Με τον όρο Διαταραχές της Προσωπικότητας εννοούμε τις συμπεριφορές και τις καταστάσεις στις οποίες ένα άτομο διαφοροποιείται από το μέσο όρο ως προς:
• την Γνωστική Λειτουργία (δηλαδή τους τρόπους αντίληψης και ερμηνείας του εαυτού, των άλλων ανθρώπων και γεγονότων
Advertisment
• την Συναισθηματικότητα (δηλαδή την έκταση, την ένταση, την αστάθεια και την απροσφορότητα της συγκινησιακής απάντησης
• την Διαπροσωπική Λειτουργικότητα
• τον Έλεγχο των Παρορμήσεων
Advertisment
Ουσιαστικά, το άτομο παρεκκλίνει από τις προαναφερθείσες νόρμες και από τις προσδοκίες του γενικότερου πολιτισμικού πλαισίου του. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με μία διαταραχή προσωπικότητας χρειάζεται να παρουσιάζονται τα παραπάνω με διάρκεια, συχνότητα και επαναληψιμότητα. Επιπλέον θα πρέπει να προκαλείται από τις καταστάσεις αυτές έκπτωση στην λειτουργικότητα του ατόμου όσον αφορά την κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική του ζωή.
Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας – Διάγνωση
Στη Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας το άτομο παρουσιάζει κοινωνικά και διαπροσωπικά ελλείματα, τα οποία χαρακτηρίζονται από οξεία δυσφορία και μειωμένη ικανότητα για στενές σχέσεις, καθώς επίσης, από γνωστικές αντιληπτικές παραμορφώσεις και εκκεντρικότητες της συμπεριφοράς.
Για να διαγνωσθεί το άτομο με Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας χρειάζεται να παρουσιάζει τα εξής ακόλουθα:
• Ιδέες Συσχέτισης (δίνουν την αίσθηση στο άτομο ότι αποτελεί το επίκεντρο περιβαλλοντικών ερεθισμάτων τα οποία αποκτούν ιδιαίτερη σημασία)
• Αλλόκοτες πεποιθήσεις ή μαγική σκέψη που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και είναι μη συμβατές με τις σταθερές του υποπολιτισμικού προτύπου στο οποίο ανήκει (π.χ. δεισιδαιμονία, πίστη σε μαντικές ικανότητες, τηλεπάθεια, «έκτη αίσθηση», αλλόκοτες φαντασιώσεις ή ενασχολήσεις)
• Ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες, συμπεριλαμβανομένων σωματικών παραισθήσεων
• Αλλόκοτη σκέψη και αλλόκοτος λόγος (π.χ. ασαφής, περιστασιακός, μεταφορικός, υπερεπεξεργασμένος, στερεότυπος)
• Καχυποψία ή παρανοειδής ιδεασμός
• Απρόσφορο ή περιεσφιγμένο συναίσθημα
• Συμπεριφορά ή εμφάνιση που είναι αλλόκοτη, εκκεντρική ή ιδιόρρυθμη
• Έλλειψη στενών φίλων ή εμπίστων προσώπων πέρα από συγγενείς πρώτου βαθμού
• Υπερβολικό κοινωνικό άγχος το οποίο δεν εξαλείφεται με την οικειότητα και τείνει να συνδέεται περισσότερο με παρανοειδείς φόβους παρά με αρνητικές κρίσεις για τον εαυτό.
Κλινική Εικόνα της Σχιζότυπης Διαταραχής της Προσωπικότητας
Το άτομο με Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας είναι εντυπωσιακά παράξενο και ασυνήθιστο. Η μαγική σκέψη, οι παράξενες ιδέες, οι ιδέες αναφοράς, οι παραισθήσεις και η αποπραγματοποίηση* είναι τμήμα του κόσμου του σχιζότυπου ατόμου. Στη Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας, η σκέψη και η επικοινωνία είναι διαταραγμένες. Το άτομο φτάνει στο σημείο να μην γνωρίζει τα ίδια του τα συναισθήματα, είναι όμως εξαιρετικά ευαίσθητο στο να ανιχνεύει τα συναισθήματα των άλλων, ιδιαίτερα τα αρνητικά, όπως ο θύμος.
