Με τον όρο Διαταραχές της Προσωπικότητας εννοούμε τις συμπεριφορές και τις καταστάσεις στις οποίες ένα άτομο διαφοροποιείται από το μέσο όρο ως προς:
– την Γνωστική Λειτουργία (δηλαδή τους τρόπους αντίληψης και ερμηνείας του εαυτού, των άλλων ανθρώπων και γεγονότων)
Advertisment
– την Συναισθηματικότητα (δηλαδή την έκταση, την ένταση, την αστάθεια και την απροσφορότητα της συγκινησιακής απάντησης)
– την Διαπροσωπική Λειτουργικότητα και
– τον Έλεγχο των Παρορμήσεων.
Advertisment
Ουσιαστικά, το άτομο παρεκκλίνει από τις προαναφερθείσες νόρμες και από τις προσδοκίες του γενικότερου πολιτισμικού πλαισίου του. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με μία διαταραχή προσωπικότητας, χρειάζεται να παρουσιάζονται τα παραπάνω με διάρκεια, συχνότητα και επαναληψιμότητα. Επιπλέον, θα πρέπει να προκαλείται από τις καταστάσεις αυτές έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου όσον αφορά την κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική του ζωή.
Ναρκισσιστική Διαταραχή της Προσωπικότητας: Διάγνωση
Στην Ναρκισσιστική Διαταραχή το άτομο παρουσιάζει ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλείου (στη φαντασία ή τη συμπεριφορά), ανάγκης για θαυμασμό και έλλειψης ενσυναίσθησης, με έναρξη στην πρώιμη ενήλικη ζωή. Για να διαγνωσθεί ένα άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή, χρειάζεται να εμφανίζει τα εξής ακόλουθα συμπτώματα:
– Διαθέτει μεγαλειώδη αίσθηση σημαντικότητας του εαυτού (π.χ. μεγαλοποιεί τα επιτεύγματα και τα ταλέντα, προσδοκά να αναγνωριστεί ως ανώτερος χωρίς ανάλογα επιτεύγματα).
– Ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, ευφυΐας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης.
– Πιστεύει ότι είναι εξαιρετικός και μοναδικός άνθρωπος και μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο από, ή θα πρέπει να σχετιστεί με, άλλους εξαιρετικούς ή υψηλού επιπέδου ανθρώπους (ή οργανισμούς).
– Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό.
– Έχει αίσθηση κατοχής ιδιαίτερων δικαιωμάτων (δηλαδή αδικαιολόγητες προσδοκίες εξαιρετικά ευνοϊκής αντιμετώπισης ή αυτόματης συμμόρφωσης με τις προσδοκίες του).
– Διαπροσωπική εκμετάλλευση (δηλαδή εκμεταλλεύεται τους άλλους για να επιτύχει τους δικούς του σκοπούς).
– Έλλειψη ενσυναίσθησης: είναι απρόθυμο να αναγνωρίσει ή να ταυτιστεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.
– Είναι συχνά ζηλόφθονο με τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι είναι ζηλόφθονοι μαζί του.
– Έχει αλαζονικές, υπεροπτικές συμπεριφορές ή στάσεις.
Κλινική Εικόνα
Το άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή εμφανίζει ένα υπερεκτιμημένο εγώ και διαθέτει αξιακό σύστημα με έμφαση στην κοινωνική προβολή. Οι πεποιθήσεις του είναι άκαμπτες και είναι υπερευαίσθητο στις μεταβολές και τις αλλαγές. Παρουσιάζει διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις καθώς αξιώνει ιδιαίτερη μεταχείριση, ανάγκη για θαυμασμό και είναι συνήθως ανάλγητο.
Ο Νάρκισσος είναι συνήθως φιλόδοξος, με «φαινομενικά» μεγάλη αυτοπεποίθηση, αλλά ουσιαστικά τόσο εύθραυστη. Τείνει να υποτιμά τους άλλους και να ισχυρίζεται ότι οι γύρω του τον φθονούν. Όσον αφορά τα επαγγελματικά του, συνήθως η απόδοση και η επίδοση του είναι χαμηλή επειδή παρουσιάζει μικρή ανεκτικότητα στην κριτική και στην αποτυχία.
Εμφανίζεται αλαζονικός, άπληστος, εγωκεντρικός και αρκετά αγενής. Θυμώνει όταν δεν τον εξυπηρετούν και όταν δεν χρήζει ιδιαίτερης μεταχείρισης και προνομίων. Σε ακραίες περιπτώσεις ναρκισσισμού χρησιμοποιεί κακοήθεις χειριστικές συμπεριφορές, με σκληρότητα και αναλγησία για να επιτύχει το σκοπό του.
