Του Τόνι Νζέιμ, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Ο βασιλικός είναι ένα από τα δημοφιλέστερα βότανα και η επιστημονική ονομασία του είναι Ocimum basilicum. Ο βασιλικός είναι ποώδες, μονοετές ή πολυετές φυτό 20-100εκ., με φύλλα μέχρι 10εκ. μακρόστενα, μυτερά και διαφέρουν σε μέγεθος και σχήμα από ποικιλία σε ποικιλία (πλατόφυλλος – ψιλλόφιλος βασιλικός), πράσινα ή ιωδίζοντα ή μελανωπά και άνθη μικρά άσπρα ή ροζ που σχηματίζουν στάχεις στις κορφές των βλαστών. Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν περισσότερες από 60 ποικιλίες βασιλικού. Ανάλογα τα είδη έχει και διαφορετική ονομασία όπως αθάνατος, πλατύφυλλος, σγουρός κλπ.
Advertisment
Ιστορία του βασιλικού
Ο βασιλικός αναπτύσσεται σήμερα σε πολλές περιοχές σε όλο τον κόσμο αν καιπροέρχεται από την Ινδία όπου ήταν ιερό φυτό αφιερωμένο στον Κρίσνα και τον Βισνού. Η λέξη βασιλικός προέρχεται από την ελληνική λέξη βασιλεύς. Ωστόσο από την αρχαιότητα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη όπου έγινε πολύ δημοφιλής στην λεκάνη της Μεσογείου. Στην Ελλάδα το έφερε ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν από την εκστρατεία του στις Ινδίες μεταξύ των άλλων έφερε και το του βασιλέως φυτό. Εκείνος τον είδε στην Ινδία, εντυπωσιάστηκε, και ο στρατός του τον μετέφερε στην Ευρώπη.
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν εκτιμούσαν το φυτό καθώς πίστευαν ότι οι σκορπιοί προτιμούσαν να φωλιάζουν κάτω από τις γλάστρες του και ότι η έντονη μυρωδιά του ήταν είδος κατάρας. Τον θεωρούσαν λοιπόν σημάδι θανάτου. Αντίθετα οι Ρωμαίοι το θεωρούσανερωτικό φίλτρο, σημάδι αγάπης και φυλακτό.
Οι Αιγύπτιοι τον χρησιμοποιούσαν μαζί με άλλα φυτά στις ταριχεύσεις και οι Γαλάτες το χρησιμοποιούσαν σε τελετές εξαγνισμού μαζί με νερό πηγής. Πιθανόν από εκεί να κρατάει τις ρίζες του και το χριστιανικό έθιμο του αγιασμού με τον βασιλικό. Οι νεοέλληνες αντίθετα με τους προγόνους τους εκτιμούν το φυτό και πιστεύουν ότι απωθεί τα κουνούπια. Είναι βέβαιο, όμως ότι οι Έλληνες τον γνώριζαν πολύ πριν από την εκστρατεία του Αλέξανδρου και τον αναφέρουν προγενέστεροι του ποιητές.
Advertisment
Η Ελληνική λαϊκή παράδοση συνδέει το φυτό με την Αγία Ελένη: Όταν πήγε στην Παλαιστίνη αναζητώντας το σταυρό του Χριστού, είδε ένα θάμνο που μοσχομύριζε. Το θεώρησε θεϊκό σημάδι. Έσκαψε κάτω από τη ρίζα του και βρήκε τον σταυρό, το πιο ιερό σύμβολο του χριστιανικού κόσμου! Ένα παλιό γνωμικό λέει πως “όπου φυτρώνει βασιλικός δε πηγαίνει το κακό” και “όπου υπάρχει βασιλικός, δε ζει το κακό“. Όταν ο βασιλικός δωρίζεται φέρνει καλή τύχη σε ένα νέο σπιτικό. Το χρησιμοποιούν μάλιστα πολύ στην μαγειρική. Ο βασιλικός χρησιμοποιείται στην κηπουρική, την αρωματοποιία, την μαγειρική, την ζαχαροπλαστική και σαν θεραπευτικό υλικό.
Οφέλη για την υγεία
• Προστατεύει το DNA: Ο βασιλικός περιέχει ενεργά συστατικά που ονομάζονται πολυφαινόλες ή αλλιώς φλαβονοειδή, τα παρέχουν προστασία σε κυτταρικό επίπεδο. Αυτά είναι το orientin και το vicenin, τα οποία είναι δύο υδατοδιαλυτά φλαβονοειδή που προστατεύουν τα κύτταρα και τα χρωμοσώματα από την ακτινοβολία και το οξυγόνο που προκαλεί οξείδωση.
