Η καρδιά του ανθρώπου είναι μονάχα ένας μυς. Έχει το μέγεθος γροθιάς, στριμώχνεται ανάμεσα στους πνεύμονες και πάλλεται χωρίς να σταματά. Βάλε το χέρι σου στο στήθος και θα τη νιώσεις να χτυπά. Κάθε της χτύπος δίνει ζωή. Εισπνοή και εκπνοή. Κι έπειτα ο θάνατος. «Δεν είναι τίποτα ο θάνατος», μας έλεγε ο Ουγκώ. «Τρομακτικό είναι να μη ζεις». «Και το αν θα ζεις ή πώς θα ζεις είναι κι αυτό επιλογή», μας λέει ο Φρομ. Μια απόφαση που πάνω της στηρίζεται ο άνθρωπος και η κοινωνία που θα χτίσει.
Ο Έριχ Φρομ, Γερμανός ψυχολόγος, ψυχαναλυτής, κοινωνιολόγος, ανθρωπιστής και φιλόσοφος του 20ου αιώνα, πήρε αυτόν τον μυ και τον κατέγραψε. Τον έβαλε σε λέξεις κι έπειτα μας τον έδωσε.
Advertisment
Η Καρδιά του Ανθρώπου είναι μονάχα ένα βιβλίο. Έχει το μέγεθος παλάμης, ακουμπά με προσοχή τον άνθρωπο κι όταν τ’ ανοίγεις σου μιλά. Κάθε του λέξη εισχωρεί μες στο μυαλό και ξεγυμνώνει την ψυχή από φτιασίδια κι αντιστάσεις. Κυλάς μες στις σελίδες του και κοιτάς τον εαυτό σου κατάματα να κολυμπά στο άσπρο και το μαύρο. Είσαι ο λύκος και το πρόβατο, γίνεσαι αγάπη μα και μίσος, πότε γελάς και πότε κλαις, πότε χτυπάς, πότε φιλάς. Δημιουργείς και καταστρέφεις. Βλέπεις με τρόμο τον βίαιο εγωιστή που στέκεται αγέρωχος μπροστά σου για ν’ αγκαλιάσεις λίγο μετά τον τρυφερό αλτρουιστή που σου χαμογελά. Στέκεσαι μπροστά απ’ τον καθρέφτη σου γυμνός κι απέναντί σου μόνο αντιθέσεις. Όλες εκεί. Κι εσύ ανάμεσα να πρέπει να επιλέξεις. Ελεύθερα κι υπεύθυνα.
Η ελευθερία κι η ευθύνη συμπορεύονται σ’ ένα ταξίδι που συναντάει το καλό και το κακό. Και το καλό, μας λέει ο Φρομ, βρίσκεται εκεί που είναι κι η ουσία του κάθε ανθρώπου, όταν η αγάπη του για τη ζωή είναι πιο δυνατή απ’ όλα. Έπειτα είναι το λιγότερο καλό που ορίζεται από την έλλειψη αγάπης, λογικής, ενδιαφέροντος και θάρρους. Και πάντα υπάρχει το κακό που έρχεται με την αγάπη του ανθρώπου για τον θάνατο. Τότε η καρδιά του γίνεται σκληρή κι αδυνατεί να εγκαταλείψει τη φυλακή του εγώ του. Απομακρύνεται απ’ την ουσία του, γίνεται βίαιος και ναρκισσιστής και ζει αιώνια στην κόλασή του.
Advertisment
Μα όσο σκληρή κι αν γίνει η καρδιά του ανθρώπου, όσο απάνθρωπη και παγωμένη, δεν θα χάσει ποτέ την ανθρώπινη υπόστασή της. Παραμένει πάντα η Καρδιά του Ανθρώπου. «Όλοι μας οριζόμαστε από το γεγονός ότι γεννηθήκαμε άνθρωποι, και κατά συνέπεια από αυτό το χωρίς τελειωμό καθήκον, να παίρνουμε αποφάσεις. Πρέπει να διαλέγουμε τα μέσα μαζί με τους σκοπούς. Δεν πρέπει να βασιζόμαστε στο ότι κάποιος θα μας σώσει, αλλά να έχουμε επίγνωση του γεγονότος ότι οι λαθεμένες εκλογές μας κάνουν ανίκανους να σώσουμε τους εαυτούς μας».
Γνώση, συνείδηση και ισορροπία. Η πανοπλία κι η ασπίδα μας ενάντια στο κακό. «Πρέπει πραγματικά να αποκτήσουμε γνώση για να μπορέσουμε να διαλέξουμε το καλό – αλλά καμία γνώση δεν θα μας βοηθήσει αν έχουμε χάσει την ικανότητα να μας συγκινεί η δυστυχία ενός άλλου ανθρώπινου όντος, η φιλική ματιά ενός άλλου προσώπου, το κελάηδισμα ενός πουλιού, το πράσινο χρώμα της χλόης. Αν ο άνθρωπος γίνει αδιάφορος στη ζωή, δεν υπάρχει πια ελπίδα πως μπορεί να διαλέξει το καλό. Και τότε, η καρδιά του θα έχει πραγματικά σκληρύνει τόσο, που η ζωή του θα έχει τελειώσει. Αν αυτό συμβεί σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα ή στα πιο δυναμικά μέλη της, τότε η ζωή της ανθρωπότητας θα σβήσει ακριβώς τη στιγμή που παρουσιάζει τις πιο μεγάλες υποσχέσεις».
Η Καρδιά του Ανθρώπου, επίκαιρη όσο ποτέ, φέρνει τον αναγνώστη της αντιμέτωπο όχι μόνο με τον εαυτό του αλλά και με την εποχή του. Σε έναν κόσμο που η αδιαφορία τείνει να παγιωθεί, οι επιρροές του Φρομ απ’ τον Αριστοτέλη και τον Φρόιντ, από τον Σπινόζα και τον Μαρξ, ακόμα κι αν συγκρούεται σποραδικά μαζί τους, αγγίζουν ευαίσθητες χορδές και μας θυμίζουν πως πάντα υπάρχει η επιλογή να κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο. Υπάρχει κι είναι εκεί. Αρκεί να την αρπάξουμε.
«Στον δέκατο ένατο αιώνα το πρόβλημα ήταν ότι πέθανε ο Θεός. Στον εικοστό αιώνα το πρόβλημα είναι ότι πέθανε ο άνθρωπος».
Ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι ακόμα στην αρχή του κι εμείς υπεύθυνοι να αναστήσουμε ξανά τον άνθρωπο. Και το βιβλίο αυτό μας δίνει απλόχερα τη γνώση για να το καταφέρουμε.
Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο “Η καρδιά του ανθρώπου” του Έριχ Φρομ. Ανακαλύψτε και άλλα βιβλία του Έριχ Φρομ (εδώ), που χάρη στη βαθύτητα των σκέψεων και στη διορατικότητα του συγγραφέα παραμένουν διαχρονικά και μας διδάσκουν ακόμη.
- Κι αν ξύπναγες ένα πρωί και μάθαινες πως έχεις άλλα πέντε χρόνια για να ζήσεις; - 31 Μαΐου 2018
- Ψάξε Mέσα Σου… Όλοι απέχουμε από την ευτυχία, λίγα μόλις βήματα - 18 Μαΐου 2018
- Μαχάτμα Γκάντι: Το δώρο του θυμού - 19 Μαρτίου 2018
