Η διαδικασία της σκέψης περιλαμβάνει διάφορες γνωστικές λειτουργίες, οι οποίες πραγματοποιούνται κατά την επεξεργασία πληροφοριών που λαμβάνουμε από το περιβάλλον. Παραδείγματα γνωστικών λειτουργιών είναι η επίλυση προβλημάτων, η λήψη αποφάσεων και η δημιουργία νέων ιδεών. Καθημερινά, προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε τις δεξιότητες της σκέψης μας για να κατανοήσουμε τις εμπειρίες που ζούμε, να οργανώσουμε τις διάφορες πληροφορίες που εκλαμβάνουμε και να θέσουμε νέους στόχους για το μέλλον.
Ωστόσο, δεν χρησιμοποιούμε όλοι τον ίδιο τρόπο σκέψης. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι σκέψης, επομένως και διαφορετικοί τύποι στοχαστών. Εσύ ποιος τύπος στοχαστή είσαι;
Advertisment
Διαφορετικοί τύποι σκέψης
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι σκέψης, οι οποίοι ορίζονται από δύο βασικές κατηγορίες:
Συγκλίνουσα σκέψη
Κατά την συγκλίνουσα σκέψη, διάφορα δεδομένα συγκεντρώνονται ή συγκλίνουν, για να δημιουργήσουν μαζί ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Σε αυτή τη διαδικασία σκέψης, λοιπόν, υπάρχει μία σωστή απάντηση ανάμεσα σε έναν ορισμένο αριθμό επιλογών.
Εξηγώντας περαιτέρω αυτόν τον τρόπο σκέψης, εάν στο παρελθόν έχετε κληθεί να απαντήσετε σε ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών, τότε θα ήρθατε σε επαφή με τον συγκλίνοντα τρόπο σκέψης, καθώς θα είχατε μια πληθώρα πιθανών απαντήσεων για μία ερώτηση κι εσείς θα έπρεπε να επιλέξετε την πιο κατάλληλη. Η συγκριτική σκέψη αποτελεί ένα εξαιρετικό γνωστικό εργαλείο και διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο και στους υπόλοιπους τύπους σκέψης. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι, χωρίς κάποια μορφή συγκριτικής σκέψης θα ήταν αδύνατο να αποκτήσουμε οποιαδήποτε επιστημονική γνώση.
Advertisment
Αποκλίνουσα σκέψη
Αντιθέτως, η αποκλίνουσα σκέψη στοχεύει στο να αναδείξει όσο το δυνατόν περισσότερες λύσεις στην προσπάθεια να βρεθεί μία που να είναι η πιο κατάλληλη. Τα άτομα που χαρακτηρίζονται από τον αποκλίνοντα τρόπο σκέψης έχουν την ικανότητα να αναπαράγουν συνεχώς δημιουργικές ιδέες κατά τη διερεύνηση όλων των πιθανών λύσεων σε ένα πρόβλημα ώσπου να βρεθεί η καταλληλότερη λύση. Με άλλα λόγια, αυτός ο τρόπος σκέψης ξεκινάει, από ένα κοινό σημείο αναφοράς και κινείται προς διαφορετικές και αποκλίνουσες κατευθύνσεις με σκοπό να παρουσιάσει όλες τις πιθανές προοπτικές ενός ζητήματος.
Άλλοι τύποι σκέψης
Ορισμένοι ψυχολόγοι έχουν προσθέσει και κάποιους επιπλέον τύπους σκέψης που αποτελούν μέρος είτε της συγκλίνουσας είτε της αποκλίνουσας σκέψης. Μερικά από αυτά τα παραδείγματα περιλαμβάνουν την:
Αναλυτική σκέψη
Η αναλυτική σκέψη περιλαμβάνει τη στρατηγική «βήμα προς βήμα». Σύμφωνα με αυτήν την στρατηγική, ένα μεγαλύτερο σύστημα πληροφοριών χωρίζεται στα επιμέρους σημεία του. Για παράδειγμα, αναλυτική σκέψη ακολουθούν όσοι γράφουν τις συνταγές μαγειρικής, καθώς περιγράφουν βήμα προς βήμα τη διαδικασία και, επιπλέον, αναφέρουν αναλυτικά τα υλικά που χρειάζεται κάποιος για να φτιάξει ένα φαγητό ή ένα γλυκό.