• Αντιβακτηριακές ιδιότητες: Ο βασιλικός έχει αποδειχθεί ότι παρέχει προστασία ενάντια της ανεπιθύμητης βακτηριακής ανάπτυξης. Αυτές οι αντιβακτηριακές ιδιότητες του βασιλικού δεν συνδέονται με τα μοναδικά φλαβονοειδή του, αλλά αντ’ αυτού με τα πτητικά έλαια του, τα οποία περιέχουν εστραγόλη, λιναλοόλη, κινεόλη, ευγενόλη, σαβινένιο, μυρκένιο, και λιμονένιο, ουσίες με σημαντική αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση. Μάλιστα, έρευνες έχουν δείξει ότι η εστραγόλη και η ευγενόλη προστατεύουν έναντι στη δράση μικροοργανισμών, όπως ο σταφυλόκοκκος και οι ψευδομονάδες.
Επιπλέον, εργαστηριακές μελέτες έχουν δείξει την αποτελεσματικότητα του βασιλικού στον περιορισμό της ανάπτυξης πολλών βακτηριδίων, όπως: Listeria monocytogenes, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Yersinia enterocolitica, και Pseudomonas aeruginosa.
• Αντιφλεγμονώδη δράση: Η ευγενόλη στο βασιλικό έχει αντιφλεγμονώδη δράση με τον ίδιο τρόπο όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ) και μπορεί να προσφέρει συμπτωματική ανακούφιση στη ρευματοειδή αρθρίτιδα ή χρόνιες φλεγμονές του εντέρου. Η ευγενόλη έχει την ικανότητα να εμποδίζει τη δραστηριότητα ενός ενζύμου του οργανισμού που ονομάζεταικυκλοοξυγενάση (COX). Υπάρχουν δύο ισομορφές του ενζύμου, η COX-1 και η COX-2. Η κυκλοοξυγενάση καταλύει τη μετατροπή του αραχιδονικού οξέος στα παράγωγα της προσταγλανδίνης.
Οι αναστολείς της COX-1 μπορούν να προκαλέσουν ορισμένα προβλήματα, όπως αιμορραγία στο στομάχι, όταν τα ΜΣΑΦ λαμβάνονται τακτικά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι αναστολείς της COX-2 μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία και στην πρόληψη του καρκίνου και επιπλέον έχουναντιαγγειογενετική δράση, επομένως η χορήγηση τους μπορεί να επηρεάσει την αγγειογένεση και κατ’ επέκταση την επούλωση της αναστόμωσης του παχέος εντέρου.
• Θρεπτικά συστατικά: Ο βασιλικός είναι πλούσιος σε αντιοξειδωτικήπροβιταμίνη Α, που βοηθάει στο άσθμα, στην οστεοαρθρίτιδα και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Είναι επίσης καλή πηγή μαγνησίου, που προάγει την καρδιαγγειακή υγεία, καλίου και βιταμίνης C και πολύ καλή πηγή σιδήρου και ασβεστίου.
Επιλογή, Συντήρηση, Χρήση
Πώς διαλέγω καλό βασιλικό
Όποτε έχετε την δυνατότητα, να επιλέγετε φρέσκο βασιλικό περισσότερο από την αποξηραμένη μορφή του, διότι έχει ανώτερη γεύση. Τα φύλλα του φρέσκου βασιλικού θα πρέπει να φαίνονται ζωντανά και έχουν ένα βαθύ πράσινο χρώμα. Θα πρέπει να είναι απαλλαγμένο από σκούρα στίγματα ή κιτρινίλες.
Πώς να το συντηρείτε
Ο φρέσκος βασιλικός θα πρέπει να αποθηκεύεται στο ψυγείο τυλιγμένος σε ένα ελαφρώς βρεγμένο χαρτί κουζίνας. Μπορεί επίσης να αποθηκευτεί στην κατάψυξη, είτε ολόκληρος είτε τεμαχισμένος, μέσα σε αεροστεγή δοχεία. Εναλλακτικά, μπορείτε να παγώσετε το βασιλικό σε παγοθήκες καλύπτοντας με νερό ή ζωμό που μπορεί αργότερα να προστεθεί κατά την παρασκευή σούπας ή μαγειρευτών φαγητών. Ο αποξηραμένος βασιλικός θα πρέπει να διατηρείται σε ένα ερμητικά σφραγισμένο γυάλινο δοχείο σε δροσερό, σκοτεινό και ξηρό μέρος, για περίπου έξι μήνες.
