Η ενσυναίσθηση είναι ένα εκπληκτικό χαρακτηριστικό. Ορισμένες φορές αποτελεί τη λύση απέναντι στη βία, την επιθετικότητα και γενικά οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα σε κάθε είδος σχέσης. Πράγματι, ελλείψεις αυτού του χαρακτηριστικού έχει παρατηρηθεί ότι εμφανίζονται στους ψυχοπαθείς, στους ναρκισσιστές, στους κοινωνιοπαθείς.
Όμως αν μια συγκεκριμένη υποκατηγορία σκοτεινών τύπων προσωπικότητας γνωρίζει την επιτυχία είτε ως καριερίστες, είτε ως πνευματικοί ηγέτες, τότε ξεκάθαρα είναι επειδή χρησιμοποιούν την ενσυναίσθηση ώστε να ανελιχθούν και να γοητεύσουν.
Advertisment
Άλλωστε, αυτό απαιτεί μια γνώση ως προς το τι κάνει τους ανθρώπους να γοητεύονται ή ποια κουμπιά έχουν και πώς μπορούν αυτά να χρησιμοποιηθούν. Υπάρχουν έρευνες όπως των Marsh και Cardinale, οι οποίες συμπεραίνουν ότι η ενσυναίσθηση δεν είναι εντελώς απούσα στους ψυχοπαθείς. Και άλλες, όπως μια μετα-ανάλυση των Vachon και συνεργατών που δεν βρήκαν καμία σχέση ανάμεσα στην επιθετικότητα και στην ενσυναίσθηση. Αυτοί οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι η ενσυναίσθηση δεν είναι το θαυματουργό χαρακτηριστικό που όλοι πιστεύουμε.
Πώς η ενσυναίσθηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «όπλο»
1. Η χρήση της γνωστικής ενσυναίσθησης
Εκτός από την συναισθηματική, υπάρχει και μια άλλη μορφή ενσυναίσθησης – η γνωστική. Πρόκειται για την ικανότητα να γνωρίζουμε και να καταλαβαίνουμε την οπτική του άλλου, να μπορούμε δηλαδή να μπαίνουμε στα παπούτσια του άλλου.
Όσοι χρησιμοποιούν ανήθικα την ενσυναίσθηση, συνήθως μαθαίνουν να την ασκούν παρατηρώντας ανθρώπινες αποκρίσεις σε διάφορες συνθήκες. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσουν γνωστική ενσυναίσθηση. Έτσι, μπορούν να ανταποκριθούν σε έναν άνθρωπο, ο οποίος νιώθει δυσφορία με κάθε τρόπο, αλλά αυτό αποτελεί μια «ψευδής ενσυναίσθηση», καθώς έχει έναν εγωιστικό σκοπό.
Advertisment
2. Η σαδιστική πλευρά της ενσυναίσθησης
Η ενσυναίσθηση πάει πέρα από την συμπάθεια και την συμπόνοια: υπάρχει και το άλλο άκρο, εκείνο του σαδισμού και της «πονηρής» περιφρόνησης. Πρόκειται για τη λεγόμενη συναισθηματική ασυμφωνία, τη βίωση δηλαδή αντικρουόμενων συναισθηματικών αποκρίσεων. Μάλιστα, κάποια παραδείγματα εμφανίζονται και σε ερωτήματα του ερωτηματολογίου για την συναισθηματική και γνωστική αξιολόγηση της ενσυναίσθησης των ερευνητών Vachon and Lynam:
– Απολαμβάνω να γελοιοποιώ κάποιον σε μια παρέα
– Αντιπαθώ όσους δείχνουν χαρούμενοι
– Αν δεν φοβόμουν ότι θα τιμωρηθώ, θα ήθελα να πληγώσω κάποιους ανθρώπους
– Απολαμβάνω να παρακολουθώ τους άλλους να θυμώνουν.
Βρήκαν ότι η συναισθηματική ασυμφωνία συσχετίζεται με επιθετική συμπεριφορά και διαταραχές προσωπικότητας.
3. Ακολουθώντας «τυφλά» τον στόχο μιας ομάδας
Στο βιβλίο του Against Empathy, ο καθηγητής του Yale Paul Bloom, γράφει για το πώς ακόμα και η καλοπροαίρετη ενσυναίσθηση μπορεί να αποδειχθεί κακός οδηγός για την ηθική λογική. Δηλώνει ότι διέπεται από προκατάληψη και μπορεί ακόμα και να χαρακτηρίζεται και ρατσιστική – υπάρχουν ορισμένες ομάδες ανθρώπων, για παράδειγμα, κάποιοι με τους οποίους έχουμε κοινά στοιχεία, προς τις οποίες είναι πιθανότερο να νιώσουμε ενσυναίσθηση.
Κατά δεύτερον, η ενσυναίσθηση δεν γνωρίζει αριθμούς, που σημαίνει ότι δεν αντιλαμβάνεται τη διαφορά ανάμεσα σε έναν, σε 100 και σε 1.000. Γι’ αυτό και συχνά νοιαζόμαστε περισσότερο για έναν άνθρωπο παρά για 100 ή 1.000. Ή νοιαζόμαστε περισσότερο για μια ελκυστική λευκή γυναίκα που εξαφανίστηκε παρά για 1.000 πεινασμένα παιδιά από την Αφρική.
Αυτό στην πραγματική ζωή σημαίνει ότι «θολώνει» τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα, μπορεί να ανήκουμε σε μια ομάδα, η οποία έχει αναπτύξει ισχυρή επίδραση προς έναν συγκεκριμένο σκοπό ή μια άλλη ομάδα. Λόγω της δυναμικής της, μας ασκείται τέτοια πίεση, που τα συναισθήματα πια δεν είναι δικά μας, αλλά καθορίζονται από τον σκοπό της ίδιας της ομάδας.
Συμπέρασμα
Αυτό που έχει αξία να κρατήσουμε από αυτή τη συζήτηση είναι πως η ενσυναίσθηση δεν είναι πανάκεια για ό,τι πάει στραβά με τον κόσμο. Κάποιος που εμφανίζεται να είναι ενσυναισθητικός απέναντί μας δεν σημαίνει ότι έχει καλές προθέσεις για εμάς. Πολλές φορές, το αντιλαμβανόμαστε από μια αντιθετική συμπεριφορά ή στοιχείο που φέρει πάνω του, κάτι τοξικό που ίσως και να μην μπορούμε να προσδιορίσουμε ακριβώς.
Αυτό φυσικά δεν ακυρώνει την καλή πλευρά της ενσυναίσθησης, που συνεχίζει να αποτελεί πολύτιμο στοιχείο στις διαπροσωπικές και επαγγελματικές μας σχέσεις. Απλώς χρειάζεται μια σφαιρική αντίληψη των πραγμάτων.
Perpetua Neo, DClinPsy, κλινική ψυχολόγος
