Η σωματοποίηση είναι η μεταμόρφωση ή μετατροπή άβολων συναισθημάτων σε πιο ανεκτά σωματικά συμπτώματα. Στις πιο ακραίες της μορφές, μπορεί να περιλαμβάνει την απώλεια της κινητικής λειτουργίας σε μια ορισμένη ομάδα μυών. Ο ασθενής θα μπορούσε, για παράδειγμα, να παρουσιάσει παράλυση ενός άκρου ή ακόμα και παράλυση μιας πλευράς του σώματος (ημιπληγία).
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η σωματοποίηση μπορεί να παρουσιαστεί ως αισθητηριακή απώλεια, ειδικά αν αυτή είναι ανεξάρτητη της κινητικής απώλειας, όπως για παράδειγμα η όραση. Σε άλλες καταστάσεις, ο ψυχικός πόνος μετατρέπεται σε ένα ασυνήθιστο μοτίβο κινητικής δραστηριότητας, όπως τικ ή επιληψία.
Advertisment
Οι ψυχογενείς επιληψίες αναφέρονται ορισμένες φορές ως ψευδοεπιληψίες για να διαχωριστούν από εκείνες που έχουν οργανική βάση. Όμως, έχουν παρόμοια συμπτώματα και μόνο με ειδική εξέταση (αίματος) μπορεί να διακριθούν.
Αν τα σωματοποιημένα συμπτώματα είναι ψυχογενή, είναι λιγότερο «αληθινά»; Η σωματοποίηση είναι, φυσικά, μια ασυνείδητη διαδικασία. Συνήθως δεν έχουμε επίγνωση της ψυχολογικής προέλευσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, χαρακτηρίζεται και από «μακάρια» αδιαφορία ή la belle indifférence όπως την αναφέρουν οι ψυχίατροι και είναι η έλλειψη οποιασδήποτε ανησυχίας από πλευράς ασθενή.
Τα συμπτώματα και η αίσθηση είναι τόσο ίδια που δεν έχει καμία διαφορά από τις οργανικές ανικανότητες: το άκρο πράγματι δεν κουνιέται, τα μάτια όντως δεν βλέπουν. Η σωματοποίηση, ειδικά μετά από ένα τραυματικό γεγονός, μπορεί να είναι ξαφνική και απότομη. Αλλά τείνει να είναι αρκετά ξεκάθαρη – για παράδειγμα, τείνω να εμφανίζω πονοκέφαλο, κάθε φορά που επιμένω σε κάτι που στρέφεται ενάντια στη φύση ή στις επιθυμίες μου. Με τον καιρό έχω μάθει να «ακούω» αυτούς τους πονοκεφάλους, που δρουν ως σημάδι για τον εαυτό μου.
Advertisment
Παρομοίως, είναι πολύ συνηθισμένο άνθρωποι με κατάθλιψη, να μην εμφανίζουν απόγνωση, ενοχές ή θλίψη, αλλά να παραπονιούνται για σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλο, κόπωση ή στηθάγχη. Και αυτό επικρατεί σε παραδοσιακές κοινωνίες, όπως στην Ινδία, την Κορέα και τη Νιγηρία.
Αυτή η σωματοποίηση του ψυχικού πόνου είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης μας και δεν πρέπει να παρερμηνεύεται ως λανθασμένη διαταραχή. Οι άνθρωποι που σωματοποιούν τον ψυχικό πόνο αντιμετωπίζουν ακριβώς τους ίδιους περιορισμούς με τους υπόλοιπους ασθενείς.
Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει γίνει ακόμα πιο ξεκάθαρο ότι οι ψυχολογικοί στρεσσογόνοι παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν σωματικά συμπτώματα, όχι μόνο μέσω της σωματοποίησης, που πρόκειται για μιας ψυχική διαδικασία, αλλά επίσης μέσω σωματικών διεργασιών που εμπλέκουν το νευρικό, ενδοκρινικό και ανοσοποιητικό σύστημα.
Και εδώ κάπου η σύγχρονη ιατρική επιστήμη στρέφεται πίσω στη σοφία των Αρχαίων, που γνώριζαν καλά τη σύνδεση ανάμεσα στην ψυχική και σωματική ευεξία. Στον Χαρμίδη του Πλάτωνα, ο Σωκράτης λέει στο νεαρό Χαρμίδη, ο οποίος υποφέρει από πονοκεφάλους για την γοητεία των τελευταίων, για την οποία έμαθε από έναν από τους μυστικιστές ιατρούς στη Θράκη. Αυτός ο σπουδαίος ιατρός προειδοποίησε ότι είναι καλύτερο να θεραπεύουμε πρώτα την ψυχή πριν θεραπεύσουμε το σώμα.
Neel Burton, ψυχίατρος, φιλόσοφος