Το άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή τείνει να σχετίζεται με τους άλλους με βάση το πόσο χρήσιμοι του είναι και πόσο μπορεί να εξυπηρετηθεί από εκείνους. Στις συντροφικές του σχέσεις δεν επιλέγει τον άλλο με βάση την αγάπη, αλλά κυρίως με το τι μπορεί να πάρει από εκείνους, και πόσο το επιβεβαιώνουν, ενισχύοντας την εικόνα του. Η επιλογή συντρόφου προϋποθέτει την μοναδικότητα και εξέχουσα θέση του, έτσι ώστε και ο ίδιος να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής.
Αιτίες
Σύμφωνα με την McWilliams (1994), «μέσα σε κάθε αισιόδοξο μεγαλομανή νάρκισσο κρύβεται ένα ντροπαλό παιδί που συνεχώς παρατηρεί τον εαυτό του και σε κάθε καταθλιπτικό και αυτομεμφόμενο νάρκισσο καραδοκεί ένα μεγαλειώδες ομοίωμα αυτού του ατόμου που θα έπρεπε ή θα μπορούσε να είναι». Η Ναρκισσιστική Διαταραχή, όπως και οι περισσότερες διαταραχές προσωπικότητας, οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων: βιολογικούς, της αλληλεπίδρασης με τους πρώτους φροντιστές της παιδικής ηλικίας, και ψυχολογικούς παράγοντες που αφορούν την ιδιοσυγκρασία του κάθε ατόμου.
Ψυχαναλυτική Προσέγγιση
Σύμφωνα με τον Freud, ο Ναρκισσισμός αποτελεί έκφραση του ενστίκτου αυτοσυντήρησης, με κύρια χαρακτηριστικά τη μεγαλομανία και την έλλειψη ενδιαφέροντος για τον εξωτερικό κόσμο. Ο ίδιος ο Freud επεσήμανε: «ο ισχυρός εγωισμός είναι προστασία για να μην αρρωστήσουν, όμως τελικά θα αρρωστήσουν, αν δεν καταφέρουν να αγαπήσουν». Έτσι, ένας Νάρκισσος βιώνει μία ερωτική σχέση, στην οποία αντικείμενο του έρωτα είναι ο ίδιος ο εαυτός του αποκλείοντας όλα τα ερωτικά αντικείμενα.
Σχέση παιδιού – γονέων στη συμβολή για την ανάπτυξη της Ναρκισσιστικής Διαταραχής
Από την ηλικία των 6 μηνών έως και το πρώτο έτος της ζωής του βρέφους, σημειώνονται οι πρώτες διεργασίες που αφορούν το ναρκισσισμό. Σε αυτό το ηλικιακό σημείο το βρέφος μαθαίνει να αποχωρίζεται την μητέρα, και να θέτει τα όρια του εαυτού του σαν ξεχωριστή οντότητα. Υπό φυσιολογικές συνθήκες δηλαδή, περνάει σε μια διαδικασία εξατομίκευσης. Ο ναρκισσισμός αναπτύσσεται στις περιπτώσεις όπου η διαδικασία αυτή αποτυγχάνει.
Όταν οι γονείς ή οι κύριοι φροντιστές του παιδιού δεν του εκδηλώνουν την απαιτούμενη σημασία και υποστήριξη στα πρωταρχικά επιτεύγματα και κατορθώματά του, τότε εκείνο υφίσταται ναρκισσιστικό πλήγμα. Στην φυσιολογική ανάπτυξη και εξέλιξη αναμένεται ο γονέας να χαρεί και να αναδείξει την πρόοδο και την εξέλιξη του παιδιού του, ώστε να ενταχθεί αυτό μετέπειτα, με ομαλό τρόπο στο οικογενειακό και κοινωνικό σύνολο.
Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις όπου ο γονέας παρουσιάζεται επικριτικός και υποτιμητικός, με αποτέλεσμα να μην ενισχύει το παιδί στο να προχωρήσει και να εξελιχθεί σαν χαρακτήρας. Έτσι, δεν το βοηθά να επιδιορθώσει τις όποιες αδυναμίες του, αλλά αντιθέτως τις εκθέτει με τρόπο ντροπιαστικό για το ίδιο το παιδί. Μοιάζει να απειλείται ο ίδιος, πιθανώς λόγω δικών του ανασφαλειών.
Ένας γονέας χρειάζεται να είναι συμπαραστάτης στις επιτυχίες και εξίσου στις αποτυχίες, δίπλα στο παιδί, δίνοντάς του να καταλάβει την ευαλωτότητα της ανθρώπινης φύσης. Ενισχύοντας τις επιτυχίες αλλά και εμπεριέχοντας τις αδυναμίες, το βοηθά να συνειδητοποιήσει πως ένα λάθος δεν συνιστά μια αποτυχημένη ζωή, αλλά μια αποτυχημένη στιγμή.
