Οι υγιείς σχέσεις είναι εκείνες οι οποίες είναι χτισμένες πάνω στην αμεσότητα, το αμοιβαίο ενδιαφέρον και την ασφαλή παρουσία. Αντιθέτως, στις σχέσεις «εγώ-αντικείμενο» χρησιμοποιούμε τον άλλο, σαν αντικείμενο, για να λύσουμε τα προβλήματά μας και να ικανοποιήσουμε ανάγκες και σκοπούς μας. Τέτοιες σχέσεις αποτυγχάνουν επειδή οι άλλοι άνθρωποι δεν μπορούν – ή δεν θέλουν – να σταθούν στο ύψος των προσδοκιών και των απαιτήσεων και γι’ αυτό είναι καταδικασμένες να μας απογοητεύουν.
Το γεγονός ότι πολλές από τις σχέσεις μας είναι ή γίνονται σχέσεις «εγώ-αντικείμενο» δεν είναι αποκλειστικά λάθος μας, επειδή τα περισσότερα από αυτά που νιώθουμε, σκεφτόμαστε και κάνουμε πηγάζουν από ασυνείδητες μνήμες για το πώς να επιβιώνουμε στο περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννηθήκαμε. Έτσι, ένας από τους λόγους που χρησιμοποιούμε τους άλλους για να μας βοηθήσουν να νιώσουμε καλά με τον εαυτό μας και να αντιμετωπίσουμε τον σκληρό κόσμο είναι ότι κάποτε, το να χρησιμοποιούμε τους άλλους ήταν απαραίτητο και λειτουργούσε.
Advertisment
Κάποτε, όταν ήμασταν μικροί και αβοήθητοι το «αντικείμενο άνθρωπος» ερχόταν και μας τάιζε, και μας βοηθούσε, και μας έβαζε στο δρόμο μας. Δεν χρειαζόταν να ανταποδώσουμε και να νοιαστούμε γι’ αυτό το «αντικείμενο», και ακόμα και όταν η φροντίδα και η προσοχή του ήταν ελάχιστες ή απρόβλεπτες, αν επιβιώναμε της παιδικής μας ηλικίας, τότε κάπου στην πορεία το «αντικείμενο- άνθρωπος» εμπλεκόταν.
Όταν ήμαστε μωρά, οι άλλοι άνθρωποι είναι πάντα αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιούμε για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας. Ο Φρόυντ το ονόμασε αυτό πρωταρχικό ναρκισσισμό, ο οποίος είναι ουσιαστικά το ένστικτο της αυτοσυντήρησής μας και αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι της ανάπτυξής μας. Κανένας μας δεν ξεχνά ποτέ την ευαλωτότητα του να είναι άνθρωπος.
Είμαστε θνητά πλάσματα, ο φόβος του θανάτου και το ένστικτο της ζωής παραμένουν παρόντα στην καθημερινότητά μας, ακόμα κι αν ποτέ δεν τα φέρνουμε στο συνειδητό μας. Ο φόβος του θανάτου δημιουργεί μια κατάσταση επαγρύπνησης στον εγκέφαλο, που μας κινητοποιεί να ξεφεύγουμε από τον κίνδυνο και να μένουμε ζωντανοί και όλοι χρειαζόμαστε αυτό το φόβο, διατηρώντας τον όμως σε υγιή ποσοστά.
Advertisment
Το πρόβλημα είναι ότι πολλοί από εμάς, τον περισσότερο καιρό, βρισκόμαστε σε μια συνεχή κατάσταση απειλής – και επίσης συχνά δεν το αντιλαμβανόμαστε. Ο φόβος της επιβίωσης, χρήσιμος σε περιστασιακές καταστάσεις κινδύνου, τώρα ενεργοποιείται από πολλαπλά ερεθίσματα – πολλά από αυτά τα φανταζόμαστε.
Φανταζόμαστε ότι ο κόσμος μιλά για εμάς πίσω από την πλάτη μας, ότι ο/η σύντροφός μας απατά, ότι έχουμε καρκίνο, ότι ο εργοδότης μας σχεδιάζει να μας απολύσει, ότι τα παιδιά μας μισούν, ότι οι γείτονές μας είναι τρομοκράτες, ότι είμαστε ανεπαρκείς, ανίκανοι και ευάλωτοι. Καθώς ο εγκέφαλός μας έχει μεγαλώσει τόσο σε μέγεθος όσο και σε πολυπλοκότητα, το ίδιο έχει συμβεί και στην ικανότητά μας να τρομάζουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Υπάρχουν πολλά προβλήματα που δημιουργούνται από έναν τόσο υπερδραστήριο εγκέφαλο που νιώθει συνεχώς απειλή. Για παράδειγμα, τα επίπεδα του στρες αυξάνονται, το ανοσοποιητικό μας σύστημα υπολειτουργεί, το πεπτικό μας βλάπτεται και η σκέψη μας περιορίζεται. Η απόκριση στην απειλή σταματά κάθε σωματική λειτουργία, συναίσθημα, σκέψη και συμπεριφορά που μπορεί να «δαπανά» ενέργεια. Γι’ αυτό και όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε, το συναισθηματικό, γνωστικό και συμπεριφορικό μας εύρος μειώνεται σημαντικά.
Και σε αυτή την ομολογουμένως ζόρικη κατάσταση, μία από τις πιθανές μας λύσεις είναι να βρούμε κάποιον που μπορεί να μας σώσει και να μας ανακουφίσει. Φυσικά, δεν υπάρχει τίποτα λάθος στο να αναζητάμε συντροφιά και φροντίδα από τους άλλους, αλλά σε κατάσταση απειλής, οι σχέσεις μας δεν βασίζονται σε συναισθήματα που μας επιτρέπουν να είμαστε ανοιχτοί, άμεσοι, αμοιβαίοι και παρόντες. Αντιθέτως, ο φόβος και το άγχος μας οδηγούν σε συζητήσεις, αποφάσεις και επιλογές στις συσχετίσεις μας με τους άλλους που προσανατολίζονται προς την επιβίωσή μας – όχι προς την εξέλιξη.
Συνεπώς, οι σχέσεις που κινητοποιούνται από απειλή χαρακτηρίζονται από ανάγκη, εξάρτηση, έλεγχο, απαιτήσεις, ανειλικρίνεια, απουσία και εγωκεντρισμό. Δεν θα μπορούμε να αναπτύσσουμε υγιείς σχέσεις εκτός κι αν μάθουμε να παρατηρούμε, να καταπραΰνουμε και να καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα και τα μοτίβα που ακολουθεί ένας εγκέφαλος σε απειλή. Όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε, πάντα οδηγούμαστε ασυνείδητα στο να χρησιμοποιούμε τους άλλους ανθρώπους ως αντικείμενα, που μπορούν να μας σώσουν και να μας προστατεύσουν ή που θα μπορούμε μετά να κατηγορούμε για τα προβλήματά μας.
Nelisha Wickremasinghe, ψυχολόγος, οικογενειακή θεραπεύτρια
