Η λαχτάρα για απλότητα δεν είναι φαινόμενο της σύγχρονης εποχής, ούτε αφορά μόνο την Άπω Ανατολή· τη συναντάμε από πολύ νωρίς και εδώ, στον δυτικό πολιτισμό μας. Ήδη ο Πλάτων είχε γράψει πως η ομορφιά έγκειται στην απλότητα. Οι Στωικοί συνιστούσαν απλότητα, ενώ μέχρι και ο μεγαλοφυής Λεονάρντο ντα Βίντσι, που διέπρεψε σε πολλούς καλλιτεχνικούς και επιστημονικούς τομείς συγχρόνως, φέρεται να είχε πει πως η απλότητα είναι η υπέρτατη επιτήδευση.
Μάλιστα, το ίδιο απόφθεγμα χρησιμοποιήθηκε και από τον Στιβ Τζομπς ως σλόγκαν της διαφημιστικής εκστρατείας για τον πρώτο υπολογιστή της Apple.
Advertisment
Στον βουδισμό Ζεν η απλότητα πάντα αποτελούσε πυλώνα της διαλογιστικής σκέψης. Στη διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων, την αρχιτεκτονική κήπων, τη ζωγραφική, τον χορό, το θέατρο, την ανθοδετική ή την παραδοσιακή τελετουργία του τσαγιού – όλα περιορίζονται στα απολύτως ουσιώδη, ενώ οτιδήποτε περιττό παραλείπεται. Μια φράση του Ζεν λέει: ware tada shiru taru, δηλαδή «όλα όσα χρειάζεσαι τα έχεις ήδη». Η καθαρότητα και η ομορφιά αναδεικνύονται μέσα από την απλότητα – αυτό είναι το αποφασιστικό μήνυμα. Και ακριβώς τα μέρη και οι στιγμές όπου εκ πρώτης όψεως δεν συμβαίνει τίποτα προσφέρουν στο πνεύμα τον χώρο που απαιτείται ώστε να συμβούν τα πάντα.
Κάθισε ήσυχα. Μην κάνεις τίποτα.
Έρχεται η άνοιξη.
Ψηλώνει το χορτάρι.
Ζεν γνωμικό
Η ανάγκη μας να διαχειριστούμε την ολοένα αυξανόμενη περιπλοκότητα της ζωής μας έχει αναδείξει τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές νέες τάσεις: από το «downshifting», το «lessness» και το «simplify» έως το πιο πρόσφατο κίνημα που συνήθως αποκαλείται απλώς «μινιμαλισμός» και διευρύνει διαρκώς την απήχησή του. Διόλου συμπτωματικά, μία από τις πιο εμβληματικές μορφές του κινήματος του μινιμαλισμού προέρχεται από την Ιαπωνία.
Advertisment
Όταν έγραψε το βιβλίο της Σπίτι σε τάξη, ζωή σε τάξη, η Μαρί Κόντο δεν έγραψε απλώς ένα παγκόσμιο μπεστ σέλερ, αλλά κατέληξε και στη λίστα των εκατό ανθρώπων με τη μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως του περιοδικού Time· ο μόνος άλλος Ιάπωνας στην ίδια λίστα ήταν ο Χαρούκι Μουρακάμι, που θεωρείται εδώ και χρόνια υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Και να φανταστείτε ότι το μόνο που πραγματεύεται το (άκρως γοητευτικό) βιβλίο της Μαρί Κόντο είναι το καθάρισμα του σπιτιού από τη σαβούρα και το συγύρισμά του.
Ο συμπατριώτης της Φούμιο Σασάκι, ο οποίος αφηγείται την ιστορία της ζωής του σε ένα βιβλίο που μεταφράστηκε στα γερμανικά με τον τίτλο Das kann doch weg! (Αυτό μπορεί και να φύγει!), μας δείχνει πόσο θετική επίδραση μπορεί να έχει αυτή η διαδικασία στην ανθρώπινη ψυχή. Ο Σασάκι είχε μια επιτυχημένη σταδιοδρομία ως επικεφαλής των επιμελητών ενός ιαπωνικού εκδοτικού οίκου, αλλά η επιλογή βιβλίων με μοναδικό κριτήριο το μάρκετινγκ του δημιούργησε κάποια στιγμή μια αίσθηση ματαιότητας και τον οδήγησε στην κατάθλιψη.
Όμως αυτό άλλαξε άρδην όταν ο Σασάκι ήρθε σε επαφή με τη νέα φιλοσοφία ζωής του μινιμαλισμού και περιόρισε στο απολύτως απαραίτητο τις πράξεις του και τα υπάρχοντά του. Αυτό που με εξέπληξε είναι ότι ως «πατέρα» του μινιμαλισμού αναφέρει τον Στιβ Τζομπς, παρότι η κουλτούρα της χώρας του, μέσα από τις θεωρίες του Ζεν και του ουάμπι-σάμπι, ήταν αυτή που οδήγησε τον μινιμαλισμό στην άνθησή του. Διόλου τυχαία, ο Στιβ Τζομπς ήταν επίσης οπαδός της φιλοσοφίας του Ζεν· σε νεανική ηλικία, μάλιστα, σκεφτόταν να αποσυρθεί για κάποια χρόνια σε ένα μοναστήρι Ζεν.