Συνήθως το άτομο είναι προληπτικό ή ισχυρίζεται ότι έχει μαντικές ικανότητες. Ο εσωτερικός του κόσμος μπορεί να είναι γεμάτος με ζωηρές φανταστικές σχέσεις, παιδικόμορφους φόβους και φαντασιώσεις. Μπορεί να πιστεύει ότι έχει ιδιαίτερες δυνάμεις σκέψεις και ενοράσεις. Αν και η πραγματική διαταραχή της σκέψης απουσιάζει, ο λόγος του μπορεί να χρειάζεται ερμηνεία, συχνά είναι παράξενος, ιδιόμορφος και έχει νόημα μόνο γι’αυτόν.
Συνήθως αλλάζει θέμα συζήτησης με γρήγορο ρυθμό. Αν ερωτηθεί θα παραδεχτεί ότι έχει αντιληπτικές παραισθήσεις και ότι οι άλλοι άνθρωποι τους φαίνονται ξύλινοι και όμοιοι μεταξύ τους. Παρουσιάζει φτωχές διαπροσωπικές σχέσεις και μπορεί να ενεργεί με απρόσφορο τρόπο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι απομονωμένο και να μην έχει σχεδόν καθόλου φίλους. Υπό συνθήκες στρες, το άτομο με Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας μπορεί να αποδιοργανωθεί και να έχει ψυχωσικά συμπτώματα, αλλά συνήθως αυτά είναι μικρής διάρκειας. Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να εμφανίσει ανηδονία και κατάθλιψη.
Αιτίες – Παράγοντες Πρόκλησης που σχετίζονται με την Σχιζόυτυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας
Στο ιστορικό του ατόμου με Σχιζότυπη Διαταραχή υπάρχει συχνά ένα οικογενειακό περιβάλλον με υπερβολική αδιαφορία, τυπικότητα, ή απάθεια. Η οικογένεια παρέχει ένα επαρκές μοντέλο για την ανάπτυξη μακροχρόνιων πρότυπων κοινωνικής απόσυρσης, διαπροσωπικής αδιαφορίας και αμηχανίας, σε σχέση με την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία. Οι ελλείψεις στο επίπεδο της κοινωνικότητας έχουν σαν αποτέλεσμα τη σταδιακή απόσυρση από τις ανθρώπινες επαφές και την απομάκρυνση του από το μοίρασμα, την ανάπτυξη και γενικότερα τη συμμετοχή σε κοινωνικές εμπειρίες.
Εξελικτικά, το άτομο είναι αρκετά πιθανό να έχει εκτεθεί σε απόρριψη, ταπείνωση και υποτίμηση. Σαν αποτέλεσμα, αναπτύσσει συναισθήματα αναξιότητας, χαμηλής αυτοεκτίμησης και μία εδραιωμένη δυσπιστία προς τους άλλους. Σαν στρατηγική άμυνας έχει υιοθετήσει την τήρηση αποστάσεων από τους άλλους, την απομόνωση των συναισθημάτων και την απομάκρυνση από την κοινωνία. Εντέλει αυτό προκαλεί μία πλήρη αποφυγή της αλληλεπίδρασης με τους άλλους, όπου υπό το καθεστώς φόβου το άτομο τρομάζει στην ιδέα μίας οποιασδήποτε αρνητικής αξιολόγησης. Είναι τόσο πεπεισμένο για την αναξιότητα του, ώσπου σταδιακά φτάνει στο επίπεδο να αρνείται τον ίδιο του, τον εαυτό.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεώρηση ο σχιζότυπος κατέχει ένα υπολειμματικό υπερεγώ*, το οποίο δεν καταφέρνει να περιορίσει επαρκώς τις ορμές και τη συμπεριφορά του, με αποτέλεσμα το άτομο συχνά να καταλήγει με βαθύ αίσθημα ενοχής. Υπό κανονικές συνθήκες, η δομή του υπερεγώ δημιουργείται από την εσωτερίκευση των αναστολών και απαγορεύσεων των πρώτων προσώπων φροντίδας, τα οποία έτσι μετουσιώνονται σε εσωτερικευμένα αντικείμενα, τα λεγόμενα «επιβαλλόμενα». Η υπολειμματική λειτουργία της δομής αυτής δημιουργεί έναν όχι επαρκώς καθορισμένο άξονα αναφοράς για το άτομο αυτό, με αποτέλεσμα να υπάρχει μία σύγχυση σχετικά με το τι επιτρέπεται και τι όχι.
