis through cytoplasmic and mitochondrial pathways, J Biol Chem, 280(13):12087-95, 2005
16. West M.D., The cellular and molecular biology of skin aging, Arch Dermatol, 130(1):87-95, 1994
17. Pageon H., et al., Collagen glycation triggers the formation of aged skin in vitro, Eur J Dermatol, 17(1):12-20, 2007
18. Fisher G.J., et al., Mechanisms of photoaging and chronological skin aging, Arch Dermatol, 138(11):1462-70, 2002
19. Taihao, Quan, et al., Matrix-degrading metalloproteinases in photoaging, Journal of Investigative Dermatology Symposium Proceedings, 14, 20-24, 2009
20. Masaki, H., et al., Role of antioxidants in the skin: anti-aging effects, J Dermatol Sci, 85-90, 2010
21. Kregel K.C., Zhang H.J., An integrated view of oxidative stress in aging: basic mechanisms, functional effects, and pathological considerations, Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol, 292(1):R18-36, 2007
22. Serri, R., et al., Quitting smoking rejuvenates the skin: results of a pilot project on smoking cessation conducted in Milan, Italy, Skinmed, 23-9, 2010
23. Morita, A., et al., Molecular basis of tobacco smoke-induced premature skin aging, J Investig Dermatol Symp Proc, 53-5, 2009
24. Serri, R., et al., Quitting smoking rejuvenates the skin: results of a pilot project on smoking cessation conducted in Milan, Italy, Skinmed, 23-9, 2010
25. Vierkötter, A., et al., Airborne particle exposure and extrinsic skin aging, J Invest Dermatol, 2696, 2010
26. Pedata P., et al., Interaction between combustion-generated organic nanoparticles and biological systems: In vitro study of cell toxicity and apoptosis in human keratinocytes.” Nanotoxic, 2011
27. Vierkötter, A., et al., Airborne particle exposure and extrinsic skin aging, J Invest Dermatol, 2696, 2010
28. Epstein, H.A., Food for thought and skin, Skinmed, 50-1, 2010
29. Nagata, C., et al., Association of dietary fat, vegetables and antioxidant micronutrients with skin ageing in Japanese women, Br J Nutr, 1493-8, 2010
30. Cosgrove M.C., et al., Dietary nutrient intakes and skin-aging appearance among middle-aged American women, AJCN, 1225-1231, 2007
31. Veith W.B., et al. The association of acne vulgaris with diet, Cutis, 8491, 2011
32. Piccardi N., et al., Nutrition and nutritional supplementation: Impact on skin health and beauty, Dermaendorcinol, 271-4, 2009
33. Danby F.W., Nutrition and aging skin: sugar and glycation, Clin Dermatol, 409-11, 2010
34. Lyons T.J., et al., Decrease in skin collagen glycation with improved glycemic control in patients with insulin-dependent diabetes mellitus, J Clin Invest, 87(6):1910-5, 1991
35. Kim E.J., et al., Skin aging and photoaging alter fatty acids composition, including11,14,17-eicosatrienoic acid, in the epidermis of human skin, J Korean Med Sci, 980-3, 2010
36. Taylor M., et al., Pathways to inflammation: acne pathophysiology, Eur J Dermatol, 323-33, 2011
37. Simopoulos A.P., Importance of the omega-6/omega-3 balance in health and disease: evolutionary aspects of diet, World Rev Nutr Diet, 102:10-21, 2011
38. Wertz, Essential fatty acids and dietary stress, Toxicol Ind Health, 279-83, 2009
39. Koku A.E., et al., Acne: prevalence and relationship with dietary habits in Eskisehir, Turkey, J Eur Acad Dermatol Venereol, 26(12):1503-1509, 2011
40. Burton J.L., et al., The sebum secretion rate in rosacea, Br J Dermatol, 92(5):541-3, 1975
41. Fortes C., et al., A protective effect of the Mediterranean diet for cutaneous melanoma, Int J Epidemiol, 1018-29, 2008
42. Nichols J.A., et al., Skin photoprotection by natural polyphenols: anti-inflammatory, antioxidant and DNA repair mechanisms, Arch Dermatol Res, 71-83, 2010
43. Dumler F., Dietary sodium intake and arterial blood pressure, J Ren Nutr, 57-60, 2009
44. Tarek et al., Rarefaction of skin capillaries in borderline sssential hypertension suggests an early structural abnormality, 655-658, 1999
45. He F.J., et al., Effect of modest salt reduction on skin capillary rarefaction in white, black, and Asian individuals with mild hypertension, Hypertension, 253-9, 2010
46. Madhere S., et al., A Market Overview of Nutricosmetics, Cos Dermatol, 268-274, 2010
47. Lima C.F., et al., Curcumin induces heme oxygenase-1 in normal human skin fibroblasts through redox signaling: relevance for anti-aging intervention, Mol Nutr Food Res, 430-42, 2011
48. Mac-Mary M., et al., Could a photobiological test be a suitable method to assess the anti-oxidant effect of a nutritional supplement (Glisodin®)?, Eur J Dermatol, Volume 17, Number 2, 2007
49. Sarici G., et al., Oxidative stress in acne vulgaris, J Eur Acad Dermatol Venereol, 763-7, 2010
50. Smith R.N., The effect of a high-protein, low glycemic-load diet versus a conventional, high glycemic-load diet on biochemical parameters associated with acne vulgaris: a randomized, investigator-masked, controlled trial, J Am Acad Dermatol, 247-56, 2007
51. Rizwan M., et al., Tomato paste rich in lycopene protects against cutaneous photodamage in humans invivo: a randomized controlled trial, Br J Dermatol, 154-58, 2011
52. Riso P., et al., Effect of a tomato-based drink on markers of inflammation, immunomodulation, and oxidative stress, J. Agric, 2563-6, 2006
53. Rusciani L., et al., Low plasma coenzyme Q10 levels as an independent prognostic factor for melanoma progression, J Am Acad Dermatol, 234-41, 2006
54. Sage et al., Therapeutic Hotline: Recommendations on photoprotection and Vitamin D, Dermatol Ther, 82-5, 2010
55. Goldfaden et al., Optimal skin protection with vitamin D, Life Ext Mag, June 2010
56. Cashman K.D., Estimation of the dietary requirement for Vitamin D in healthy adults, Am J Clin Nutr, 1535-42, 2008
57. Hagenqu T., Global vitamin D levels in relation to age, gender, skin pigmentation and latitude: an ecological meta analysis, Osteoporos Int, 133-40, 2009
58. Calcif Tissue Int, 78(6), 337-342, 2006
59. Horm, 10(2):131-143, 2011
60. Anderson I., The properties of hyaluronan and its role in wound healing, Prof Nurse 17(4):232-235, 2001
61. Archives Ophthalmology 111:963-67, 1993
62. Medical Hypotheses 51: 483-84, 1998
63. Artificial Organs 18: 420-24, 1994
64. Current Review Pain 4:356-61, 2000
65. Reg Anesthesia Pain Medicine 24: 84-88, 1999
66. Journal Investigative Dermatology 114: 1184-87, 2000
[/toggle]
- Τα συμπληρώματα διατροφής με αντιοξειδωτικά δεν αντιδοτούν τη χημειοθεραπεία και την ακτινοβολία - 12 Σεπτεμβρίου 2017
- Αντιμετωπίστε την ψωρίαση με διατροφή, βιταμίνες και βότανα - 24 Μαρτίου 2016
- Πώς σχηματίζονται οι χολόλιθοι: Διαλύστε τους με φυσικές μεθόδους - 11 Ιανουαρίου 2016