Δημιουργική σκέψη
Η δημιουργική σκέψη συχνά αναφέρεται ως «σκέψη έξω από τα καθιερωμένα». Με άλλα λόγια, ως δημιουργική σκέψη θεωρείται ο τρόπος σκέψης που δεν περιορίζεται από διάφορα στεγανά και έχει την τάση να καινοτομεί και να δημιουργεί εκ νέου ιδέες και τρόπους για τα ζητήματα που απασχολούν τον καθένα. Κάθε εφεύρεση που έχει γίνει ως τώρα βασίζεται στη δημιουργική σκέψη, στην εύρεση ενός νέου, καινοτόμου τρόπου για να πλένουμε τα ρούχα μας, για να επικοινωνούμε από απόσταση με άλλους ανθρώπους, για να βλέπουμε ακόμα κι όταν δεν υπάρχει το φως του ήλιου, και πολλά άλλα.
Κριτική σκέψη
Σε σχέση με τα παραπάνω, η κριτική σκέψη προσθέτει ένα ακόμα βήμα στην αναλυτική σκέψη. Εκτός από την ακριβή, αντικειμενική ανάλυση, η κριτική σκέψη περιλαμβάνει την αξιολόγηση και τον προβληματισμό. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να κάνουμε μια κριτική ανάλυση σε ένα κοινωνικό φαινόμενο, θα χρειαστεί να λάβουμε υπόψη τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές πλευρές του φαινομένου αυτού αλλά και να εξάγουμε πιθανά συμπεράσματα και προβληματισμούς.
Επιφανειακή σκέψη
Η επιφανειακή σκέψη αναφέρεται στην ικανότητα κατανόησης και εφαρμογής των πρακτικών, διαδικαστικών πραγμάτων μέσα στην καθημερινότητα. Περιλαμβάνει την προσανατολισμένη σκέψη καθαρά και μόνο προς ένα σημείο, αγνοώντας τους επιμέρους και πιο λεπτομερείς παράγοντες. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτόν τον τύπο σκέψης τείνουν να μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων, σε αυτά που θα αντιλαμβάνονταν ο καθένας, χωρίς να εμβαθύνουν σχετικά με ένα θέμα. Συχνά θα χαρακτηρίσουμε αυτούς τους ανθρώπους «ρηχούς» ή αναίσθητους.
Ποια είναι τα δυνατά σας σημεία ανάλογα με τον τρόπο σκέψης σας;
Συγκλίνουσα σκέψη
Εάν είστε ένας συγκλίνων στοχαστής, είναι πιο πιθανό να είστε και αναλυτικός στοχαστής. Είστε γενικά σε θέση να επεξεργάζεστε λογικά τις σκέψεις σας, ώστε να χρησιμοποιείτε την ικανότητά σας αυτή για να παραμένετε ήρεμοι σε περιόδους αναταραχής.
Επίσης, πιθανότατα είστε πολύ ικανός στην επίλυση προβλημάτων. Σκεφτείτε κάποιους διάσημους χαρακτήρες ταινιών, από τον Σέρλοκ Χολμς μέχρι τον Επιθεωρητή Φρόστι και θα δείτε ότι χρησιμοποιούν τη συγκλίνουσα σκέψη στο ρόλο τους αυτό. Συγκεντρώνοντας διάφορες πληροφορίες, είναι σε θέση να βάλουν τα κομμάτια ενός παζλ μαζί και να βρουν μια λογική απάντηση στο ερώτημα «Ποιος το έχει κάνει».
Εάν είστε επιφανειακός στοχαστής, τείνετε να σκέφτεστε μόνο τα προφανή πράγματα, σκέφτεστε, δηλαδή, πιο επιφανειακά και διαδικαστικά. Αυτό σημαίνει ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, θα λαμβάνετε υπόψη μόνο τις κυριολεκτικές έννοιες των πραγμάτων και είναι μάλλον απίθανο να σας απασχολήσουν υποθετικές σκέψεις του τύπου «τι θα γινόταν αν» ή άλλες δευτερεύουσες λεπτομέρειες.