Προτεινόμενος τρόπος κατανάλωσης
Στη μαγειρική χρησιμοποιούνται κυρίως αποξηραμένα φύλλα της πλατύφυλλης ποικιλίας το άρωμα των οποίων μοιάζει λίγο με αυτό του γλυκάνισου. Αρωματίζει διάφορα ψητά, σαλάτες, βραστά, κοκκινιστά, σούπες κ.τ.λ. ενώ ταιριάζει πολύ σε σάλτσες που έχουν ως βάση τη φρέσκια ντομάτα.
• Συνδυάστε φρέσκο ψιλοκομμένο βασιλικό, σκόρδο, κουκουνάρι, παρμεζάνα και ελαιόλαδο για να φτιάξετε μια σάλτσα πέστο, ιδανική για ζυμαρικά ή σολομό.
• Απολαύστε μια παραδοσιακή ιταλική σαλάτα από φρέσκα φύλλα βασιλικού πάνω φέτες ντομάτας και τυρί μοτσαρέλα.
• Συνδυάστε βασιλικό, ελαιόλαδο και κρεμμύδια σε έναν επεξεργαστή τροφίμων ή μπλέντερ και προσθέστε το μείγμα σε ντοματόσουπα.
• Απολαύστε ένα φλιτζάνι ζεστό και αναζωογονητικό τσάι βασιλικού με έγχυση ψιλοκομμένων φύλλων βασιλικού σε βραστό νερό για οκτώ λεπτά.
• Συνδυάστε 50ml απόσταγμα μαστίχας ή λικέρ μαστίχας, 5ml σιρόπι ζάχαρης ή 1 κ.γ. ζάχαρη (μειώστε στο μισό αν χρησιμοποιήσετε λικέρ μαστίχας ), 2 φέτες λεμόνι, 6 φύλλα βασιλικού, σόδα και τριμμένο πάγο. Σε ένα ψηλό ποτήρι λιώστε με γουδοχέρι τις φέτες λεμόνι με τον βασιλικό και τη ζάχαρη.
Προσθέστε τη μαστίχα και τον τριμμένο πάγο. Τελειώστε με λίγη σόδα, ανακατέψτε και γαρνίρετε με φύλλα βασιλικού.
Μία κουταλιά της σούπας φρέσκος βασιλικός 5 γρ. περιέχει:
Νερό (gr.) 4.9
Ενέργεια (Kcal) 1
Πρωτεΐνες (gr.) 0.17
Λιπαρά (gr.) 0.03
Υδατάνθρακες (gr.) 0.14
Φυτικές Ίνες (gr.) 0.1
Ασβέστιο (mg) 9
Σίδηρο (mg) 0.17
Μαγνήσιο (mg) 3
Φώσφορο (mg) 3
Κάλιο (mg) 16
Νάτριο (mg) 0
Ψευδάργυρο (mg) 0.04
Βιταμίνη C (mg) 1
Θειαμίνη (mg) 0.002
Ριβοφλαβίνη (mg) 0.004
Νιασίνη (mg) 0.048
Βιταμίνη B-6 (mg) 0.008
Βιταμίνη A (IU) 280
Βιβλιογραφία:
Bagamboula CF, Uyttendaeleand M, Debevere J. Inhibitory effect of thyme and basil essential oils, carvacrol, thymol, estragol, linalool and p-cymene towards Shigella sonnei and S. flexneri . Food Microbio 2004 Feb;21 (1):33-42. 2004.
Elgayyar M, Draughon FA, Golden DA, Mount JR. Antimicrobial activity of essential oils from plants against selected pathogenic and saprophytic microorganisms. J Food Prot 2001 Jul;64(7):1019-24. 2001.
Opalchenova G, Obreshkova D. Comparative studies on the activity of basil–an essential oil from Ocimum basilicum L.–against multidrug resistant clinical isolates of the genera Staphylococcus, Enterococcus and Pseudomonas by usi. J Microbiol Methods. Jul;54(1):105-10. 2003.
Orafidiya LO, Oyedele AO, Shittu AO, Elujoba AA. The formulation of an effective topical antibacterial product containing Ocimum gratissimum leaf essential oil. Int J Pharm 2001 Aug 14;224(1-2):177-83. 2001.
www.mydiatrofi.gr
