«Η ψυχική οδύνη πάντα προκύπτει από την αποφυγή του φυσιολογικού πόνου (και των δυσκολιών)» – Stefan Molyneux
Ας δούμε τι σας συμβουλεύουν συνήθως οι άνθρωποι, όταν κάτι άσχημο μας συμβαίνει. Ας υποθέσουμε ότι ο σκύλος σας μόλις πέθανε: «Σκέψου θετικά, τουλάχιστον δεν ταλαιπωρείται πια». Ίσως η γιαγιά σας πάσχει από μια σοβαρή μορφή καρκίνου: «Σκέψου θετικά. Τουλάχιστον έζησε μια γεμάτη ζωή». Ή ας πούμε ότι ξεμείνατε από χρήματα γι’ άλλη μια φορά και δεν ξέρετε πώς θα καταφέρετε να πληρώσετε το ενοίκιό του σπιτιού: «Να σκέφτεσαι θετικά και θα δεις ότι τα χρήματα θα εμφανιστούν». Ή πιθανότατα ο γάμος σας καταρρέει και εσείς μετά βίας μπορείτε να συζείτε με το/τη σύζυγό σας στο ίδιο σπίτι: «Θα δεις, όλα θα πάνε καλά και θα τα βρείτε».
Advertisment
Μπορείτε εδώ να αντιληφθείτε το μοτίβο που επαναλαμβάνεται;
Ζούμε στα σύννεφα, σε μια κουλτούρα που προσπαθεί να επιβάλλει με το ζόρι μια θετική στάση παντός καιρού. Ακόμα κι αν κάτι εξαιρετικά άσχημο συμβεί, πιεζόμαστε να δούμε τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων, πριν ακόμα έχουμε την ευκαιρία να το επεξεργαστούμε. Μπορώ βέβαια να κατανοήσω τη χρησιμότητα ενός οδηγού αισιοδοξίας· και έχω πραγματικά πιέσει πολλές φορές τον εαυτό μου να το δει έτσι. Αλλά δεν μπορώ να μη σκεφτώ και το εξής: πότε αυτή η θετική στάση, ως υγιής τρόπος αντιμετώπισης των δυσκολιών, μετατρέπεται σε ένα μέσο αποφυγής τους;
Ένα παράδειγμα
Είχα μια συνάδελφο στο παρελθόν, η οποία εμφανιζόταν πάντα τόσο ευδιάθετη και αισιόδοξη που αναρωτιόμουν πόσο αυθεντική ήταν αυτή της η συμπεριφορά- ειδικά, όταν παρατηρούσα ότι διατηρούσε το χαμόγελό της και σε περιπτώσεις αντιμετώπισης δυσκολιών. Ποτέ δεν επέτρεπε στον εαυτό της να νιώσει άσχημα, όταν κάτι άσχημο συνέβαινε· αντιθέτως, καταπίεζε τα συναισθήματά της και ζούσε όλες της τις μέρες με μια αισιόδοξη στάση.
Όταν χώρισε από το σύντροφό της, εμφανίστηκε στη δουλειά με ένα τεράστιο χαμόγελο. Όταν τη ρώτησα πώς ήταν, υπέθεσα ότι επιτέλους θα ανοίξει την καρδιά της σε μένα και θα εξαφανιστεί εκείνο το μόνιμο χαμόγελο. Αντί γι’ αυτό, σαν να ήταν μια ακόμα συνηθισμένη μέρα, είπε: «Νιώθω καλά. Το σκέφτομαι θετικά, ότι δεν ήταν γραφτό να γίνει και ο,τι είναι, θα συμβεί.». Έμεινα άναυδη και σκέφτηκα ότι αυτός είναι ένας καταπληκτικός τρόπος σκέψης τρεις με έξι μήνες μετά από έναν μεγάλο χωρισμό, αλλά μια τέτοια αποκάλυψη μια μέρα μετά το συμβάν σίγουρα δεν είναι ειλικρινής.
Advertisment
Θυμάμαι τώρα ότι σκεφτόμουν πως θα έπρεπε μάλλον να μείνει λίγο μόνη, με τις πυτζάμες της και ένα μεγάλο κουτί παγωτού. Ο εγκέφαλός μου περίμενε να παρατηρήσει ένα σημάδι στεναχώριας ή απογοήτευσης. Αλλά τίποτα δεν εμφανίστηκε. Συνέχισε να έρχεται στη δουλειά με εκείνο το γεμάτο, μεγάλο χαμόγελο. Οι περισσότεροι συνάδελφοι επιδοκίμαζαν τον θετικό τρόπο σκέψης της. Εγώ παρέμεινα επιφυλακτική. Ξέρω ότι αυτό μπορεί να φαίνεται απαίσιο. Είμαι ψυχοθεραπεύτρια, οπότε θα ήθελα να βλέπω τον κόσμο γύρω μου ευτυχισμένο. Κι αυτό ήθελα και από τη συνάδελφό μου- αλλά όχι εις βάρος της αλήθειας και της προσωπικής της αυθεντικότητας. Και σίγουρα όχι εις βάρος της υγείας σας, η οποία θέτεται σε κίνδυνο, όταν εμπλεκόμαστε σε συμπεριφορές αποφυγής.