Από την άλλη πλευρά, η αποκλίνουσα σκέψη συνεπάγεται το διαχωρισμό του βασικού θέματος σε επιμέρους συνιστώσες και τη δημιουργία νέων ιδεών και λύσεων. Άτομα με αποκλίνουσα σκέψη σκέπτονται «προς τα έξω», πέρα από τα εσκαμμένα, χαράσσουν νέους δρόμους και καινοτομούν. Πρόκειται για μια δημιουργική διαδικασία για την ανάπτυξη πρωτότυπων και μοναδικών ιδεών με σκοπό να καταλήξουμε σε μια νέα ιδέα ή λύση για ένα πρόβλημα.
Αποκλίνουσα σκέψη
Εάν είστε στοχαστής με αποκλίνουσα σκέψη, τότε θα είστε και καλός αφηγητής ή δημιουργικός συγγραφέας. Γενικά, είστε καλοί στο να δημιουργείτε σενάρια και να διασκεδάζετε τους άλλους. Ωστόσο, αν «τεμαχίσετε» ένα θέμα για να εξερευνήσετε τις επιμέρους λεπτομέρειές του, ίσως βρείτε συνδυασμούς ή μοτίβα που ως τώρα αγνοούσατε. Σε αυτό το σημείο είναι που η αναλυτική σκέψη σας μπορεί να έρθει στο προσκήνιο και να αρχίσετε να σκέφτεστε με λογικό τρόπο, βήμα προς βήμα, να αναλύσετε δεδομένα, να λύσετε προβλήματα και να πάρετε σημαντικές αποφάσεις ή να χρησιμοποιήσετε τις πληροφορίες που αντλήσατε προς όφελός σας.
Η δημιουργική σκέψη, από την άλλη πλευρά, αναφέρεται στη σύλληψη νέων και καινοτόμων ιδεών, ξεπερνώντας τις καθιερωμένες σκέψεις, τις θεωρίες, τους κανόνες και τις διαδικασίες. Άτομα με δημιουργική σκέψη δεν έχουν σκοπό να αναλύσουν τα πράγματα και τις επιμέρους λεπτομέρειές τους, αλλά να συγκεντρώσουν όλα τα δεδομένα μαζί, ανοίγοντας έτσι νέους, ρηξικέλευθους δρόμους.
Για παράδειγμα, ένας αναλυτικός στοχαστής μπορεί, να κοιτάξει ένα ποδήλατο και να γνωρίζει πώς ή τι δεν λειτουργεί σωστά σε αυτό. Ένας δημιουργικός στοχαστής, όμως, μπορεί να κοιτάξει το ίδιο ποδήλατο και να σκεφτεί έναν νέο τρόπο να το κάνει πιο γρήγορο ή έναν νέο τρόπο να το χρησιμοποιήσει.
Ρίξτε μια ματιά στον εαυτό σας!
Κάθε φορά που σκέφτεστε την επόμενη κίνησή σας, αφιερώστε λίγο χρόνο να εξετάσετε πώς διαμορφώνετε τις απόψεις σας ή τα συμπεράσματά σας. Ρωτήστε τον εαυτό σας εάν είστε σίγουροι ότι έχετε εξετάσει όλες τις εναλλακτικές λύσεις που έχετε στη διάθεσή σας και, εάν πιστεύετε ότι έχετε περιορισμένες επιλογές, δείτε αν όντως ισχύει αυτό. Μπορεί να ανακαλύψετε ότι το μυαλό σας σάς οδηγεί σε ένα ενδιαφέρον ταξίδι!
Κωνσταντίνα Παν. Αρβανίτη, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, MSc
- Αρνητικά μοτίβα σκέψης που ευθύνονται για την κακή μας διάθεση και καθορίζουν την εξέλιξή μας - 20 Δεκεμβρίου 2021
- Τα «παράξενα» χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας που αυξάνουν τις πιθανότητες να πετύχουμε - 30 Οκτωβρίου 2021
- Πώς μπορούμε να επικοινωνούμε αποτελεσματικά με τον οποιονδήποτε – Η επιστήμη δίνει την απάντηση - 24 Μαΐου 2021
