Παρατηρείται ένα περίεργο φαινόμενο όσον αφορά στην επιστήμη της ψυχολογίας. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι είναι ειδικοί σε αυτό το πεδίο. Αυτό όμως δεν ισχύει, παραδείγματος χάριν, για τα πεδία της αστροφυσικής, της βιοχημείας ή των μαθηματικών.
Σίγουρα υπάρχουν και υπήρξαν σπουδαίες προσωπικότητες που αποκάλυψαν και διερεύνησαν τη φύση της συμπεριφοράς και του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου, χωρίς να έχουν σπουδάσει το αντικείμενο, όπως οι Kurt Vonnegut, Frida Kahlo, Bob Dylan, Mark Twain, William Shakespeare κλπ. Καλλιτέχνες, φιλόσοφοι και άνθρωποι του πνεύματος δεν χρειάστηκαν σπουδές για να αφήσουν το στίγμα τους στην επιστήμη της ψυχολογίας.
Advertisment
Εντούτοις, στη σημερινή εποχή πολλοί διατείνονται ότι θα ήταν καλοί ψυχολόγοι ή ότι έχουν σπουδάσει στη ζωή, μέσω της εμπειρίας και θα μπορούσαν να κάνουν και αυτό το επάγγελμα. Δυστυχώς όμως έχουν βασικές ελλείψεις γνώσεων και αυτό τους οδηγεί και σε παρανοήσεις, και λανθασμένες απόψεις σχετικά με την ανθρώπινη ψυχολογία.
10 έννοιες της ψυχολογίας που οι άνθρωποι δυσκολεύονται να κατανοήσουν
1. Τύποι προσωπικότητας/διαστάσεις προσωπικότητας
Όλο και πιο συχνά πλέον, οι ψυχολόγοι που μελετούν έννοιες και περιπτώσεις προσωπικότητας, όπως ο ναρκισσισμός, μιλάνε για ένα φάσμα και όχι για μια κατηγορική μεταβλητή. Για την ακρίβεια, οι ψυχολόγοι μιλούν για το βαθμό στον οποίο κάποιος παρουσιάζει ένα χαρακτηριστικό (ή για το πόσο υψηλά επίπεδα έχει σκοράρει σε κάτι, όταν μιλάμε για ψυχομετρικά τεστ και τεστ προσωπικότητας)- και όχι για το αν ανήκει ή όχι σε μια κατηγορία.
2. Περιβάλλον/κληρονομικότητα
Σπάνια οι ψυχολόγοι αποδίδουν την αιτία μιας συμπεριφοράς ή μιας κατάστασης αποκλειστικά σε ένα από τα δύο, δηλαδή είτε στη βιολογία, είτε στο περιβάλλον. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι ψυχολόγοι θα μιλήσουν για ένα ψυχικό χαρακτηριστικό (για παράδειγμα την εξωστρέφεια) ως το προϊόν της αλληλεπίδρασης περιβάλλοντος και κληρονομικότητας σε όλο το φάσμα ζωής. Η απόδοση μιας συμπεριφοράς ή ενός χαρακτηριστικού αποκλειστικά σε ένα από τα δύο αποτελεί πλέον μύθο.
Advertisment
3. Ψυχολόγος/ψυχοθεραπευτής
Ο όρος «ψυχολόγος» είναι πιο ευρύς απ’ όσο πιθανώς να φαντάζεστε. Ψυχολόγος είναι εκείνος που μελετά τη συμπεριφορά και τον ψυχικό κόσμο και δουλεύει πάνω στην εφαρμογή ιδεών που πηγάζουν από έρευνες των επιστημών της συμπεριφοράς, ώστε να βοηθήσει στην αιτιολόγηση και επίλυση συγκεκριμένων ζητημάτων, όπως την ψυχική υγεία μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων. Ο όρος «ψυχοθεραπευτής» είναι πιο συγκεκριμένος και αφορά σε εκείνους που έχουν εκπαιδευτεί σε μία ή περισσότερες προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας, με στόχο να βοηθήσουν τους θεραπευόμενούς τους να έρθουν αντιμέτωποι και να επιλύσουν συγκεκριμένα ψυχολογικά ζητήματα. Αυτά τα δύο λοιπόν δεν ταυτίζονται σε καμία περίπτωση.
