«Οι σημαντικές αλλαγές ζωής συμβαίνουν με τη βοήθεια του χρόνου και όχι μέσα σε ένα βράδυ».
Κάθε νέο έτος προσφέρει δελεαστικές ευκαιρίες να αναλογιστούμε το πού βρισκόμαστε στη ζωή μας και το πού θα θέλαμε να φτάσουμε. Ευκαιρίες κατά τις οποίες μπορούμε να σκεφτούμε ποια είδη προσαρμογών θα μας εξυπηρετήσουν περισσότερο όσον αφορά στην εξέλιξη και στην υγεία μας. Με λίγα λόγια, είμαστε τυχεροί διότι μας δίνονται προσκλήσεις για αλλαγή.
Advertisment
Οι περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να αποδεχτούν την ανάγκη για αλλαγή και δυσκολεύονται ακόμα περισσότερο να υλοποιήσουν ανάλογες αλλαγές ζωής. Και ας το παραδεχτούμε, η αλλαγή είναι τρομακτική. Υπάρχει ο φυσικός φόβος του άγνωστου και της αβεβαιότητας που έρχεται με αυτό.
Χρειάζεται δύναμη και κουράγιο για να κάνουμε οτιδήποτε διαφορετικό ή μη οικείο, επειδή η έλλειψη θρέφει την αίσθηση ανασφάλειας και όσο πιο «ανοίκειο» είναι κάτι, τόσο μεγαλύτερη ανασφάλεια νιώθουμε. Το σημαντικό είναι πως το θάρρος δεν είναι η απώλεια του φόβου· είναι η αναγνώριση του φόβου μας και το παραπάνω βήμα.
Η διαδικασία της αλλαγής σε οποιαδήποτε έκφανση της ζωής ξεδιπλώνεται μέσα στο χρόνο και εμπεριέχει μια σειρά σταδίων, σύμφωνα με το διαθεωρητικό μοντέλο αλλαγής. Αυτό το μοντέλο εφαρμόζεται σε ένα μεγάλο εύρος συμπεριφορών και άλλων περιοχών της ζωής – συμπεριλαμβανομένου του εθισμού και της θεραπείας – και αν και ο χρόνος αλλάζει σε κάθε άτομο, η σειρά των σταδίων παραμένει η ίδια.
Advertisment
Το διαθεωρητικό μοντέλο αλλαγής
Σύμφωνα με τους ψυχολόγους James O. Prochaska και Carlo C. DiClemente, αυτό το μοντέλο ενσωματώνει διάφορες θεωρίες για τη διαδικασία της αλλαγής και συμπυκνώνεται σε 5 βασικά στάδια.
1. Προπερίσκεψη – Καμία διάθεση ή σκέψη για αλλαγή
Στο στάδιο της προπερίσκεψης, δεν έχουμε καμία πρόθεση για αλλαγή στο άμεσο μέλλον. Δεν έχουμε επίγνωση οποιασδήποτε προβληματικής μας συμπεριφοράς ή κάποιου στοιχείου μας που να συνεισφέρει σε προβλήματα ή που να δημιουργεί αρνητικές συνέπειες. Σε αυτό το στάδιο, λοιπόν, νιώθουμε ότι δεν έχουμε κανένα λόγο να κάνουμε βελτίωση ή αλλαγή. Προφανώς, αν έχετε θέσει συγκεκριμένους στόχους για το νέο έτος, έχετε προσπεράσει αυτό το στάδιο.
2. Περίσκεψη – Ετοιμότητα
Η περίσκεψη είναι το στάδιο κατά το οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται την πιθανότητα να κάνουν αλλαγές και να ξεκινήσουν να προχωρούν αργά προς αυτές. Έχουν μεγαλύτερη επίγνωση των πλεονεκτημάτων μιας αλλαγής, αλλά επίσης αναλογίζονται και τα μειονεκτήματα. Έχουν εντοπίσει κάποιο ζήτημα που απαιτεί αλλαγή ή βελτίωση, αλλά είτε δεν είναι έτοιμοι να προχωρήσουν ή είναι αβέβαιοι για το πώς να το κάνουν.
Η αμφιθυμία ή τα ανάμεικτα συναισθήματα για το αν μπορούμε να κάνουμε εξαρχής αλλαγές, όπως και ποιες αλλαγές να κάνουμε και πώς μπορούν να υλοποιηθούν, μας κάνει να παραμένουμε σε αυτό το στάδιο για μεγάλες χρονικές περιόδους. Ως αποτέλεσμα, ακόμα κι αν μέσα μας ξέρουμε ότι είναι σημαντικό να προχωρήσουμε σε μια αλλαγή, και μέρος των θέλω μας το επιδιώκουν, μπορεί να μας παίρνει περισσότερο απ’ όσο θα θέλαμε ή πιστεύαμε για να την υλοποιήσουμε.