Δεν είμαι βέβαιη εάν πρέπει οπωσδήποτε να περιορίσει κανείς τα υπάρχοντά του τόσο ώστε να χωρούν σε δύο βαλίτσες. Όμως η απλότητα –με όποια μορφή κι αν την εντάξουμε στη ζωή μας– βάζει σε τάξη και το πνεύμα μας. Μπορεί από μόνη της να μη λύνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, αλλά μας προσφέρει τη διαύγεια που χρειαζόμαστε, προκειμένου να πάρουμε ουσιαστικές και υλοποιήσιμες αποφάσεις στις δύσκολες στιγμές.
Το διανοείσαι;
Ένας ψαράς ήταν ξαπλωμένος στη βάρκα του και απολάμβανε τη λιακάδα μετά τη δουλειά του, όταν πέρασε από μπροστά του ένας καλοντυμένος άντρας και του έπιασε την κουβέντα. «Με τέτοια καλοκαιρία θα έχει σίγουρα πολύ καλή ψαριά, γιατί δεν ξαναβγαίνεις;» Μ’ ένα αρνητικό νεύμα ο ψαράς αποκρίθηκε: «Βγήκα ήδη μία φορά σήμερα το πρωί».
«Και; Ήταν καλή η ψαριά;» ρώτησε ο άντρας. «Τόσο καλή, που δεν χρειάζεται να ξαναβγώ», του απάντησε ο ψαράς, μα όταν είδε το σαστισμένο βλέμμα του, του εξήγησε: «Έπιασα τόσο πολλά ψάρια, που δεν χρειάζεται να βγω ούτε τις επόμενες ημέρες».
«Δεν καταλαβαίνω», του είπε ο άντρας. «Αν έβγαινες σήμερα άλλες τρεις-τέσσερις φορές, θα έπιανες καμιά πενηνταριά ψάρια, ίσως και εκατό, το διανοείσαι;» Ο ψαράς το έφερε στον νου του, γνέφοντας καταφατικά. «Κι αν δεν το κάνεις μόνο σήμερα, αλλά και αύριο και μεθαύριο και τα επόμενα χρόνια», συνέχισε τον συλλογισμό του ο άντρας, «ξέρεις τι θα συνέβαινε τότε;» Ο ψαράς έγνεψε αποφατικά.
«Σε δύο χρόνια θα είχες μια-δυο βάρκες ακόμα, σε τέσσερα χρόνια θα μπορούσες να πάρεις ολόκληρο καΐκι», είπε σκεφτικός ο άντρας, παίρνοντας όλο και περισσότερη φόρα. «Θα μπορούσες να χτίσεις μια ψυκτική αποθήκη κι αργότερα ολόκληρο εργοστάσιο. Θα άρχιζες να εξάγεις τα ψάρια σου στο εξωτερικό και θα έβγαζες ένα κάρο λεφτά, το διανοείσαι; Και μετά…» Ο άντρας ξεροκατάπιε ενθουσιασμένος.
«Και μετά;» τον ρώτησε ο ψαράς. «Μετά», έκλεισε το λογύδριό του ο άντρας, «θα μπορούσες να χαλαρώνεις στη λιακάδα και να απολαμβάνεις την υπέροχη θάλασσα».
«Μα αυτό το κάνω και τώρα», αποκρίθηκε ο ψαράς. Ο άντρας τον αποχαιρέτησε και συνέχισε τον δρόμο του, μην ξέροντας αν έπρεπε να τον λυπηθεί ή να τον ζηλέψει.
*Ελεύθερη διασκευή του Ανεκδότου για την κατάπτωση του εργασιακού ήθους του Χάινριχ Μπελ
Τις τελευταίες δεκαετίες, ως αντίδραση στην αύξηση του στρες, της πίεσης και της περιπλοκότητας της ζωής μας, παρατηρείται ένα νέο φαινόμενο, που θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε ως «κρίση χρόνιας πίεσης». Σε αντίθεση με τα προβλήματα που εμφανίζονται ξαφνικά, τα οποία έχουν τουλάχιστον το πλεονέκτημα ότι τα αναγνωρίζουμε σαφώς ως προβλήματα, η αίσθηση ότι έχουν πέσει πολλά στο κεφάλι μας τρυπώνει σχεδόν απαρατήρητη στη ζωή μας από την πίσω πόρτα.
Το χρόνιο στρες και η εξάντληση γίνονται σιγά σιγά κομμάτια της ύπαρξής μας, με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβανόμαστε παρά μόνο σπάνια ότι έχουμε ξεχάσει τι θα πει χαρά, αίσθηση νοήματος, αισιοδοξία και ενθουσιασμός. Έστω και αν πρόκειται «απλώς» για μια υπερκόπωση και όχι για κανονικό burn-out συνοδευόμενο από κατάθλιψη, σε μακροχρόνια βάση μπορεί να γίνει πραγματικό βασανιστήριο και να μειώσει δραματικά την ποιότητα της ζωής μας. Υπάρχει όμως μια νηφάλια και πραγματιστική συμβουλή του Ζεν, η οποία μπορεί να κάνει θαύματα: Παραλείψτε ό,τι δεν είναι αναγκαίο.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Andrea Lohndorf “Κιντσούγκι – η ομορφιά της ατέλειας” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα
