Πώς νιώθουμε για τον δισταγμό του Άμλετ να εκδικηθεί τον πατέρα του; Εκνευριζόμαστε ή τον συμπονούμε; Όταν η Jane Eyre ανακαλύπτει ότι ο κος Rochester είναι παντρεμένος, ποια επιθυμούμε και περιμένουμε να είναι η συνέχεια; Θέλουμε να αποδράσει από αυτή την κατάσταση ή να μείνει;
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, συγκρίνουμε τις πράξεις του πρωταγωνιστή με αυτό που εμείς θα κάναμε σε μια παρόμοια κατάσταση ή με ό,τι έχουμε κάνει στο παρελθόν. Όταν προσπαθούμε να καταλάβουμε το σκεπτικό ενός χαρακτήρα, αναπτύσσουμε κοινωνική ευαισθησία, όπως στο παρακάτω τεστ. Σε αυτό, παρουσιάστηκαν στους συμμετέχοντες μια σειρά ασπρόμαυρων φωτογραφιών που ήταν κομμένες έτσι ώστε να αποκαλύπτονται μόνο τα μάτια των ανθρώπων.
Advertisment
Στη συνέχεια, τους ζητήθηκε να αναγνωρίσουν την έκφραση που πρόδιδαν τα μάτια τους μέσα από τέσσερις επιλογές. Αποδείχτηκε ότι οι τακτικοί αναγνώστες λογοτεχνίας είχαν πιο εύστοχες απαντήσεις. Είναι πιθανό αυτό να οφείλεται στο ότι η ανάγνωση μας εξασκεί στο να αντιλαμβανόμαστε την άποψη και την κατάσταση του άλλου. Μπορεί οι φανατικοί αναγνώστες να θεωρούνται περίεργοι, ίσως και πολύ εσωστρεφείς, αλλά η ανάγνωση εν τέλει μας κάνει πιο παρατηρητικούς σε κοινωνικό επίπεδο.
Πώς καταφέρνουν τα βιβλία με μαγικό τρόπο να μας μεταφέρουν στο σώμα ενός άλλου; Η παρατήρηση των λειτουργιών του εγκεφάλου μας δίνει κάποια στοιχεία. Μία από τις αγαπημένες μου συγγραφείς είναι η Jane Austen, και σε μια από τις αγαπημένες μου μελέτες, δόθηκε στους συμμετέχοντες ένα από τα μυθιστορήματά της. Δεν το διάβαζαν όμως στην ησυχία του καθιστικού τους, άλλα σε έναν μαγνητικό τομογράφο, ο οποίος απεικονίζει την εγκεφαλική δραστηριότητα, εντοπίζοντας αλλαγές στη ροή του αίματος.
Η Natalie Philips, η κύρια ερευνήτρια, υπέθεσε ότι τα υποκείμενα, καθώς θα διάβαζαν, θα εμφάνιζαν αύξηση στη ροή του αίματος σε περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τη γλωσσική επεξεργασία. Προς έκπληξη όλων, υπήρξε μια αύξηση στη ροή του αίματος, αλλά όχι σε περιοχές που σχετίζονται με τη γλωσσική επεξεργασία.
Advertisment
Ας υποθέσουμε ότι διαβάζετε μια παράγραφο που αναφέρει ότι κάποιος τρέχει μέσα σε ένα δάσος. Θα περίμενε κανείς να ενεργοποιηθεί ο αριστερός κροταφικός λοβός, μια περιοχή υπεύθυνη για τη γλώσσα. Και πράγματι ενεργοποιείται, αλλά επίσης υπάρχει έντονη δραστηριότητα στον κινητικό φλοιό του μετωπιαίου λοβού, ο οποίος συντονίζει τις κινήσεις του σώματος. Για την ακρίβεια, ενεργοποιείται σα να τρέχατε εσείς οι ίδιοι.
Ας πούμε ότι διαβάζετε τις λέξεις «λεβάντα» ή «καφέ» ή «κανέλα». Θα εμφανίσετε δραστηριότητα στον αριστερό κροταφικό λοβό, αλλά επίσης θα έχετε κινητικότητα στον οσφρητικό φλοιό, όπως όταν μυρίζετε αυτά τα αρώματα. Αυτή η δραστηριότητα δεν εμφανίζεται με άλλους είδους αναγνώσματα, όπως ειδήσεις, πολιτικά δοκίμια ή τον κατάλογο ενός καταστήματος επίπλων παρά μόνο με τη λογοτεχνία.
