«Όταν θέτουμε στόχους και εμφανίζονται εμπόδια, είναι φυσικό να νιώθουμε απογοήτευση», είπε ο Αρχιεπίσκοπος. «Αυτό μπορεί να συμβεί και με τους συνεργάτες και την οικογένειά μας, επειδή απογοητευόμαστε και θυμώνουμε όταν κάτι δεν πάει καλά, ενώ εμείς τα έχουμε δώσει όλα, ή όταν γίνεται κάτι που κάνει τις προθέσεις μας παρεξηγήσιμες. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι φυσικό να υποφέρουμε και ίσως λέμε μέσα από τα δόντια “να το πάλι”».
Αυτό το πράγμα μπορεί να πάρει μεγάλες διαστάσεις. Όπως, για παράδειγμα, συνέβαινε στη χώρα μου την εποχή του απαρτχάιντ. Κάποιοι εξέφραζαν την οργή τους με απαράδεκτο τρόπο, βάζοντας στον εχθρό τους για κολάρο μια ρόδα γεμάτη καύσιμα και στη συνέχεια τον πυρπολούσαν. Σε αυτή την περίπτωση, δικαιολογημένα θα φώναζε κανείς «δεν υπάρχει λόγος να γίνεται αυτό». Γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν αφορμή για να ασκηθεί κριτική ενάντια σε εμάς και το κίνημά μας. Αλλά και σε προσωπικό επίπεδο, όταν αρρωσταίνουμε, όλοι θα θέλαμε να είχαμε περισσότερη ενέργεια· τότε όμως καταλαβαίνουμε πόσο ανθρώπινοι και εύθραυστοι είμαστε».
Advertisment
«Κάποτε στην Ιερουσαλήμ», πήρε το λόγο ο Δαλάι Λάμα, «συνάντησα έναν δάσκαλο που έλεγε στους μαθητές του “όταν είστε εκνευρισμένοι ή θυμωμένοι, να θυμάστε ότι τα άτομα που βρίσκονται απέναντί σας είναι κι αυτά πλάσματα κατ’ εικόνα του Θεού”. Οι Παλαιστίνιοι μαθητές, που αναγκάζονταν να διασχίζουν τα ισραηλινά σημεία ελέγχου, βεβαίωναν ότι, πράγματι, αν και στην αρχή εκνευρίζονταν, στη συνέχεια ένιωθαν περισσότερη ηρεμία όταν ήταν σε θέση να βλέπουν τους στρατιώτες σαν πλάσματα του Θεού. Ίσως δεν είμαστε σε θέση να ελέγξουμε τις σωματικές αντιδράσεις μας, μπορούμε όμως να παραμείνουμε ήρεμοι και γαλήνιοι σε νοητικό επίπεδο. Έτσι επιτυγχάνεται η άσκηση του νου».
Ο θυμός ωστόσο δεν μπορεί να μην έχει κανένα λόγο ύπαρξης. Είναι πιθανό σε κάποιες περιπτώσεις να προστατεύει τους άλλους από την οργή μας. Υπάρχει άραγε δίκαιος θυμός; Στις δολοφονικές επιθέσεις που στιγμάτιζαν τις ειρηνικές διαδηλώσεις του αγώνα ενάντια στο απαρτχάιντ, ο Αρχιεπίσκοπος Τούτου σήκωνε τη γροθιά του και ξεσπούσε σε παραλήρημα, ζητώντας την παύση του πυρός ενάντια σε εκείνους που καταπατούσαν το δίκιο τους.
