Γιατί δουλεύουμε; Γιατί αφήνουμε το ωραίο κρεβατάκι μας κάθε πρωί και δεν ζούμε τη μια συναρπαστική περιπέτεια μετά την άλλη; Τι ανόητη ερώτηση. Δουλεύουμε γιατί πρέπει να βγάλουμε τα προς το ζην. Ασφαλώς, αλλά αυτό είναι όλο; Όχι βέβαια. Όταν ρωτάμε ανθρώπους που νιώθουν ένα αίσθημα πληρότητας με την εργασία τους γιατί δουλεύουν, σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν τα χρήματα. Ο κατάλογος με τους μη χρηματικούς λόγους που δίνουν είναι μακρύς και ενδιαφέρων.
Οι ικανοποιημένοι εργαζόμενοι είναι απορροφημένοι από την εργασία τους. Χάνονται σε αυτήν. Όχι πάντοτε βέβαια, αλλά αρκετά συχνά ώστε να είναι το σήμα κατατεθέν τους. Οι ικανοποιημένοι εργαζόμενοι βλέπουν την εργασία τους ως πρόκληση. Τους αναγκάζει να υπερβούν τον εαυτό τους· να βγουν από τη ζώνη άνεσής τους. Αυτοί οι τυχεροί άνθρωποι θεωρούν πως η εργασία τους είναι διασκεδαστική, πολλές φορές μάλιστα το ίδιο διασκεδαστική με ένα σταυρόλεξο ή ένα σουντόκου.
Advertisment
Για ποιον άλλον λόγο δουλεύουν οι άνθρωποι; Οι ικανοποιημένοι άνθρωποι δουλεύουν επειδή έχουν τον έλεγχο της εργασίας τους. Η εργάσιμη μέρα τους διαθέτει αρκετή αυτονομία και ελευθερία κρίσης. Χρησιμοποιούν την αυτονομία και την ελευθερία κρίσης τους για να επεκτείνουν τις γνώσεις και την πείρα τους. Μαθαίνουν καινούργια πράγματα, με αποτέλεσμα να εξελίσσονται ως εργαζόμενοι και ως άνθρωποι.
Τα άτομα αυτά δουλεύουν επειδή η εργασία αποτελεί μια ευκαιρία για ενεργό συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Εκτελούν πολλά από τα καθήκοντά τους ως μέλη μιας ομάδας ή, ακόμη κι αν εργάζονται μόνοι τους, έχουν άφθονες ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση όποτε ο ρυθμός της δουλειάς μειώνεται.
Τέλος, τα άτομα αυτά είναι ικανοποιημένα με την εργασία τους επειδή βρίσκουν νόημα σε αυτήν. Ενδέχεται η εργασία τους να κάνει τη διαφορά στον κόσμο. Να βελτιώνει τις ζωές άλλων ανθρώπων. Μπορεί ακόμη και να βελτιώνει τις ζωές των άλλων σε σημαντικούς τομείς.
Advertisment
Φυσικά, λίγα επαγγέλματα διαθέτουν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, και κανένα, νομίζω, δεν τα διαθέτει όλα σε μόνιμη βάση. Ωστόσο, κάτι τέτοια γνωρίσματα της εργασίας μάς ωθούν να βγαίνουμε από το σπίτι, μας ωθούν να παίρνουμε δουλειά για το σπίτι, μας ωθούν να μιλάμε για την εργασία μας με άλλους και μας κάνουν να διστάζουμε να αποχωρήσουμε από αυτήν. Δεν θα δουλεύαμε αν δεν πληρωνόμασταν, αλλά δεν είναι αυτή η ουσία του γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε. Ακόμη, σε γενικές γραμμές, θεωρούμε πως η υλική ανταμοιβή δεν είναι αρκετά καλός λόγος για να δουλεύει κανείς. Πράγματι, όταν λέμε για κάποιον πως «μένει για τα λεφτά», δεν περιγράφουμε απλώς μια κατάσταση· ασκούμε κριτική.
Οι ποικίλες πηγές ικανοποίησης που προσφέρει η εργασία εγείρουν μεγάλα ερωτήματα. Γιατί, για τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη, η εργασία διαθέτει λίγες ή καμία από τις παραπάνω αρετές; Γιατί, για τους περισσότερους από εμάς, η εργασία είναι μονότονη, ανούσια και ψυχοφθόρα; Γιατί κατά την εξέλιξή του ο καπιταλισμός δημιούργησε ένα μοντέλο εργασίας, σύμφωνα με το οποίο οι ευκαιρίες για ψυχική ικανοποίηση –οι οποίες εμπνέουν καλύτερη εκτέλεση της εργασίας– είναι λίγες ή ανύπαρκτες;
Τα άτομα που απασχολούνται σε τέτοιες δουλειές –είτε είναι σε εργοστάσια, φαστφουντάδικα, αποθήκες είτε ακόμη και σε δικηγορικές εταιρείες, αίθουσες διδασκαλίας, κλινικές και γραφεία– εργάζονται για τις απολαβές. Όσο κι αν προσπαθούν να βρουν νόημα, πρόκληση και χώρο για αυτονομία, η εργασιακή τους κατάσταση τους ξεπερνά. Ο τρόπος με τον οποίο είναι οργανωμένη η εργασία τους συνεπάγεται πως ο μόνος λόγος για να κάνουν τη δουλειά τους είναι οι απολαβές της.
Σύμφωνα με μια μεγάλη έκθεση που δημοσίευσε το 2013 o οργανισμός δημοσκοπήσεων Gallup, με έδρα στην Ουάσιγκτον, οι «ενεργητικά αμέτοχοι» εργαζόμενοι παγκοσμίως είναι διπλάσιοι των «συμμέτοχων», δηλαδή των ατόμων στα οποία αρέσει η δουλειά τους. O Gallup κατέγραφε τον βαθμό ικανοποίησης των εργαζομένων ανά τον κόσμο για δύο δεκαετίες περίπου. Συνολικά, διενήργησε δημοσκοπήσεις σε 25 εκατομμύρια εργαζομένους από 189 χώρες.
Η τελευταία δημοσκόπηση συγκέντρωσε δεδομένα από 230.000 εργαζομένους πλήρους και μερικής απασχόλησης σε 142 χώρες. Σύμφωνα με τον Gallup, γενικά μόνο 13% των εργαζομένων νιώθουν συμμέτοχοι στη δουλειά τους. Τα άτομα αυτά διακατέχονται από πάθος για την εργασία τους και αφιερώνονται στην εξέλιξη των εταιρειών τους. H πλειοψηφία από εμάς, ένα 63%, δεν είμαστε συμμέτοχοι. Είμαστε απόντες, υπνοβατούμε κατά τη διάρκεια της ημέρας, δεν βάζουμε τα δυνατά μας στην εργασία μας. Οι υπόλοιποι είμαστε ενεργητικά αμέτοχοι, δηλαδή κυριολεκτικά απεχθανόμαστε τη δουλειά μας.
Με άλλα λόγια, η εργασία πιο συχνά αποτελεί πηγή απογοήτευσης παρά πληρότητας για το 90% σχεδόν των εργαζομένων ανά τον κόσμο. Αναλογιστείτε την κοινωνική, συναισθηματική ή ακόμη και την οικονομική απώλεια που απεικονίζουν αυτά τα συμπεράσματα. 90% των ενηλίκων περνούν τη μισή ζωή τους κάνοντας πράγματα που δεν θα ήθελαν να κάνουν, σε χώρους στους οποίους δεν θα ήθελαν να βρίσκονται.
Τα ερωτήματα που θέτει ο Gallup αποτυπώνουν πολλούς από τους λόγους που μόλις απαρίθμησα, για τους οποίους δουλεύει κάποιος. Η ευκαιρία να κάνουμε τη δουλειά μας «σωστά», να δώσουμε τον καλύτερό μας εαυτό, να νιώσουμε πως μας ενθαρρύνουν να εξελιχθούμε και να μάθουμε, να νιώσουμε την εκτίμηση των συναδέλφων και των ανωτέρων μας, να νιώσουμε πως η άποψή μας μετράει, πως αυτό που κάνουμε είναι σημαντικό, και η διατήρηση εγκάρδιων φιλικών σχέσεων στη δουλειά είναι οι διαστάσεις της εργασίας που εξετάζει η έρευνα. Και για τη συντριπτική πλειονότητα των ατόμων, η εργασία υστερεί σε αυτά – κατά πολύ. Το ερώτημα είναι: γιατί;
Το βιβλίο του Barry Schwartz «Γιατί δουλεύουμε;» από τις εκδόσεις Key Books θα δώσει μια απάντηση