Το παιδί σε αυτή την ηλικία έως και τα 2 έτη, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην κριτική, επομένως ένας σαδιστικός γονέας βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να ταπεινώσει και να χειριστεί το παιδί, νομίζοντας πως με αυτό τον τρόπο ασκεί σωστό έλεγχο. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι το άτομο που μεγαλώνει και αναπτύσσεται, να έρθει αντιμέτωπο με τις αδυναμίες και τα λάθη του, με απότομο, σκληρό και βίαιο τρόπο.
Σε άλλη περίπτωση, το παιδί κρατείται «προστατευμένο» από τον γονέα, με αποτέλεσμα να μην έρχεται αντιμέτωπο με τις αδυναμίες του. Η περίπτωση της «μικρής πριγκίπισσας» του μπαμπά και του «βασιλιά» της μαμάς, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Οι γονείς ενισχύουν συνεχώς μόνο τα θετικά στοιχεία του παιδιού και τονίζουν τα επιτεύγματα του με τρόπο που δίνει αίσθηση μοναδικότητας και διαφορετικότητας από το υπόλοιπο περιβάλλον.
Το παιδί λοιπόν, προσπαθεί συνεχώς να ανταποκριθεί σε κάτι που δεν είναι και εγκλωβίζεται σε μια εικόνα που θέλουν οι γονείς για εκείνο. Αναμένεται το παιδί να ανταποκριθεί σε υπερβολικές και κάποιες φορές παράλογες προσδοκίες των γονέων. Αυτό οδηγεί το παιδί, στο να θάψει τις αδυναμίες του και να παρουσιάζει έναν «τέλειο» εαυτό, έναν ψεύδη εαυτό, που δεν χωράει ούτε το λάθος ούτε η αποδοχή του.
Ο ρόλος των γονέων, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ή και με τους δύο παράλληλα, είναι καθοριστικός. Όταν μεταβιβάζουν μη ρεαλιστικές και δύσκολα εφαρμόσιμες προσδοκίες στο παιδί και όταν εκείνο δεν ανταποκρίνεται, το απορρίπτουν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί πλήγμα στο ναρκισσισμό και στην συνέχεια να εκδηλώσει την διαταραχή.
Κοινωνικό Μοντέλο
Σύμφωνα με τους Morf & Rhodewalt (2001), η Ναρκισσιστική Διαταραχή προσωπικότητας είναι δομημένη σε δύο υποθέσεις:
1) το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή έχει εύθραυστη αυτοεκτίμηση και
2) το άτομο αυτό χρειάζεται τις διαπροσωπικές σχέσεις αλληλεπίδρασης για να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή του, και όχι για να συνάψει στενές σχέσεις ουσίας.
Ουσιαστικά, εγκλωβίζεται από τον στόχο του να διατηρήσει την μεγαλειώδη αίσθηση που έχει για τον εαυτό του. Η ευαλωτότητα που παρουσιάζει η αυτοεκτίμηση του Νάρκισσου στην ανατροφοδότηση από το περιβάλλον, προκύπτει από την προσπάθειά του να διατηρήσει την διογκωμένη εικόνα που έχει για τον εαυτό του. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία το άτομο αλληλεπιδρά με τους άλλους με πρωταρχικό στόχο να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση του.
Έτσι τείνει να καυχιέται σε μεγάλο βαθμό (στην αρχή φαίνεται να λειτουργεί καλά μετά οι άλλοι αρχίζουν να δυσανασχετούν) και όταν κάποιος άλλος καταφέρει κάτι σημαντικό, το υποτιμά, δηλαδή είναι πιο σημαντικό να έχει τον θαυμασμό ή την επιτυχία σε κάποια ανταγωνιστική δραστηριότητα παρά να είναι κοντά με τους άλλους.
Διαφοροδιάγνωση
Είναι αρκετά σημαντικό να εξεταστεί σε ποιο βαθμό τα στοιχεία της Ναρκισσιστικής Διαταραχής είναι όντως στοιχεία χαρακτήρα και όχι συμπτώματα Κοινιωνιοπάθειας, Υπομανίας, Μανίας ή Διπολικής Διαταραχής. Σε περίπτωση που όντως υπάρχει κάποια άλλη διαταραχή προσωπικότητας τα φαινομενικά ναρκισσιστικά στοιχεία του χαρακτήρα είναι περιοδικά, εφήμερα και άμεσα εξαρτημένα από τις διακυμάνσεις στη διάθεση του ασθενούς. Σε αντίθεση με την διαταραχή αυτή καθεαυτή όπου αγγίζουν μόνιμα στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας του ατόμου.