Η κατάσταση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την ασυνείδητη δημιουργία άγχους και ταυτόχρονα, την παραγωγή παράξενων και ιδιοσυγκρασιακών σκέψεων, οι οποίες απλά αντανακλούν μία αντιστροφή ή αναίρεση των ορμών και των απαγορευμένων επιθυμιών, κατά τρόπο που η απαγορευμένη πράξη ακυρώνεται, ένας μηχανισμός άμυνας γνωστός σαν «αναίρεση*».
Όλα τα θετικά συμπτώματα θεωρούνται ότι εξυπηρετούν την εξάλειψη του άγχους του ατόμου. Ωστόσο, επειδή ακριβώς αισθάνεται το περιβάλλον απειλητικό στρέφεται προς την φαντασία. Με τον τρόπο αυτό όμως, περνάει πολύ χρόνο στην όξυνση παλαιών τραυμάτων και άσχημων στιγμών, υπάρχει δηλαδή μία αναπαραγωγή των γεγονότων που έχουν φέρει πόνο στο παρελθόν. Η έλλειψη της ικανότητας αντίστασης σε αυτές τις άσχημες σκέψεις (στο μηρυκασμό), επιφέρει μία μείωση της αυτοπεποίθησης, η οποία τελικά παίρνει τη μορφή της αυτοκριτικής. Το άτομο βιώνει το αδιέξοδο του και θεωρεί ότι εφόσον δεν μπορεί να ξεφύγει από τις δικές του σκέψεις αυτοκριτικής και από το αίσθημα αναξιότητας, θα προσπαθεί να μπλοκάρει και να καταστρέψει κάθε ίχνος γνωσιακής λειτουργίας.
Σύμφωνα με την γνωσιακή θεώρηση, υπάρχουν ερευνητικές ενδείξεις που προτείνουν ότι οι παρανοϊκές πεποιθήσεις προέρχονται από την εξωτερική αιτιολόγηση των αρνητικών γεγονότων και από σφάλματα στη διαδικασία επεξεργασίας πληροφοριών (παρερμηνείες). Παρομοίως, το άγχος που συνδέεται με ψευδαισθητικές εμπειρίες είναι το αποτέλεσμα λανθασμένων ερμηνειών που οι άνθρωποι κάνουν σχετικά με αυτές.
Συντελεστικές πεποιθήσεις του Σχιζότυπου
• Αν είμαι πολύ διαφορετικός τότε οι άλλοι θα με παρατηρήσουν.
• Αν έχω ασυνήθιστες εμπειρίες, τότε μπορώ να γίνω σημαντικός.
• Αν οι άνθρωποι προσέξουν πόσο περίεργος είμαι, τότε θα ενδιαφερθούν για εμένα.
• Αν αφήσω τους άλλους να δουν ότι είμαι στενοχωρημένος τότε θα με πληγώσουν περισσότερο.
Σχιζότυπη Διαταραχή της Προσωπικότητας: Διαφοροδιάγνωση
Όσον αφορά την Σχιζότυπη και την Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας παρατηρούμε επικάλυψη σε κλινικά σημεία, όπως το ότι και οι δύο διαταραχές παρουσιάζουν παροδικά ψυχωσικά επεισόδια και συναισθηματικές δυσκολίες. Η Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από ακαταλληλότητα ως προς το συναίσθημα και την αντίδραση, ενώ η Οριακή από αστάθεια και από γρήγορες εναλλαγές στο συναίσθημα (mood shifts). Το άτομο με Σχιζότυπη Διαταραχή επιθυμεί την απομάκρυνση ενώ το άτομο με Οριακή Διαταραχή απεναντίας θέλει οικειότητα και προσπαθεί να αποφύγει την εγκατάλειψη.
Όσον αφορά το άτομο με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας και το άτομο με Σχιζότυπη Διαταραχή, ο σχιζότυπος επιθυμεί την κοινωνική απομόνωση εξαιτίας επαναλαμβανόμενων και εχθρικών ενδείξεων από το περιβάλλον. Αντίθετα, ο παρανοϊκός ευθέως καταστρέφει τις προσωπικές του σχέσεις με το να επιρρίπτει κακόβουλα κίνητρα στους άλλους (κατηγορίες). Στην Παρανοειδή Διαταραχή το άτομο μοιάζει ψυχρό και απόμακρο, ενώ στην Σχιζότυπη όχι. Το άτομο με Παρανοειδή Διαταραχή χαρακτηρίζεται από καχυποψία αλλά δεν έχει την ιδιόρρυθμη συμπεριφορά του σχιζότυπου. Ουσιαστικά ο σχιζότυπος «επιλεγεί» την απόρριψη του κόσμου ενώ ο παρανοϊκός απορρίπτεται από αυτόν.
