«Οποιοδήποτε ζώο, προικισμένο με οριοθετημένα κοινωνικά ένστικτα…, θα αποκτούσε αναπόφευκτα μια ηθική αίσθηση ή συνείδηση, μόλις οι διανοητικές δυνάμεις του αναπτύσσονταν εξίσου καλά, ή σχεδόν τόσο καλά, όσο στον άνθρωπο» – Δαρβίνος
«Γιατί πρέπει η κακία μας να είναι η αποσκευή ενός πιθηκοειδούς παρελθόντος και η καλοσύνη μας αποκλειστικά ανθρώπινη; Για να μην αναζητήσουμε τη συνέχεια με άλλα ζώα και σε ό,τι αφορά τα «ευγενή» γνωρίσματά μας;» – Στέφερν Τζέï Γκουλντ
Advertisment
Είχαν περάσει επτά χρόνια από την τελευταία φορά που είχα δει τη Λολίτα. Περπάτησα μέχρι το κλουβί της και, μόλις φώναξα το όνομά της, όρμηξε για να «χαιρετήσει» με εκδηλώσεις υποταγής και σεβασμού, συμπεριφορά που οι χιμπατζήδες δεν επιφυλάσσουν στους ξένους. Φυσικά, αναγνωρίσαμε ο ένας τον άλλον. Όταν ζούσε ακόμα στο Ερευνητικό Κέντρο Γιερκς, βλεπόμασταν καθημερινά και τα πηγαίναμε πολύ καλά.
Η Λολίτα έχει ιδιαίτερη σημασία για μένα εξαιτίας μιας απλής, γοητευτικής πράξης που έκανε κάποτε, η οποία κατέστησε σαφές πόσο υποτιμούνται οι πίθηκοι. Είναι δύσκολο να δεις καλά έναν νεογέννητο πίθηκο• μοιάζει με μια σκούρα προεξοχή στην κοιλιά της μητέρας του. Αλλά ήθελα πολύ να δω το μωρό της Λολίτα, το οποίο είχε γεννηθεί την προηγούμενη.
Την κάλεσα από την ομάδα και έδειξα την κοιλιά της. Η Λολίτα με κοίταξε, κάθισε και έπιασε το δεξί χέρι του νηπίου με το δεξί της χέρι και το αριστερό του με το αριστερό της. Αυτό μοιάζει απλό, αλλά δεδομένου ότι το μωρό ήταν κολλημένο πάνω της, έπρεπε να σταυρώσει τα χέρια της για να το κάνει.
Advertisment
Η κίνηση έμοιαζε με αυτή που κάνουν οι άνθρωποι όταν βγάζουν μια μπλούζα. Έπειτα αργά σήκωσε το μωρό στον αέρα γυρίζοντάς το γύρω από τον άξονά του και το ξετύλιξε μπροστά μου. Κρεμασμένο από τα χέρια της μητέρας του, το μωρό ήταν τώρα απέναντί μου. Αφού το νεογέννητο έκανε μερικούς μορφασμούς και κλαψουρίσματα – στα μωρά δεν αρέσει να χάνουν την επαφή με τη ζεστή κοιλιά της μάνας τους-, η Λολίτα το έβαλε γρήγορα στην αγκαλιά της.
Με αυτή την κομψή μικρή κίνηση, η Λολίτα μού έδειξε ότι συνειδητοποίησε πως θα έβρισκα το πρόσωπο του νεογέννητου πιο ενδιαφέρον από την πλάτη του. Η μετατόπιση στην οπτική κάποιου άλλου αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο άλμα στην κοινωνική εξέλιξη.
Ο χρυσός κανόνας μας- «Μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θέλεις να σου κάνουν»- μας ζητά να μπούμε στη θέση κάποιου άλλου. Πιστεύουμε ότι αυτό είναι αποκλειστικά ανθρώπινη δυνατότητα, αλλά η Λολίτα έδειξε ότι δεν είμαστε οι μόνοι.
Πόσα ζώα μπορούν να το κάνουν; Έχω περιγράψει ήδη πώς φέρθηκε ο Κούνι, ένας μπονόμπο, στο τραυματισμένο πουλί που βρήκε μέσα στον περίφρακτο χώρο της. Προσπαθώντας να κάνει το πουλί να πετάξει, η Κούνι αναγνώρισε τις ανάγκες ενός ζώου τελείως διαφορετικού από την ίδια. Δεν υπάρχει έλλειψη παραδειγμάτων με μπονόμπο που λαμβάνουν υπόψη τους τις ανάγκες των άλλων.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Frans de Waal «Ο πίθηκος μέσα μας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αιώρα