Αντιμετώπιση
Ένας Νάρκισσος θα μπορούσε να βοηθηθεί σημαντικά μέσω της οριοθέτησης. Χρειάζεται να είναι οριοθετημένος έτσι ώστε να μην παραβλέπει τις ανάγκες των ανθρώπων γύρω του, ικανοποιώντας μόνο τις δικές του. Πολύ βοηθητικό είναι το καθρέφτισμα της συμπεριφοράς του. Ουσιαστικά δηλαδή να φέρεται κάποιος στο Νάρκισσο όπως ακριβώς συμπεριφέρεται και εκείνος.
Για παράδειγμα αν εμφανίζει μειωτικές ή προσβλητικές συμπεριφορές, ή ασκεί μια άδικη κριτική, θα χρειαζόταν να κάνει κάποιος ακριβώς το ίδιο σε εκείνον. Συνήθως ο Νάρκισσος όταν αντιμετωπίζει το καθρέφτισμα της συμπεριφοράς του, υποχωρεί. Η απειλή της εγκατάλειψης είναι ο μεγαλύτερος φόβος από τους κοντινούς του συναισθηματικά ανθρώπους. Αυτός ο φόβος της εγκατάλειψης, όταν δηλαδή συνειδητοποιήσει ότι ενδεχομένως θα χάσει τους «κοντινούς» σε εκείνον ανθρώπους, μπορεί να τον κάνει να αλλάξει και να βελτιώσει τη συμπεριφορά του.
Το άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας εντοπίζει τα προβλήματα στις σχέσεις του με τους άλλους, όμως δεν θα παραδεχτεί την ευθύνη του για αυτά. Το πιο σημαντικό βήμα στην αντιμετώπιση του Ναρκισσισμού γίνεται όταν το άτομο δει και παραδεχθεί την ευθύνη του μέσα στη σχέση του με τους άλλους. Ζει σε ένα δικό του κόσμο, οπότε το περιβάλλον του θα πρέπει να του δείχνει την πραγματικότητα, να τον αποδεχθούν και να τον εκτιμούν γι΄αυτό που πραγματικά είναι και όχι για αυτό που νομίζει ότι είναι.
Στη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας το άτομο δυσκολεύεται να ζητήσει βοήθεια και ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι δεν αντιλαμβάνεται πως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του κάνουν τους γύρω του να δυσφορούν πολύ με τον χαρακτήρα που παρουσιάζει (όπως άλλωστε προαναφέρθηκε).
Στην περίπτωση έλευσης στην ψυχοθεραπεία όμως, θα αποκτήσει αίσθηση του μηχανισμού της μεγαλομανούς συμπεριφοράς του, με απώτερο σκοπό να αποκτήσει μια πιο ρεαλιστική εικόνα εαυτού του αλλά και των ατόμων γύρω του. Έτσι, όταν αποδεχθεί αυτό που πραγματικά είναι και όχι αυτό που δείχνει να είναι, θα λειτουργήσει με αυθεντικότητα, ειλικρίνεια, καταφέρνοντας να βιώσει με πιο υγιείς τρόπους το κομμάτι του ναρκισσισμού του.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ενισχύσει και το υγιές κομμάτι του εγώ του. Θα μπορέσει λοιπόν να σχετίζεται καλύτερα με τους άλλους, έτσι ώστε οι σχέσεις του να είναι πιο στενές και ουσιαστικές. Θα του δώσει την δυνατότητα να κατανοήσει τις αιτίες των συναισθημάτων του και τι είναι αυτό που τον οδηγεί να ανταγωνίζεται και να μην εμπιστεύεται τους άλλους. Έτσι θα επέλθει η αλλαγή στη συμπεριφορά του και κατ’ επέκταση στη ζωή του.
Photo: Author/Depositphotos
[toggle title="Πηγές"]
American Psychiatric Association, DSM-5, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 2015
Freud, S. Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση, Μετάφραση: Κωστελένος, Δ. Εκδοσεις: Δαμιανός, 2000
Jung, C.G. Two Essays on Analytical Psychology, London: Routledge and K, 1953
McWilliams, N. PsychoanaliticDiagnosis, NewYork: TheGuilfordPress, 1994
[/toggle]
- The absent father effect | Η επίδραση του απόντα πατέρα στην κόρη - 30 Σεπτεμβρίου 2024
- Ενσυναίσθηση: Πώς να είμαστε ουσιαστικά κοντά σε κάποιον που μας χρειάζεται - 31 Αυγούστου 2024
- Η θεραπευτική δύναμη της σχέσης μας με τα ζώα - 3 Ιουνίου 2024