Στη βιογραφία του με τίτλο Rabble-Rouser for Peace, ο εκπρόσωπος Τύπου Τζον Άλεν περιγράφει με ευκρίνεια την παράδοξη αυτή μάχη που έδωσε άφοβα ο Αρχιεπίσκοπος για την ελευθερία, την ειρήνη, τη δικαιοσύνη και την ισότητα στην πατρίδα του. Ο Αρχιεπίσκοπος εξήγησε με απλό και συνοπτικό τρόπο ποια είναι η δύναμη και τα όρια του θυμού. «Ο δίκαιος θυμός, κατά το πλείστον, δεν αφορά μεμονωμένα το άτομο. Αφορά μια συλλογικότητα που αντιλαμβάνεται ότι κάποιοι συνάνθρωποι υποφέρουν και διακατέχεται από την επιθυμία να προσφέρει βοήθεια».
Advertisment
Ο δίκαιος θυμός είναι εργαλείο της δικαιοσύνης, το δρέπανο της συμπόνιας, και είναι πολύ πιο αποτελεσματικός από μια απλή συναισθηματική αντίδραση. Μπορεί οι ρίζες του θυμού να βρίσκονται βαθιά μέσα στην ανθρώπινη επιθυμία για πάλη ή φυγή, όμως ο δίκαιος θυμός είναι μια συνειδητή επιλογή και όχι μια σπασμωδική ενέργεια. Είναι σαφές πως δεν αφορά το άτομο, αλλά κάτι συλλογικότερο, εμπεριέχει δηλαδή έναν βαθύτερο δεσμό με τους άλλους.
«Πολλοί επιστήμονες στον τομέα της ιατρικής», συνέχισε ο Δαλάι Λάμα, «υποστηρίζουν ότι η μόνιμη παρουσία του φόβου, του θυμού και του μίσους έχει βλαβερές συνέπειες για το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Όλοι προσπαθούμε να προστατέψουμε την υγεία μας, για να εξασφαλίσουμε υγιές σώμα και υγιή νου. Ένας υγιής νους όμως είναι ένας ήρεμος νους. Ο φόβος και ο θυμός καταστρέφουν την ηρεμία του νου και δημιουργούν περισσότερα προβλήματα. Με την άσκηση του νου, ωστόσο, και με τη χρήση της λογικής, μπορούμε να μεταμορφώσουμε τα συναισθήματά μας. Έτσι ακριβώς», κατέληξε ο Δαλάι Λάμα.
Ήταν σαν να εννοούσε ότι ο φόβος και ο θυμός, τα βασικά αυτά στοιχεία της ανθρώπινης υπόστασης, οι πηγές των αρνητικών συναισθημάτων και της οδύνης, μπορούν να εξαφανιστούν με ένα νεύμα της λογικής. Καταλάβαινα φυσικά ότι όλες αυτές οι περιγραφές ήταν οι καρποί της άσκησης μιας ολόκληρης ζωής. Ο εγκέφαλος ενός θηλαστικού καλείται να δίνει μια αδιάκοπη πάλη με τους μηχανισμούς του φόβου και του θυμού. Διαφορετικά. θα έχει προδιάθεση στην αποτυχία, πολύ συχνότερα απ’ όσο θα ήθελε να παραδεχτεί.
Ένα βράδυ, κατά τη διάρκεια ενός γεύματος, ο Πολ Έκμαν μου διηγήθηκε μια εκπληκτική ιστορία για το πώς ο Δαλάι Λάμα τον είχε θεραπεύσει από το πρόβλημα του θυμού. Ο Έκμαν δεν είναι βουδιστής και δεν ενδιαφερόταν να συναντήσει ποτέ τον Δαλάι Λάμα, όμως η κόρη του ήταν οπαδός του. Όταν ο Έκμαν έμαθε πως οι καλεσμένοι επιστήμονες στο ετήσιο συνέδριο «Mind and Life» [Νους και Ζωή] μπορούσαν να φέρουν μαζί τους έναν επισκέπτη, συμφώνησε να έρθει.
Απόσπασμα από το βιβλίο των Δαλάι Λάμα, Ντέσμοντ Τούτου και Douglas Abrams “Το βιβλίο της χαράς” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο – Photo: Author/Depositphotos