Παρερμηνείες στην διάγνωση ενδεχομένως να προκύπτουν όσον αφορά την Σχιζότυπη Διαταραχή και την Σχιζοφρένεια. Στην Σχιζοφρένεια όμως τα συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα πριν την έναρξη ψυχωσικού επεισοδίου και να επιμένουν ακόμα και όταν τα ψυχωσικά συμπτώματα υποχωρούν.
Η ψυχωσική εμπειρία των ατόμων με Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας συνήθως είναι λιγότερο έντονη, προκαλεί μικρότερη έκπτωση στη λειτουργικότητα και δεν υποστηρίζεται με τόση βεβαιότητα από το άτομο, τα συμπτώματα δηλαδή είναι σύντομα και αποσπασματικά.
Αντιμετώπιση
Τα άτομο με Σχιζότυπη Διαταραχή θεωρει συνήθως ότι είναι απλώς εκκεντρικό ή μη συμβατικό. Τείνει να υποτιμά την ακαταλληλότητα της κοινωνικής του απομόνωσης και των αντιληπτικών του στρεβλώσεων. Επομένως δεν είναι τόσο εύκολο να κερδίσουμε τη σχέση με τον σχιζότυπο, λόγω του γεγονότος ότι η αυξανόμενη εξοικείωση και η οικειότητα συνήθως αυξάνουν το επίπεδο άγχους και δυσφορίας του.
Για να αντιμετωπιστεί η Σχιζότυπη Διαταραχή είναι αναγκαίος ο συνεχής έλεγχος της πραγματικότητας καθώς και η επανάληψη ομοίων συζητήσεων, για να εμπεδώσει το άτομο ορισμένα καίριας σημασίας γεγονότα. Το άτομο χρειάζεται να εκπαιδευτεί στις κοινωνικές δεξιότητες και είναι σημαντική ή ψυχοεκπαίδευση προσαρμοσμένη στη εν λόγω διαταραχή. Στο πλαίσιο της θεραπευτικής παρέμβασης μπορεί να χρησιμοποιηθούν τεχνικές αναδόμησης της σκέψης, οι οποίες εξετάζουν τη λογική, τη συναισθηματική συλλογιστική, τις αποδείξεις, τις αποδείξεις για το αντίθετο κλπ.
*Αποπραγματοποίηση: Η παραμόρφωση της αντίληψης του εξωτερικού κόσμου έτσι ώστε να φαίνεται περίεργος ή μη πραγματικός.
*Υπερεγώ: Σύμφωνα με την θεωρία του Freud για την δομή του ανθρωπίνου ψυχικού οργάνου, το Υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση.
*Αναίρεση (ή Ακύρωση): Προσπάθεια να εξαλείψουμε μια άσχημη ενέργεια μας, παριστάνοντας σα να μην έχει συμβεί και παράλληλα κάνοντας μία αντίθετη της, θετική ενέργεια. Προσπαθούμε ουσιαστικά να περιορίσουμε το αρνητικό συναίσθημα που αισθανόμαστε με μια επιδιορθωτική κίνηση.
[toggle title="Πηγές"]
American Psychiatric Association, DSM-5, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 2015
McWilliams Nancy, Ψυχαναλυτική Διάγνωση. Μτφρ. Καραμπέτσου Αντωνία, Αναγνωστοπούλου Τάνια. Εκδ. Ινστιτούτο Ψυχολογίας και Υγείας, 2012
Schizotypal Personality Disorder (pp. 655–659). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (2013)
Siever, L.J. (1992). “Schizophrenia spectrum disorders”. Review of Psychiatry. 11: 25–42
[/toggle]
- The absent father effect | Η επίδραση του απόντα πατέρα στην κόρη - 30 Σεπτεμβρίου 2024
- Ενσυναίσθηση: Πώς να είμαστε ουσιαστικά κοντά σε κάποιον που μας χρειάζεται - 31 Αυγούστου 2024
- Η θεραπευτική δύναμη της σχέσης μας με τα ζώα - 3 Ιουνίου 2024