4. Ψυχολόγος/Ψυχίατρος
Οι ψυχολόγοι είναι επιστήμονες και επαγγελματίες που μελετούν τη συμπεριφορά και τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων και εφαρμόζουν τέτοιες θεωρίες, αλλά και ερευνητικά αποτελέσματα για να βοηθήσουν και να θεραπεύσουν άτομα που αντιμετωπίζουν μικρότερα ή μεγαλύτερα ζητήματα. Οι ψυχίατροι είναι γιατροί που χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό της ιατρικής επιστήμης και της ψυχολογίας, για να προσφέρουν βοήθεια στον κόσμο. Ο ψυχίατρος μπορεί να συνταγογραφήσει και να δώσει ήπια ή δυνατή φαρμακευτική αγωγή. Οι όροι λοιπόν του ψυχολόγου και του ψυχιάτρου δεν είναι ίδιοι και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναλλάξ.
5. Σφάλμα τύπου Α
Η έρευνα της επιστήμης της ψυχολογίας βασίζεται κυρίως σε στατιστικά αποτελέσματα. Όταν ένας ερευνητής βρίσκει ένα στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα, μπορεί και να είναι λανθασμένο -για την ακρίβεια, τα ευρήματα δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να αποτελούν την έγκυρη αναπαράσταση του πώς είναι όντως τα πράγματα στον κόσμο, παρά το πόσο ισχυρά φαίνονται να είναι τα αποτελέσματα. Αν ένας ερευνητής βρει ότι κάτι είναι στατιστικά σημαντικό, αλλά τελικά είναι λάθος γιατί κάτι απουσιάζει από τις συνθήκες της έρευνας, το ονομάζει «σφάλμα τύπου Α».
6. Σφάλμα τύπου Β
Όταν ένας ερευνητής βρει ένα αποτέλεσμα σε μια έρευνά του που φαίνεται ως «μη στατιστικά σημαντικό», μπορεί και πάλι να είναι λάθος. Αν λοιπόν ο ερευνητής βρει ότι κάτι δεν είναι στατιστικά σημαντικό, αλλά είναι λάθος, τότε αυτό το ονομάζουμε «σφάλμα τύπου Β».
7. Πείραμα/Οιονεί πείραμα
Το πραγματικό πείραμα αποτελεί τον μόνο τρόπο με τον οποίο μπορούμε να βρούμε αιτιώδεις σχέσεις ανάμεσα σε μεταβλητές. Και ένα πραγματικό πείραμα απαιτεί την τυχαία τοποθέτηση του δείγματος σε διαφορετικές συνθήκες. Αν πραγματοποιείτε μια έρευνα και θέλετε να δείτε αν οι άνθρωποι σε μια κατάσταση (π.χ. εκείνοι που καταναλώνουν πολύ καφέ) συμπεριφέρονται διαφορετικά από εκείνους με μια άλλη συνθήκη (π.χ. εκείνοι που δεν καταναλώνουν καφέ), χρειάζεται να τοποθετήσετε τυχαία τους συμμετέχοντες σε μια από αυτές τις δύο συνθήκες.
Μια έρευνα που ψάχνει διαφορές σε κάποιο αποτέλεσμα ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων που έχουν όντως αυτά τα χαρακτηριστικά (π.χ. άνθρωποι που πίνουν τακτικά καφέ σε αντίθεση με εκείνους που δεν πίνουν) λέγεται «οιονεί πείραμα» και δεν μπορεί να αποδείξει αν οι αλλαγές σε μια μεταβλητή προκαλούν αλλαγές στην άλλη μεταβλητή.
8. Στατιστικές αλληλεπιδράσεις
Μερικές φορές, μια μεταβλητή δεν έχει καμία επίδραση σε μια ομάδα ανθρώπων, αλλά εμφανίζει μια ξεχωριστή επίδραση σε μια άλλη ομάδα ανθρώπων. Γι’ αυτό, οι συνέπειες μιας μεταβλητής σε μια συνθήκη συχνά εξαρτώνται από κάποια άλλη μεταβλητή. Αν θέλετε να εξετάσετε το αν οι έφηβοι είναι πιθανότερο να επιλέξουν την συντροφιά άλλων ανθρώπων σε σχέση με μια άλλη ηλικιακή ομάδα, θα βοηθούσε να γνωρίζετε αν έχουν, για παράδειγμα, χτενίσει τα μαλλιά τους το τελευταίο 24ωρο και αν θα βρεθούνε σε παρέα συγγενών, ή αγνώστων, ή συνομηλίκων τους.
