Το όνειρο επιτελεί εξερευνητικό έργο και η αποστολή του
είναι να βρει νέες αλήθειες,
πειραματιζόμενο με νέους νευρωνικούς συνδυασμούς.
Όπως κάθε άλλη σκέψη, η διαίσθηση είναι ένα δίκτυο κυττάρων που διεγείρονται στον εγκέφαλο σύμφωνα με ένα οργανωμένο πρότυπο. Για να καρποφορήσει όμως μια διαίσθηση, χρειάζεται να συνδεθεί με άλλες ιδέες.
Advertisment
Η διαίσθηση γυρεύει ένα περιβάλλον στο οποίο πολλές νέες συνδέσεις, που εκ πρώτης όψεως μας ξαφνιάζουν, μπορούν να σφυρηλατηθούν: το περιβάλλον των νευρώνων και των συνάψεων του εγκεφάλου, αλλά και το ευρύτερο πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο έχει την έδρα του ο εγκέφαλος. Η υβριδική ηλεκτροχημική φύση της νευρωνικής επικοινωνίας εξακριβώθηκε για πρώτη φορά σε ένα άλλο περίφημο πείραμα του 20ού αιώνα.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’20, ο Γερμανός επιστήμονας Otto Lowei απομόνωσε τις πάλλουσες ακόμα καρδιές δύο βατράχων, τοποθετώντας τες σε δύο χωριστά δοχεία που περιείχαν ένα αλατούχο υγρό. Στη μία από τις δύο καρδιές συνέδεσε ένα ηλεκτρόδιο με το πνευμονογαστρικό νεύρο, το οποίο σε ένα αλώβητο σώμα ξεκινά από το εγκεφαλικό στέλεχος και εκτείνεται σε όλο το υπόλοιπο σώμα.
Καθώς το πνευμονογαστρικό νεύρο συντελεί στη ρύθμιση του παρασυμπαθητικού συστήματος, η διέγερση του με μια ηλεκτρική εκκένωση είχε ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση των καρδιακών παλμών. Ο Lowei πήρε τότε λίγο από το υγρό που περιέβαλλε την καρδιά και το έριξε μέσα στο δοχείο με την άλλη καρδιά. Αμέσως η δεύτερη καρδιά άρχισε κι εκείνη να χτυπά πιο αργά, παρά το γεγονός ότι το πνευμονογαστρικό της νεύρο δεν είχε διεγερθεί ηλεκτρικά.
Advertisment
Το ευρηματικό πείραμα του Γερμανού επιστήμονα απέδειξε ότι οι οδηγίες για την επιβράδυνση του καρδιακού παλμού είχαν δοθεί από τη χημική αλατούχο σούπα. Διεγείροντας ένα διαφορετικό σημείο του πνευμονογαστρικού νεύρου του βατράχου, ο Lowei μπόρεσε επίσης να επιταχύνει τους παλμούς και των δύο χωριστών καρδιών με τον ίδιο τρόπο.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι η ηλεκτρική διέγερση απελευθερώνει δύο διαφορετικά μόρια μέσα στη σούπα: την ακετυλοχολίνη (που επιβραδύνει τον καρδιακό ρυθμό) και την αδρεναλίνη (που τον δυναμώνει). Το ίδιο το πείραμα του Lowei ασφαλώς άσκησε μεγάλη επιρροή. Σήμερα όμως το θυμόμαστε και για τον περίεργο τρόπο με τον οποίο το συνέλαβε. Η ιδέα για το πείραμα του ήρθε σε ένα όνειρο – για την ακρίβεια σε δύο όνειρα:
Τη νύχτα πριν την Κυριακή του Πάσχα εκείνου του χρόνου, ξύπνησα, άναψα το φως και κράτησα λίγες πρόχειρες σημειώσεις πάνω σ΄ένα μικρό λεπτό χαρτί. Ύστερα ξανακοιμήθηκα πάλι. Στις έξι το πρωί, που ξύπνησα για τα καλά, μου φαινόταν πως μέσα στη νύχτα είχα γράψει κάτι πολύ σημαντικό, αλλά δεν μπορούσα να αποκρυπτογραφήσω τα κολυβογράμματά μου. Το επόμενο βράδυ, γύρω στις τρεις, η ιδέα μου ξανάρθε. Ήταν το σχέδιο ενός πειράματος το οποίο θα επιβεβαίωνε ή όχι την ορθότητα της υπόθεσης της χημικής διαβίβασης που είχα επιχειρήσει να διατυπώσω 17 χρόνια πριν. Σηκώθηκα αμέσως από το κρεβάτι, πήγα στο εργαστήριο κι έκανα ένα απλό πείραμα με την καρδιά ενός βατράχου, ακολουθώντας το νυχτερινό σχεδιάγραμμα.
Κατά κανόνα, συνδέουμε τις εμπνεύσεις των ονείρων μας με τις δημιουργικές τέχνες. Ωστόσο, και το ρεπερτόριο των επιστημονικών ανακαλύψεων περιέχει πολλές επαναστατικές ιδέες που έχουν φανερωθεί σε όνειρα. Ο Ρώσος επιστήμονας Dmitri Memdeleev δημιούργησε τον περιοδικό πίνακα των στοιχείων ύστερα από ένα όνειρο, το οποίο του υπέβαλε την ιδέα ότι ο πίνακας μπορούσε να οργανωθεί με βάση το ατομικό βάρος των χημικών στοιχείων.
Σε ένα όνειρό του ήταν που το 1947 ο νομπελίστας John Carew Eggles πρωτοσυνέλαβε τη θεωρία της απωθητικής δράσης των συνάψεων, η οποία βοήθησε να εξηγηθεί το πώς ορισμένοι συνδεδεμένοι νευρώνες μπορεί να διεγείρονται χωρίς αυτό να δημιουργεί μια διαρκή σαρωτική εγκεφαλική δραστηριότητα. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι η αρχική διαισθητική σύλληψη του Eggles περιελάμβανε ένα αμιγώς ηλεκτρικό σύστημα, ενώ πιο πρόσφατα πειράματα απέδειξαν ότι το χημικό στοιχείο GABA παίζει καθοριστικό ρόλο στη συναπτική απώθηση, επισφραγίζοντας έτσι τη συμφωνία του με τους πειραματισμούς του Lowei μερικές δεκάδες χρόνια πριν.
Δεν υπάρχει τίποτα το μυστηριώδες στον συγκεκριμένο ρόλο που παίζουν τα όνειρα στις επιστημονικές ανακαλύψεις. Η ονειρική δραστηριότητα παραμένει ένα εξαιρετικά γόνιμο ερευνητικό πεδίο. Σήμερα πάντως γνωρίζουμε ότι στη φάση REM του ύπνου, κατά την οποία τα μάτια μας εξακολουθούν να κινούνται με ταχύτητα, τα κύτταρα που απελευθερώνουν ακετυλοχολίνη στον εγκέφαλο πυροδοτούν εκρήξεις αδιακρίτως παντού στο σύστημα, προκαλώντας ηλεκτρικές εκκενώσεις σε όλο τον εγκέφαλο.
Οι αναμνήσεις και οι συνειρμοί διεγείρονται έτσι κατά ένα χαοτικό, εν πολλοίς τυχαίο τρόπο, που δίνει την εντύπωση ότι τα όνειρά μας έχουν τα χαρακτηριστικά της παραίσθησης. Οι περισσότερες από αυτές τις νέες νευρωνικές συνδέσεις δεν βγάζουν κανένα απολύτως νόημα. Πού και πού όμως, πάντα στον ύπνο του, ο εγκέφαλός μας σκοντάφτει πάνω σε έναν πολύτιμο σύνδεσμο ο οποίος είχε διαφύγει της συνείδησής μας όσο ήμασταν ξύπνιοι.
Με αυτή την έννοια ο Φρόιντ, μελετώντας τις διεργασίες του ονείρου, είχε τελικά θέσει το ζήτημα ανάποδα: το όνειρο δεν είναι κάτι που μας αποκαλύπτει μια απωθημένη στο υποσυνείδητο αλήθεια. Αντίθετα, επιτελεί εξερευνητικό έργο και η αποστολή του είναι να βρει νέες αλήθειες, πειραματιζόμενο με νέους νευρωνικούς συνδυασμούς.
“Από πού έρχονται οι καλές ιδέες” Steven Johnson εκδόσεις πεδίο