Υπάρχει όμως κάποια πρακτική χρήση αυτής της αυξημένης εγκεφαλικής «συνδεσιμότητας»; Κι αν σας έλεγα ότι η ενσυναίσθηση που νιώθουμε για τους χαρακτήρες κάνει τους ανθρώπους λιγότερο ρατσιστές;
Αυτό αποδείχτηκε από έρευνα του Dan Johnson, ο οποίος χρησιμοποίησε το Saffron Dreams, ένα μυθιστόρημα γραμμένο από μία Αμερικανίδα Μουσουλμάνα, ώστε να μπορέσει να διαπιστώσει αν η ενσυναισθητική ανάγνωση θα μπορούσε να μειώσει την φυλετική προκατάληψη. Για την έρευνά του, ο Johnson χώρισε τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες. Οι μισοί διάβασαν ένα απόσπασμα 3.000 λέξεων, ενώ οι άλλοι μισοί μια σύνοψη 500 λέξεων αυτού του αποσπάσματος, το οποίο περιείχε όλα τα γεγονότα, αλλά τίποτα από τον εσωτερικό κόσμο του χαρακτήρα, τους διαλόγους, τις μεταφορές ή τις αισθητηριακές λεπτομέρειες που έδιναν ζωή στο βιβλίο.
Ύστερα, τους παρουσίασε φωτογραφίες «αμφίσημων Αραβο-Καυκάσιων προσώπων», κάποια από τα οποία φαίνονταν θυμωμένα. Όταν ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αναφέρουν τη φυλή του ατόμου στη φωτογραφία, όσοι είχαν διαβάσει τη σύνοψη ήταν δυσανάλογα πιθανότερο να θεωρήσουν ότι τα θυμωμένα πρόσωπα ήταν Άραβες. Αυτή η προκατάληψη ήταν απούσα σε όσους είχαν διαβάσει το απόσπασμα.
Όμως, και τα παιδιά μπορούν επίσης να παρουσιάσουν βελτιωμένες απόψεις για στιγματισμένες ομάδες μέσω της ανάγνωσης, όπως αποδείχθηκε από μια έρευνα που χρησιμοποίησε το πρώτο βιβλίο του Harry Potter στην Ιταλία, μια χώρα όπου οι μετανάστες συχνά στιγματίζονται. Η ομάδα ελέγχου διάβασε ένα απόσπασμα στο οποίο ο Harry αποκτά το πρώτο του ραβδί. Η άλλη ομάδα διάβασε ένα απόσπασμα, στο οποίο ο Draco Malfoy, ένας πολύ λευκός και ξανθός μάγος κοροϊδεύει την Hermione για την διαφορετική τους εμφάνιση. Μια εβδομάδα μετά, αξιολογήθηκαν οι στάσεις των παιδιών και όσοι είχαν διαβάσει το δεύτερο απόσπασμα είχαν σημαντικά βελτιωμένες στάσεις απέναντι στους μετανάστες.
Φανταστείτε λοιπόν πόσο θα άλλαζαν τα πράγματα αν πριν την εκκίνηση κάποιας στρατιωτικής πράξης πολέμου, οι ηγέτες έπρεπε να διαβάσουν ένα μυθιστόρημα από την πλευρά του εχθρού. Φανταστείτε αν πριν περικόψουν τις κοινωνικές υπηρεσίες, οι νομοθέτες έπρεπε να ταυτιστούν για λίγο με τον εσωτερικό κόσμο ενός ανθρώπου που τις χρειάζεται. Θα είχαμε έναν κόσμο στον οποίο οι αποφάσεις θα λαμβάνονταν από ενσυναισθητικούς ανθρώπους, οι οποίοι έστω και για λίγο θα συνδέονταν με άλλα ανθρώπινα όντα και θα αντιλαμβάνονταν και τις άλλες πλευρές.
Η ανάγνωση δεν μας βοηθά όμως μόνο να νιώθουμε· μας βοηθά και να νιώθουμε καλύτερα. Τα βιβλία κάνουν το αντίθετο από το να μας απομονώνουν. Και όπως είπε κάποτε ο James Baldwin: «Πιστεύεις ότι ο πόνος και τα βάσανά σου δεν έχουν προηγούμενο στην ιστορία του κόσμου, αλλά μετά διαβάζεις».
Πηγή:
ideas.ted.com/how-literature-yes-literature-can-help-you-better-connect-with-others