Ένα χρόνο μετά το χωρισμό της, η συνάδελφός μου- που ήταν λίγο παραπάνω από 25 ετών- άρχισε θεραπεία για υπέρταση και ταχυπαλμίες και έπινε πολύ περισσότερο καφέ από το συνιστώμενο όριο, για να μείνει ξύπνια. Εκείνη την περίοδο αποφάσισε να επισκεφθεί έναν ψυχολόγο και άρχισε να αντιμετωπίζει τη ζωή κατά πρόσωπο, αντί να προσπαθεί συνεχώς να μένει θετική και χαρούμενη. Άρχισε να συνειδητοποιεί ότι μάλλον τα πράγματα δεν πάνε πάντα όπως εκείνη θα ήθελε. Έμαθε ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει ευάλωτη, αναστατωμένη και θυμωμένη. Χρειάστηκε να διαταραχθεί σοβαρά η υγεία της, ώστε να αρχίσει να δίνει έμφαση στην εσωτερική της εμπειρία, στο πώς πραγματικά νιώθει και πώς μπορεί να διαχειριστεί καταλλήλως ο,τι της φέρνει η ζωή.
Ποια είναι η «σωστή» χρονική διάρκεια που μπορεί κάποιος να νιώθει μιζέρια και στεναχώρια, μέχρι να αρχίσει να είναι θετικός; Και πώς μπορούμε να διακρίνουμε πότε είμαστε πραγματικά αισιόδοξοι και πότε απλά αποφεύγουμε τα προβλήματα;
Επίγνωση της εσωτερικής εμπειρίας
Οι περισσότεροι- και εγώ- αναζητάμε στοιχεία που μπορούν να μας ανακουφίσουν κατά τη διάρκεια άβολων καταστάσεων και περιόδων. Υπάρχουν ορισμένα συνηθισμένα πράγματα που οι άνθρωποι κάνουμε, για να απαλύνουμε τη δυσανασχέτηση και τον πόνο, όπως η κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ. Αλλά υπάρχουν και κάποιοα όχι τόσο εμφανή πράγματα που κάνουμε- εκείνα που πιστεύουμε ότι θα μας κάνουν καλό, όπως το να βυθιζόμαστε σε μια στάση θετικότητας και χαράς, όταν κάτι κακό συμβαίνει.
Επιφανειακά, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να φαίνεται ένας καλός τρόπος αντιμετώπισης. Εντούτοις, αν παρατηρήσετε κάτω από την επιφάνεια και δείτε ότι η θετική σας θέαση των πραγμάτων αντιτίθεται και αγνοεί την αυθεντική εσωτερική σας εμπειρία, αντί να την αντιμετωπίσει, ίσως τότε, δεν είστε πραγματικά αισιόδοξοι. Πιθανότατα να έχετε πραγματικά πληγωθεί, να νιώθετε χαμένοι και να πονάτε που χάσατε το σκύλο σας, που βλέπετε τη γιαγιά σας να πεθαίνει, που αδυνατείτε να πληρώσετε το ενοίκιο σας, που είστε σε έναν γάμο που καταρρέει ή που μια μεγάλη σχέση μόλις τελείωσε. Ίσως, αντί να βυθίζεστε στο μακάριο και χαρούμενο βυθό σας, να επιλέξετε να μείνετε μαζί με τα αληθινά σας συναισθήματα για λίγο, για να αναγνωρίσετε και να αντιμετωπίσετε την παρουσία τους.
Φαίνονται δελεαστικές οι γρήγορες και ανώδυνες μέθοδοι μείωσης του στρες, καταπίεσής του, θα έλεγα εγώ. Αυτό το είδος στιγμιαίας χαράς μας ελκύει όλους. Αυτός είναι και ο λόγος που διαμορφώνουμε τόσο σταθερά μοτίβα αποφυγής, τα οποία βαφτίζουμε υγιή. Αλλά το σημαντικότερο είναι να μην κρυβόμαστε από τον ίδιο μας τον εαυτό· αντιθέτως, χρειάζεται να δούμε το πραγματικό πρόσωπο της αποφυγής, επειδή η επίγνωση και ειλικρίνεια πάντα θα μας εξυπηρετούν τελικά περισσότερο.
Κι εδώ πρέπει να πούμε ότι δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη συνταγή ή χρονικό όριο για το πώς να χειριζόμαστε τους χωρισμούς ή τις άλλες δυσκολίες της ζωής. Αλλά όσο απαιτητικές κι αν είναι, εκείνες οι εμπειρίες θα χρησιμεύσουν ως ευκαιρίες για να έρθετε περισσότερο σε επαφή με τα αληθινά σας συναισθήματα, σκέψεις και τους τρόπους αντιμετώπισης που ταιριάζουν στη μοναδική ψυχοσύνθεσή σας. Όταν συμφιλιωθείτε με αυτά, θα αναγνωρίζετε πότε είστε υποκριτικά αισιόδοξοι και κρύβεστε με κενές επιβεβαιώσεις. Ορισμένες φορές, χρειάζεται να φτάσουμε στον πάτο, για να ξανασηκωθούμε.
Να είστε αρνητικοί, αν αυτό είναι που θέλετε να νιώσετε. Τιμήστε τον πόνο σας. Και ύστερα, όταν θα είστε έτοιμοι, σηκωθείτε και χτίστε το πλάνο δράσης σας. Στο τέλος, όλα θα είναι καλύτερα- το ξέρω, πολύ θετικό εκ μέρους μου- αλλά μην προτρέχετε, μέχρι να είστε πραγματικά, ειλικρινά και ολόψυχα έτοιμοι.
Ilene S. Cohen, Ph. D. , ψυχοθεραπεύτρια