3. Προετοιμασία — Ετοιμότητα
Η προετοιμασία είναι το στάδιο κατά το οποίο καταλαβαίνουμε ότι η αλλαγή της συμπεριφοράς είναι απαραίτητη και είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε δράση. Θέτουμε ξεκάθαρη πρόθεση για αλλαγή, έχουμε καταστρώσει σχέδιο, όπως το να ξεκινήσουμε γυμναστική, να επισκεφθούμε έναν ψυχοθεραπευτή, να μιλήσουμε με το γιατρό μας ή να βασιστούμε σε μια προσέγγιση προσωπικής, εσωτερικής αλλαγής, και ξεκινάμε να κάνουμε τα αρχικά, συχνά μικρά, βηματάκια προς τις βελτιώσεις στη συμπεριφορά μας.
4. Δράση
Η δράση είναι το στάδιο κατά το οποίο κάνουμε συντονισμένες αλλαγές και βελτιώσεις στη συμπεριφορά μας – τροποποιώντας τις υπάρχουσες, αποκτώντας νέες, υγιέστερες. Η δράση είναι παρατηρήσιμη και μπορεί να περιλαμβάνει τη μείωση ή τη διακοπή του καπνίσματος, το χωρισμό, την έναρξη κάποιας ψυχοθεραπείας, τη διακοπή κατάχρησης αλκοόλ ή ναρκωτικών, την ενεργή συμμετοχή στη διαδικασία θεραπείας, την υιοθέτηση πρακτικών ενσυνειδητότητας, την υγιεινή διατροφή και την συχνή άσκηση. Καθώς η δράση είναι παρατηρήσιμη, η συνολική διαδικασία αλλαγής ταυτίζεται με την πράξη, ενώ στην ουσία πρόκειται για ένα μέρος μιας μεγαλύτερης διαδικασίας. Και αυτό χρειάζεται να το θυμόμαστε.
5. Συντήρηση
Η συντήρηση είναι το στάδιο κατά το οποίο έχουμε κάνει συγκεκριμένες, εμφανείς τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής μας και εργαζόμαστε για να διατηρήσουμε αυτές τις υγιεινές αλλαγές. Έχουμε δεσμευτεί στο ότι θα συνεχίσουμε και θα χτίζουμε πάνω σε αυτό που αλλάξαμε. Σε αυτό το στάδιο, οι άνθρωποι εργάζονται ώστε να αποκλείσουν πιθανή υποτροπή σε παρελθοντικές ανθυγιεινές και άχρηστες συμπεριφορές και να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους.
Αν κατανοήσετε σε ποιο στάδιο της διαδικασίας αλλαγής βρίσκεστε, θα παρέχετε στον εαυτό σας ένα πολύτιμο πλαίσιο και θα βοηθηθείτε ώστε να εκτιμήσετε περισσότερο την τρέχουσα κατάστασή σας, να εντοπίσετε το πιθανό πρόβλημα και τις επόμενες κινήσεις σας προς την υλοποίηση των επιθυμητών στόχων.
Κάποια στοιχεία – αρχές για τη μαγεία και τη δυσκολία της αλλαγής
– Υπάρχουν συγκεκριμένες δυναμικές που είναι οικουμενικές και ισχύουν σε όλες τις μορφές αλλαγής συμπεριφοράς.
– Η αλλαγή είναι μια περίπλοκη διαδικασίας δοκιμής, λάθους και πειραματισμού.
– Η αλλαγή περιλαμβάνει τη λήψη ρίσκου.
– Τα λάθη είναι ευκαιρίες για μάθηση και προσαρμογή.
– Η αλλαγή περιλαμβάνει την «αποτυχία». (Ουσιαστικά, δεν υπάρχει πραγματική αποτυχία, μόνο πληροφορίες. Ακόμα κι όταν οι απόπειρες αλλαγής δεν φέρνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες που μπορούν να ενσωματωθούν σε μελλοντικές απόπειρες).
– Η αλλαγή συχνά φέρνει άσχημα συναισθήματα πριν τελικά αρχίζει να μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα.
[toggle title="Πηγές"]
Prochaska, J.O., Redding, C.A., & Evers, K. (2002). The Transtheoretical Model and Stages of Change. In K. Glanz, B.K. Rimer & F.M. Lewis, (Eds.) Health Behavior and Health Education: Theory, Research, and Practice (3rd Ed.). San Francisco, CA: Jossey-Bass, Inc
Prochaska, J.O., DiClemente, C.C., & Norcross, J.C. (1992). In search of how people change: Applications to the addictive behaviors. American Psychologist, 47, 1102-1114. PMID: 1329589
Prochaska, J. and DiClemente, C. (1983) Stages and processes of self-change in smoking: toward an integrative model of change. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 5, 390–395.
[/toggle]