Οι έφηβοι που δεν έχουν φροντίσει τα μαλλιά τους είναι πιθανότερο να επιλέξουν τη συντροφιά άλλων, αν πρόκειται να βρεθούν σε παρέα με μέλη της οικογένειάς τους. Ορισμένες φορές, η επίδραση μιας μεταβλητής (με ποιους ανθρώπους θα προτιμούσατε να περάσετε χρόνο) εξαρτάται από κάποια άλλη μεταβλητή (το αν έχετε χτενίσει τα μαλλιά σας) που καθορίζει το αποτέλεσμα (το αν επιλέξετε να συναναστραφείτε με άλλο κόσμο). Η κατανόηση των στατιστικών αλληλεπιδράσεων μας βοηθά να κατανοήσουμε τις διακυμάνσεις της συμπεριφοράς.
9. Τι είναι «φυσικό»/ τι είναι «σωστό»
Υπάρχουν και οι φορές που ένας φοιτητής ψυχολογίας ακούει μια συμπεριφορά να περιγράφεται ως «φυσική» και το παρερμηνεύει νομίζοντας ότι αυτό σημαίνει ότι αυτή η συμπεριφορά δικαιολογείται ή είναι και ηθικά σωστή. Για παράδειγμα, ο David Buss (2006) απέδειξε ότι η ανθρωποκτονία διαθέτει μια ισχυρή εξελικτική βάση. Όμως, δεν υπονόησε σε καμία περίπτωση ότι αφού έχει μια τέτοια βάση, σημαίνει ότι θα «έπρεπε» ή θα «μπορούσε» να συμβαίνει στις κοινωνίες μας. Το μόνο που επεσήμανε στην επιστημονική του ανάλυση είναι ότι η ανθρωποκτονία αποτελεί μέρος της ανθρώπινης φύσης. Η διαστρέβλωση του τι «είναι» στο «τι οφείλει να είναι» αποτελεί μια λανθασμένη σκέψη. Οι εκπαιδευμένοι ψυχολόγοι γνωρίζουν αυτή τη βασική, ουσιαστική διάκριση.
10. Πολυπαραγοντική αιτιότητα
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα για το πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι την ψυχολογία είναι αυτό: ο κόσμος συνηθίζει να πέφτει στην παγίδα του να πιστεύει ότι υπάρχει μόνο μια αιτία για ένα αποτέλεσμα. Όμως, οι εκπαιδευμένοι ψυχολόγοι γνωρίζουν ότι είναι πολλαπλές οι αιτίες που παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς ή μιας ψυχικής κατάστασης. Οι μαζικοί πυροβολισμοί, που αποτελούν όλο και πιο συχνό φαινόμενο της σύγχρονης ζωής, μας παρέχουν ένα ξεκάθαρο παράδειγμα αυτού του τύπου λογικής.
Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι μια τέτοια πράξη αποτελεί το αποτέλεσμα σοβαρών ψυχικών προβλημάτων. Άλλοι ισχυρίζονται ότι οι μαζικοί πυροβολισμοί οφείλονται στην έλλειψη νόμων σχετικά με τον έλεγχο των όπλων, όπως και την παράνομη αγοραπωλησία τους σε ορισμένες χώρες. Στην πραγματικότητα, και οι δύο αιτίες φαίνεται να παίζουν κάποιο ρόλο. Όμως, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που έχουν εμπλακεί σε τέτοια περιστατικά.
Συμπέρασμα
Είτε μας αρέσει, είτε όχι, η αλήθεια είναι πως ένα πτυχίο στην ψυχολογία ή η εμπειρία της ζωής δεν μας δίνει την ικανότητα ή τις απαραίτητες δεξιότητες, για να αποκαλούμαστε ειδικοί πάνω στο σύνολο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του ψυχισμού. Δυστυχώς ή ευτυχώς, χρειάζεται συνεχή πρακτική και επιμόρφωση, είναι μια διαδικασία που ποτέ δε σταματά. Ωστόσο, η αποσαφήνιση τέτοιων εννοιών αφορά σε όλους τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτό το επάγγελμα, το σπουδάζουν, αλλά και σε όλους όσοι θέλουν να μιλούν για τη ψυχολογία ή χρησιμοποιούν κάποιες από τις υπηρεσίες των ειδικών επαγγελματιών.
